1981 сыл

1981 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 1 — Греция Дьобуруопа Холбоһугар киирэр.
• Тохсунньу 18 — Фил Смит уонна Фил Мэйфилд Хьюстоҥҥа баар небоскребтан парашууттаах ыстанан BASE-ыстаныытын түөрт эбийиэктэриттэн барыларыттан ыстаммыт бастакы дьон буолбуттар: дьиэттэн, антеннаттан, күргэттэн уонна сиртэн (туруук таастан).
• Тохсунньу 28 — АХШ бэрэсидьиэнэ Рональд Рейган ньиэп сыанатыгар хонтуруолу көтүрбүт. Мантан ыла 1979 сыллааҕы ньиэп кириисиһэ бүппүт, 1980-с сыллардааҕы ньиэп аһара оҥорон таһаарыыта уонна сыаната түһүүтэ саҕаламмыт. Ол иһин 1980-с сылларга ньиэп хостуур дойдуларга, ол иһигэр Сэбиэскэй Сойууска, экэниэмикэ кириисиһэ буолбута.

Кулун тутар

• Кулун тутар 2 — «Якуталмаз» холбоһук 3 №-дээх обогатительнай фабрикатын сепараторщиктарын биригэдьиирэ Раиса Томилова Социалистыы Үлэ Дьоруойа буолбут.
• Кулун тутар 27 — «Солидарность» диэн тутулуга суох идэлээх сойуус Польшаҕа дойдуну барытын хабар забастовка тэрийбит.
• Кулун тутар 30
  • ССРС-ка аан бастаан сайыҥҥы кэми киллэрбиттэр.
  • АХШ бэрэсидьиэнин Рональд Рейганы ытан өлөрө сатаабыттар.

Муус устар

• Муус устар 2 — Раиса Томилова (17.02.1941 төр.), Ленин аатынан «Якуталмаз» холбоһук 3 №-дээх байытар фабрикатын сепараторщиктарын биригэдьиирэ уонна Хаҥаластан төрүттээх Дьокуускай куоратын телефоннай станциятын маастара Степан Филиппов Социалистыы Үлэ Дьоруойа буолбуттар.
• Муус устар 12 — Юрий Гагарин көппүтэ 20 сылыгар АХШ бастакы «Колумбия» шаттлы космоска таһаарбыт.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 5 — АХШ СиДиСи диэн ыарыыны кэтиир тэрилтэтэ Лос-Анжелескэ иммунитеттара мөлтөөбүт эрэ дьоҥҥо көстөр пневмония сэдэх көрүҥүн биэс түбэлтэтэ баарын туһунан биллэрбит. Бу СПИД бастакы бэлиэтэммит түбэлтэлэрэ этэ.
• Бэс ыйын 16 — суруйааччы Владимир Войнович «ССРС гражданинын аатын саакка-суукка киллэрэр дьайыытын иһин» сэбиэскэй гражданствотын суох гыммыттар.
• Бэс ыйын 27 — Кытай хомуньуус баартыйатын киин кэмитиэтэ Култуура өрөбөлүүссүйэтигэр Мао Цзэдун буруйдааҕын туһунан резолюция таһаарбыт.

От ыйа

• От ыйын 29 — Лондоҥҥа принц Чарльз уонна леди Диана уруулара буолбут. Уруу сиэрин-туомун телетрансляциятын аан дойду үрдүнэн 700 мөлүйүөнтэн тахса киһи көрбүт.

Сэтинньи

• Сэтинньи 16 — Леонид Брежнев Киин кэмитиэт пленумугар Ас-үөл бырагыраамматын ылыныы туһунан эппит.
• Сэтинньи 23 — Кытайга чааһынай урбаан көҥүллэммит.

Төрөөбүттэр

• Тохсунньу 13 — Амма улууһун Болугур нэһилиэгэр Ньургуйаана Шадрина — Саха тыйаатырын артыыһа, киинэ артыыһа.
• Тохсунньу 31 — Джастин Тимберлейк — Америка ырыаһыта, продюсера, үҥкүүһүтэ уонна артыыһа, түөрт «Эмми» уонна тоҕус «Грэмми» бириэмиэйэ лауреата.

• Олунньу 11 — Куркутов Георгий Сергеевич, саха политига.

• Кулун тутар 19 — Чурапчы улууһун Одьулуун сэлиэнньэтигэр Геннадий Турантаев — Саха академическай тыйаатырын артыыһа, тыйаатыр уонна киинэ артыыһа.
• Кулун тутар 26 — Екатерина Тайшина — Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырын балетмейстера, РФ уонна СӨ үтүөлээх артыыһа.
• Муус устар 3 — Васильева Оксана Владимировна, WIBF барылынан профессиональнай боксаҕа аан дойду чөмпүйүөнэ, кикбоксиҥҥа аан дойду чөмпүйүөнэ.
• Ыам ыйын 29 — путбуоллааччы Андрей Аршавин.

Сайын

• Бэс ыйын 4 — Татьяна Легантьева — Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатыр артыыһа, киинэ уонна тыйаатыр артыыһа. Ленскэй куоракка төрөөбүтэ.
• От ыйын 26 — Атасевер Вильдан — Туурсуйа саамай биллэр киинэ артыыстарыттан биирдэстэрэ.

Күһүн

• Сэтинньи 12 — Наталья Сивцева — Өксөкүлээх Өлөксөй үлэтин уонна саха тылын сиинтэксиһин чинчийэр учуонай, филология билимин хандьыдаата.

• Ахсынньы 8 — Дьокуускайга Николай Бугаев — СӨ Уопсастыбаннай палаататын бэрэстээтэлэ, Ем. Ярославскай аатынан Хотугу омуктар устуоруйаларын уонна култуураларын холбоһуктаах судаарыстыбаннай түмэлин дириэктэрэ.
• Ахсынньы 12 — Александр Контоев — Белоруссия уонна Россия тустууга, Аан дойду түһүлгэтин үһүс миэстэлээх призёра (2001), Европа чемпионаттарын призера (2002, 2005, 2013), Россия чөмпүйүөнэ (2002). Горнай улууһун Ытык олохтооҕо.

Өлбүттэр

• Мацкепладзе Кондрат Барнабович (1908—1981) — Социалистическай Үлэ Геройа, Өймөкөөн көмүһү хостуур промышленноһын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ.
• Хатылаев Иннокентий Михайлович (1928—1981), Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала.

• Олунньу 6 — Яков Кычкин — Саха драматическай-музыкальнай тыйаатырын артыыһа, Саха АССР үтүөлээх артыыһа. Кини аата дойдутугар Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Маттатын кулуубугар иҥэриллэн турар.

• Кулун тутар 1 — Таллан Бүрэ (Ефрем Степанович Сивцев), саха суруйааччыта.
• От ыйын 12 — Борис Полевой (1908 төр.), суруйааччы, «Юность» сурунаал 1967—1981сс. тутаах эрэдээктэрэ.

• Атырдьах ыйын 26 — Кузьмин Макар Иванович - Макаар Хара (1915—1981), поэт, тылбаасчыт, Аҕа Дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа.
• Балаҕан ыйын 29 — Васильев Георгий Митрофанович (1908—1981), литературовед, ырытааччы, тылбаасчыт.
• Сэтинньи 18 — Алексей Окладников — археолог, Азия былыргы култуураларын үөрэппит чинчийээччи, академик, РСФСР, Бүрээт уонна Саха АССР-дарын науукаларынн үтүөлээх диэйэтэлэ, ССРС Судаарыстыбаннай Бириэмийэтин икки төгүллээх лауреата, Социалистыы Үлэ Дьоруойа.
• Ахсынньы 11 — Степан Стручков — Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Дьабыыл нэһилиэгэр бастакынан комбайны, локомотивы, электрическэй мотуордаах миэлиҥсэни үлэлэппит туруу улэһит, бастакы тракторист, электрик уонна рационализатор.
• Ахсынньы 14 — Айкаров Алексей Никитич (1920—1981), устуоруйа билимин хандьыдаата.
• Ахсынньы 15 — Михаил Жаров (1899 төр.), тыйаатыр уонна киинэ артыыһа, ССРС норуодунай артыыһа.