Ахсынньы 15

Ахсынньы 15 диэн Григориан халандаарыгар сыл 349-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 350-c күнэ). Сыл бүтүө 16 күн баар.

Бэлиэ күннэр

Дойдулар ардыларынааҕы чэй күнэ
Заменгоф күнэ (эсперанто тылын төрүттээбит киһи)

Арассыыйа Арассыыйа — Арассыыйа Салгын-сэбилэниилээх күүстэрин Радиотехническэй сэриилэр тэриллиилэрин күнэ
Арассыыйа Арассыыйа — Идэлэрин эбээһинэстэрин толоро сылдьан өлбүт суруналыыстар кэриэстэбиллэрин күнэ
АХШ АХШ — Киһи быраабын туһунан билль күнэ. 1941 сыллаахха бэрэсидьиэн Франклин Д. Рузвельт билль ратификацията 150 сыла туолуутун кэрэһилээн бу күнү аан бастаан бэлиэтииргэ уурбута
Гернси Гернси — Олдерни арыыга Дойдуга төннүү күнүн бэлиэтииллэр. Бу Нормаан арыыларын кээмэйинэн үһүс арыыта, Аан дойду иккис сэриитин кэмигэр ньиэмэстэр оккупациялаабыттара, 4 концлааҕыры туппуттара. Бу күн 1945 сыллаахха эвакуацияҕа сылдьыбыт олохтоохтор бастакы бөлөхтөрө дойдуларын булбуттар
Нидерланд Нидерланд — Хоруоллук күнэ (өскөтө баскыһыаннаьҕа түбэстэҕинэ 16 чыыһылаҕа көһөн биэрэр)
Соҕуруу Каролина Соҕуруу Каролина (АХШ) — Иккис көннөрүү күнэ
Украина Украина — Суут үлэһиттэрин күнэ

Түбэлтэлэр

1055 — Мусульманнар духовнай басханнара халиф олорор куоратын Багдады Тоҕрул бек баһылыктаах сельдьуктар ылбыттар.
1256 — Монгол Илин Хулагу баһылыктаах сэриитэ низарит исмаилиттарын (ассасиннар) Аламут кириэппэстэрин (аныгы Ираан сирэ) ылбыт уонна урусхаллаабыт.
1762 — Екатерина II ыраахтааҕы омуктар Арассыыйаҕа көҥүл кэлэн олохсуйалларын көҥүллээбит (дьэбириэйдэртэн ураты), ону таһынан кыраныысса таһыгар күрээбит нууччалары амнистиялаабыт. Арассыыйа саҥа салалтата бу докумуонунан дойду нэһилиэнньэтин элбэтэр бэлиитикэни ыытарын биллэрбитэ.
1791 — Вирджиния генеральнай ассамблеята Дьон быраабын туһунан биили (сокуону) бигэргэтэн АХШ үрдүнэн бу сокуон олоххо киирбит. Бу АХШ төрүт сокуонугар бастакы уон көннөрүүнү киллэрэр сокуон этэ, көннөрүүлэр киһи уонна гражданин быраабын көмүскээбиттэрэ, федерация бырабыыталыстыбатын болумуочуйатын хааччахтаабыттара.
1919 — Түүн Дьокуускай гарнизона уонна өрө турбут оробуочайдар утарылаһыыта суох переворот оҥорбуттар, сиэмистибэ былааһа сууллубут. Хаайыыттан босхоломмуттар: Х.А. Гладунов, Степан Аржаков, Л.Л. Даниш уо.д.а. Хаайыллыбыттар: уобалас хамыһаара В.С. Соловьев, гарнизон салайааччыта Каменскай, куорат кулубата Павел Юшманов, уобалас быраабатын бэрэссэдээтэлэ Василий Никифоров - Күлүмнүүр, Гавриил Ксенофонтов уо.д.а. Сарсыарданан былааһы Саха сиринээҕи байыаннай-революционнай штаб ылбыт, Саха уобалаһын сэриилэрин командующайынан Болеслав Геллерт буолбут. Аҕыйах күнүнэн ахсынньы 28-гар Болеслав Геллерт өлөрүллүбүт, кэлин биллибитинэн кинини бэйэтин дьоно кыһыллар өлөрбүттэр эбит.
1924 — Бүтүн Саха сирин Сэбиэттэрин III сийиэһэ аһыллыбыт, онно Саха АССР бастакы конституциятын бырайыага бигэргэтиллибитэ.
1937 — НКВД Сэбиэскэй Сойуус гириэктэрин утары маассабай репрессиялары саҕалаабыт.
1945 — Америка Дьоппуону оккупациялыыр кэмигэр генерал Дуглас МакАртур дьаһалынан синто итэҕэлэ Дьоппуон судаарыстыбаннай итэҕэлэ буолан бүппүт.
1970 — "Венера-7" диэн Сэбиэскэй Сойуус станцията ситиһиилээхтик Чолбон ньууругар олорбут. Бу аан дойду устуоруйатыгар бастакытын Сиртэн ыытыллыбыт аппарат атын планетаҕа олоруута буолбут.
1973 — Америкатааҕы психиатрия ассоциацията 13–0 куолаһынан гомосексуализмы уйулҕа (психика) ыарыыларын официальнай тиһиликтэриттэн таһаарарга быһаарбыт.
1976 — Испанияҕа референдумҥа быыбардааччылар демократияҕа көһөр иһин куоластаабыттар.
1978 — Кытай уонна АХШ дипломатическэй сыһыаны көннөрөргө сөбүлэспиттэр. Бу саҕана ССРС уонна Кытай ыккардыларынааҕы сыһыан тыҥаан турар этэ. Инньэ гынан АХШ уонна Кытай Сэбиэскэй Сойууһу утары куомуннаспыттар. Бу түгэн Тымныы сэрии түмүгүн быһаарбыт дииллэр.
1990 — Кыргыстаан Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү Сүбэтэ Кыргыстаан судаарыстыбаннай суверенитетын туһунан Декларация ылбыт.
2000 — Чернобыль атомнай станциятыгар тиһэх энергоблок үлэтин тохтоппуттар.
2013 — Соҕуруу Судааҥҥа гражданскай сэрии саҕаламмыт.

Төрөөбүттэр

37 — Нерон, Риим импэрээтэрэ (68 с. өлб.)
1852 — Анри Беккерель, француз физига уонна химига, Нобель бириэмийэтин лауреата (1908 өлб.).
1859 — Лазарь Заменгоф, Польшатан төрүттээх тыл үөрэхтээҕэ, офтальмолог быраас, эсперанто тылы айааччы (1917 өлб). Бастакы кинигэтин нууччалыы таһаарбыта.
1895 — Ньукулай Неустроев — саха уус-уран литэрэтиирэтин төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ, саха бастакы кэмиэдьийэ суруйааччыта, прозаик, бэйиэт.
1936 — Варвара Петрова (11.03.2012 өлб.) — 1995—2002 сылларга Ньурба улууһун баһылыга. Саха Өрөспүүбүлүкэтин, Абый улууһун, Горнай улууһун, Муома улууһун уонна Ньурба улууһун ытык киһилэрэ.
1963 — Муттуххай Бороҥ (2021 өлб.)

Өлбүттэр

1890 — Олорор Оҕус (1831 с. эргин төр.), АХШ сэбилэниилээх күүстэрин утары сэриини баһылаабыт индеец.
1977 — Александр Галич (1918 төр.), нуучча бэйиэтэ, сценарист, драматург, ырыа суруйааччы, ырыаһыт.
1981 — Михаил Жаров (1899 төр.), тыйаатыр уонна киинэ артыыһа, ССРС норуодунай артыыһа.