1981 сыл

1981 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 1 — Греция Дьобуруопа Холбоһугар киирэр.
• Тохсунньу 18 — Фил Смит уонна Фил Мэйфилд Хьюстоҥҥа баар небоскребтан парашууттаах ыстанан BASE-ыстаныытын түөрт эбийиэктэриттэн барыларыттан ыстаммыт бастакы дьон буолбуттар: дьиэттэн, антеннаттан, күргэттэн уонна сиртэн (туруук таастан).
• Тохсунньу 28 — АХШ бэрэсидьиэнэ Рональд Рейган ньиэп сыанатыгар хонтуруолу көтүрбүт. Мантан ыла 1979 сыллааҕы ньиэп кириисиһэ бүппүт, 1980-с сыллардааҕы ньиэп аһара оҥорон таһаарыыта уонна сыаната түһүүтэ саҕаламмыт. Ол иһин 1980-с сылларга ньиэп хостуур дойдуларга, ол иһигэр Сэбиэскэй Сойууска, экэниэмикэ кириисиһэ буолбута.

Кулун тутар

• Кулун тутар 2 — «Якуталмаз» холбоһук 3 №-дээх обогатительнай фабрикатын сепараторщиктарын биригэдьиирэ Раиса Томилова Социалистыы Үлэ Дьоруойа буолбут.
• Кулун тутар 27 — «Солидарность» диэн тутулуга суох идэлээх сойуус Польшаҕа дойдуну барытын хабар забастовка тэрийбит.
• Кулун тутар 30
  • ССРС-ка аан бастаан сайыҥҥы кэми киллэрбиттэр.
  • АХШ бэрэсидьиэнин Рональд Рейганы ытан өлөрө сатаабыттар.

Муус устар

• Муус устар 2 — Раиса Томилова (17.02.1941 төр.), Ленин аатынан «Якуталмаз» холбоһук 3 №-дээх байытар фабрикатын сепараторщиктарын биригэдьиирэ уонна Хаҥаластан төрүттээх Дьокуускай куоратын телефоннай станциятын маастара Степан Филиппов Социалистыы Үлэ Дьоруойа буолбуттар.
• Муус устар 12 — Юрий Гагарин көппүтэ 20 сылыгар АХШ бастакы «Колумбия» шаттлы космоска таһаарбыт.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 5 — АХШ СиДиСи диэн ыарыыны кэтиир тэрилтэтэ Лос-Анжелескэ иммунитеттара мөлтөөбүт эрэ дьоҥҥо көстөр пневмония сэдэх көрүҥүн биэс түбэлтэтэ баарын туһунан биллэрбит. Бу СПИД бастакы бэлиэтэммит түбэлтэлэрэ этэ.
• Бэс ыйын 16 — суруйааччы Владимир Войнович «ССРС гражданинын аатын саакка-суукка киллэрэр дьайыытын иһин» сэбиэскэй гражданствотын суох гыммыттар.
• Бэс ыйын 27 — Кытай хомуньуус баартыйатын киин кэмитиэтэ Култуура өрөбөлүүссүйэтигэр Мао Цзэдун буруйдааҕын туһунан резолюция таһаарбыт.

От ыйа

• От ыйын 29 — Лондоҥҥа принц Чарльз уонна леди Диана уруулара буолбут. Уруу сиэрин-туомун телетрансляциятын аан дойду үрдүнэн 700 мөлүйүөнтэн тахса киһи көрбүт.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 1 — АХШ-ка MTV канаал баар буолбут. "Video Killed the Radio Star" диэн бастакы видеоклибын көрдөрбүт.

• Атырдьах ыйын 12 — IBM корпорация бастакы персональнай көмпүүтэрин таһаарбыт. Бу кэмҥэ хас да тэрилтэ, ол иһигэр Apple, дьоҕус көмпүүтэрдэри таһаараллар этэ, ол эрээри, IBM бородууксуйата түргэнник АХШ уонна аан дойду рыногын баһылаабыта. Операциялыыр систиэмэтэ Майкрософт киэнэ этэ.

• Атырдьах ыйын 24 — Амур уобалаһыгар Ан-24 сөмүлүөт Ту-16 бомбардировщиктыын харсыбыт, ол түмүгэр 37 киһи өлбүт. Ол эрээри 5 км сууллан баран биир киһи тыыннаах хаалбыт — сүүрбэлээх Лариса Савицкая диэн устудьуону саахал буолбутун кэннэ үһүс күнүгэр булбуттара.

Сэтинньи

• Сэтинньи 16 — Леонид Брежнев Киин кэмитиэт пленумугар Ас-үөл бырагыраамматын ылыныы туһунан эппит.
• Сэтинньи 23 — Кытайга чааһынай урбаан көҥүллэммит.

Төрөөбүттэр

• Тохсунньу 13 — Амма улууһун Болугур нэһилиэгэр Ньургуйаана Шадрина — Саха тыйаатырын артыыһа, киинэ артыыһа.
• Тохсунньу 31 — Джастин Тимберлейк — Америка ырыаһыта, продюсера, үҥкүүһүтэ уонна артыыһа, түөрт «Эмми» уонна тоҕус «Грэмми» бириэмиэйэ лауреата.

• Олунньу 11 — Куркутов Георгий Сергеевич, саха политига.

• Кулун тутар 19 — Чурапчы улууһун Одьулуун сэлиэнньэтигэр Геннадий Турантаев — Саха академическай тыйаатырын артыыһа, тыйаатыр уонна киинэ артыыһа.
• Кулун тутар 26 — Екатерина Тайшина — Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырын балетмейстера, РФ уонна СӨ үтүөлээх артыыһа.
• Муус устар 3 — Васильева Оксана Владимировна, WIBF барылынан профессиональнай боксаҕа аан дойду чөмпүйүөнэ, кикбоксиҥҥа аан дойду чөмпүйүөнэ.
• Ыам ыйын 29 — путбуоллааччы Андрей Аршавин.

Сайын

• Бэс ыйын 4 — Татьяна Легантьева — Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатыр артыыһа, киинэ уонна тыйаатыр артыыһа. Ленскэй куоракка төрөөбүтэ.
• От ыйын 26 — Атасевер Вильдан — Туурсуйа саамай биллэр киинэ артыыстарыттан биирдэстэрэ.

Күһүн

• Сэтинньи 12 — Наталья Сивцева — Өксөкүлээх Өлөксөй үлэтин уонна саха тылын сиинтэксиһин чинчийэр учуонай, филология билимин хандьыдаата.

• Ахсынньы 8 — Дьокуускайга Николай Бугаев — СӨ Уопсастыбаннай палаататын бэрэстээтэлэ, Ем. Ярославскай аатынан Хотугу омуктар устуоруйаларын уонна култуураларын холбоһуктаах судаарыстыбаннай түмэлин дириэктэрэ.
• Ахсынньы 12 — Александр Контоев — Белоруссия уонна Россия тустууга, Аан дойду түһүлгэтин үһүс миэстэлээх призёра (2001), Европа чемпионаттарын призера (2002, 2005, 2013), Россия чөмпүйүөнэ (2002). Горнай улууһун Ытык олохтооҕо.

Өлбүттэр

• Мацкепладзе Кондрат Барнабович (1908—1981) — Социалистическай Үлэ Геройа, Өймөкөөн көмүһү хостуур промышленноһын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ.
• Хатылаев Иннокентий Михайлович (1928—1981), Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала.

• Олунньу 6 — Яков Кычкин — Саха драматическай-музыкальнай тыйаатырын артыыһа, Саха АССР үтүөлээх артыыһа. Кини аата дойдутугар Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Маттатын кулуубугар иҥэриллэн турар.

• Кулун тутар 1 — Таллан Бүрэ (Ефрем Степанович Сивцев), саха суруйааччыта.
• От ыйын 12 — Борис Полевой (1908 төр.), суруйааччы, «Юность» сурунаал 1967—1981сс. тутаах эрэдээктэрэ.

• Атырдьах ыйын 16 — Томмокко Виктор Захаров (07.02.1901 төр.) — Эмэлдьээктээҕи сүлүүдэлээх сири арыйбыт киһи. Амматтан төрүттээх дьон дьиэ кэргэнигэр Чекунда диэн билигин Хабаровскай кыраайга киирэр сиргэ төрөөбүтэ.

• Атырдьах ыйын 26 — Кузьмин Макар Иванович - Макаар Хара (1915—1981), поэт, тылбаасчыт, Аҕа Дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа.
• Балаҕан ыйын 29 — Васильев Георгий Митрофанович (1908—1981), литературовед, ырытааччы, тылбаасчыт.
• Сэтинньи 18 — Алексей Окладников — археолог, Азия былыргы култуураларын үөрэппит чинчийээччи, академик, РСФСР, Бүрээт уонна Саха АССР-дарын науукаларынн үтүөлээх диэйэтэлэ, ССРС Судаарыстыбаннай Бириэмийэтин икки төгүллээх лауреата, Социалистыы Үлэ Дьоруойа.
• Ахсынньы 11 — Степан Стручков — Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Дьабыыл нэһилиэгэр бастакынан комбайны, локомотивы, электрическэй мотуордаах миэлиҥсэни үлэлэппит туруу улэһит, бастакы тракторист, электрик уонна рационализатор.
• Ахсынньы 14 — Айкаров Алексей Никитич (1920—1981), устуоруйа билимин хандьыдаата.
• Ахсынньы 15 — Михаил Жаров (1899 төр.), тыйаатыр уонна киинэ артыыһа, ССРС норуодунай артыыһа.