Үрдүк үөрэх кыһаларын туһунан күрэс ахсынньы 20 күнүгэр түмүктэннэ. Сиһилии...
Сахалыы буукубалар браузергар тахсыбат буоллахтарына маны баттаа
Бикипиэдьийэ — бу элбэх омук тылынан суруллар аһаҕас энциклопедия
Манна ким баҕалаах талбыт ыстатыйатын уларытар эбэтэр саҥа ыстатыйаны суруйар кыахтаах.
Билигин Бикипиэдьийэҕэ 13123 сахалыы, уонна атын 294 омук тылларынан өссө 50 мөлүйүөнтэн тахса ыстатыйа баар.
|
|
- Саргы-дьаалы Сахам тыла,
- Айхал-алгыс Сахам тыла,
- Уруй олук Сахам тыла,
- Күн бэлэҕэ Сахам тыла,
- Эйигин мин ыҥырыаҕым,
- «Ийээ!» диэммин хаһыытыаҕым.
- Тоҕойдору туораан ис,
- Арҕастары ааһан ис,
- Саргы дьайаан Сахам тыла,
- Сарыал санаа — Сахам тыла!
- Бүөтүр Тобуруокап
|
|
|
|
|
Бырайыак кылгас историята маннык — бастаан 2006 сыл бүтэһигэр: бу тугуй, тоҕо атын омуктарга баарый, биһиэхэ суоҕуй, — диэн ыйытыылар кэнниттэн: арай?, тоҕо сатаныа суоҕай? — диэн саарабыл кэнниттэн: ээ, чэ холонон көрүөххэ, — диэнтэн тахсыбыт суол.
Кыттар дьон араас идэлээх, араас дойдуга олорор, саастарынан эмиэ тэҥэ суох дьон.
Биһиги санаабытыгар дьон элбэхтик кытыннаҕына, бэрт эбит диэн биһирээтэҕинэ, сүрдээх, кэскиллээх буолар туруктаах бырайыак. Английскайдыы, нууччалыы салаалар балысханнык сайда тураллар, онон Бикипиэдьийэ сотору кэминэн аатырбыт Британниканы куоһарар кыахтаах. Күн-түүн ис хоһооно да тупса, ыстатыйатын ахсаана да элбии турар.
|
|
Муус устар 29 күнэ
Аан дойдуга Үҥкүү күнэ. ЮНЕСКО быһаарыытынан 1982 сыллаахтан француз балетмейстера Жан Жорж Новер төрөөбүт күнүгэр болдьохтонон бэлиэтэнэр.
Түбэлтэлэр
- 1627 — Франция кардинаала Ришельё сорудаҕынан Канааданы чинчийэр уонна олохсутар соруктаах "Сүүс акционер хампаанньата" тэриллибит.
- 1731 сыллаахха Сенат уурааҕынан Саха уеһын састаабыттан Охуоскай сирдэрэ араарыллыбыттара, туспа Охуоскай салалта (Охотское правление) үөскээбитэ, киинэ Охуоскай остуруокка буолбута. Бу салалтаҕа Лаамы кытылын барытын, Үт сирин, Камчаатканы уонна Курил арыыларын киллэрбиттэрэ.
- 1770 — Англия хапытаана Джеймс Кук аан бастаан Австралияҕа тиксибит.
- 1852 — оччотооҕуга эдэр суруйааччы И. С. Тургенев (Муму, Отцы и дети) хаайыыга угуллубут. «Московские ведомости» хаһыакка Н. Гоголь өлбүтүгэр ыстатыйа суруйбутун былаастар өрө турууга ыҥырда диэн сыаналаабыттар. Эбэн эттэххэ Иван Сергеевич — дворянин этэ, Арслан Турген (Түргэн Хахай) диэн татаар муурзатын сыдьаана.
- 1863 — Арассыыйаҕа таһыйыыны хааччахтаабыттар.
- 1956 сыллаахха Саха АССР Үрдүкү Суута 1928—1929 сылларга Саха АССР Совнаркомун бэрэссэдээтэлэ буола сылдьыбыт, 1932-35 сылларга Дьокуускайы салайбыт Николай Бубякины буруйа суоҕунан реабилитациялаабыта. 1938 сыллаахха репрессияҕа түбэһэн 1942 сыллаахха хаайыыга өлбүт эбит.
- 1978 — Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ "Ханидо уонна Халерха" ааптарыгар Семен Куриловка уонна Ньурбаттан төрүттээх Дьокуускай билиҥҥи киинин сүрүн дьиэлэрин ("Лена" гостиница, ЛОРП дьиэтэ, Өксөкүлээх киинэ, АЛРОСА дьиэтэ уо.д.а.) бырайыактаабыт архитекторга Дмитрий Саввиновка анаммыт.
- 1982 — Кытай нэһилиэнньэтин ахсаана 1 миллиард буолбут. Бу иннинээҕи 30 сыл устата (1950-1980 сс) Кытай дьонун ахсаана быһа холоон икки төгүл элбээбит. Онтон 1979 сыллаахтан ыла "соҕотох оҕо бэлиитикэтэ" киллэриллэн, дьон элбиирин тэтимэ бытаарбыт.
- 2002 — СӨ Төрүт сокуонугар уларытыылар киирбиттэр. "Судаарыстыба былааһын олохтоох уорганнара" диэн салаа суох буолбут.
Төрөөбүттэр
- 1727 — Жан Жорж Новер (ө. 19.10.1810) — хореография ускуустубатын уларыппыт үҥкүүнү үөрэтээччи, француз балетмейстера. Кинини «аныгы балет аҕата» диэн ааттыыллар. ЮНЕСКО быһаарыытынан 1982 сыллаахтан Ж. Ж. Новер төрөөбүт күнүгэр аан дойду Үҥкүү күнүн бэлиэтиир.
- 1929 — Юрий Уржумцев (1929—2002), Арассыыйа НА чилиэн-кэрэспэдьиэнэ, 1997—2002 сылларга Саха сиринээҕи Наука киинин Бөрөсүүдьүмүн бэрэстээтэлэ.
- 1956 — Мэҥэ-Хаҥалас Тараҕай нэһилиэгэр хомусчут Федора Гоголева.
Өлбүттэр
Соторутааҥы ыстатыйалар
Ааҕыҥ, көннөрүҥ
Бу күннэрдээҕи уларыйыылар - ким тугу суруйбутун көрүөххэ сөп.
Бу саҥа ыстатыйалар, онон өссө чочулла илик буолуохтарын сөп. Алҕастаах буоллахтарына харса суох көннөрүҥ.
|
|
Бүгүҥҥү ойуу
Messeturm, Франкфурт-на-Майне, Гессен, Германия
Үчүгэй (сэргэммит) ыстатыйа
Кыталык (Grus leucogeranus) — сэдэх көтөр, туруйа көрүҥэр киирэр.
 Кыталыктар ( Grus leucogeranus) 1 м 40 см үрдүк кыталык ыйааһына 6 киилэ буолар. Атыырын ыйааһына тыһытынааҕар ыарахан. Кыталык дьүһүнэ кылбаа маҥан, сирэйэ түүтэ суох, уот кыһыл. Атахтара кытархайдар. Кынатын төбөтө харалаах. Кыталык оҕото төбөтө, кэтэҕэ кытархай кугас, атын түүтэ сырдык кугас. Сымыыттан тахсарыгар хараҕа халлаан күөҕэ өҥнөөх, алта ыйыгар араҕас буолар.
Аан дойду кыталыга үс популяциялаах: илиҥҥи, киин уонна арҕаа. Кыталык илиҥҥи популяцията Саха сиригэр Халыма намталыгар сайылыыр, кыстыыр сирэ — Янцзы өрүс орто тардыыта, Кытай соҕуруулуу-илин өттө.
(өссө…)
Бастыҥ ыстатыйа
Яков Федорович Санников (1844—1908) — өбүгэлэрин үгэстэрин тутуһан нуучча уонна омук полярниктарыгар сүҥкэн улахан үтүөнү-өҥөнү оҥорбут саха атыыһыта. Кини суон сураҕа Муустаах байҕал кытыытынан эрэ буолбакка, бүтүн Россия үрдүнэн биллибит. Булуҥҥа былыр «халлааҥҥа таҥара, биһиэхэ Яков Санников» дииллэр эбит. 1886 сыллаахха доктор Бунге экспедициятыгар көмөлөспүт. 1894 сыллаахха барон Толль Ф.Нансеҥҥа депо тутарыгар көмөлөспүт. Ол өҥөлөрүн иһин икки кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыт (онтон биирин Швеция ыраахтааҕыта Оскар биэрбит).
(өссө…)
Көмүөл күүһэ
Бүгүн бу ыстатыйалары тупсарабыт, тылбаастыыбыт:
Амма улууһа — Бастыҥ ыстатыйаҕа хандьыдаат
Ыстатыйаны уларытыы киинэ курдук көстүүтэ: Көмө:1-кы уруок
Ыҥырыы
Хаһыаттарга, сурунаалларга, атын да сирдэргэ Бикипиэдьийэни ахтыбыт буоллахтарына биһиги үөрэбит. Тоҕото өйдөнөр — ол аата үлэбит си-дьүгээр хаалбатын, дьоҥҥо туһалааҕын бэлиэтэ. Ити бастакытынан. Иккиһинэн — төһөнөн элбэх киһи билэр да, оччонон элбэх киһи кыттар. Онон күннүккүтүгэр (блогкутугар) кэмиттэн кэмигэр ахтар буолуҥ, элбэх дьоҥҥо туһаайан суруйар дуу этэр дуу буоллаххытына эмиэ бикипиэдьийэникыбытар буолуҥ. Манна оннук ахтыллыбыт түгэннэр тиһиктэрэ баар.
|
|
Уруулуу ситимнэр
Wikimedia Пуондата элбэх омук тылынан тахсар, көҥүл уларытыллар уонна туһаныллар хас да тус-туһунан бырайыактардаах:
|
