1927

1927 сыл.

Туох буолбута

• Тохсунньу 12 — Ташкент куоратыгар Саҥа Түүр Алпаабытын Бүтүн Сойуустааҕы Киин кэмитиэтин (ВЦК НТА) Пленума түмүктэммит. Бу мунньахха Саха сирин аатыттан ВЦИК чилиэнэ Василий Леонтьев кыттыбыт.

Олунньу

• Олунньу 3 — Порту куоракка Португалия байыаннай диктатууратын утары өрө туруу күөдьүйбүт.

• Олунньу 7 — Дьокуускайга I Бүтүн Саха сиринээҕи кыра омуктар сийиэстэрэ саҕаламмыт, олунньу 13 күнүгэр түмүктэммит. Сийиэскэ 27 эбэҥки, чукча уонна дьүкээгир омуктарын дэлэгээттэрэ 11 улуустан мустубуттар.

Кулун тутар

• Кулун тутар 16 — Саха АССР салайааччыта Максим Аммосов саха интеллигиэнсийэтигэр дьон олоҕун-дьаһаҕын, культууратын, этиин-хаанын чэбдигирдэргэ актыыбынай кыттыыны ылалларын туһугар аһаҕас сурук суруйбут. Чинчийиилэр көрдөрбүттэринэн саха дьоно эт-хаан өттүнэн эстээри гыммыттарын, киин уонна Бүлүү улуустарын сорох сирдэригэр дьон ахсаана аҕыйаан иһэрин эппит. Чуолаан оҕолор уонна дьахталлар өлүүлэрэ элбэҕин ыйбыт.
• Кулун тутар 16 — Сир баайа көстүбүт сирдэрин сиһилии чинчийэр уонна туһанар туһугар Саха сиринээҕи горно-техниичэскэй хонтуора тэрийиллибит.

Муус устар

• Муус устар 3 — Москубаҕа саха устудьуоннарын түмсүүлэригэр этнограф Гавриил Ксенофонтов саха төрдүн туһунан дакылаат аахпыт. Атырдьах ыйыгар бу дакылаат "Автономная Якутия" хаһыакка бэчээттэммит.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 23 — Максим Аммосов салалталаах Саха АССР-ы чинчийэр хамыыһыйа уурааҕынан Дьокуускайга Тыа хаһаайыстыбатын киин опытнай станцията тэриллибит. Мантан Саха сиринээҕи тыа хаһаайыстыбатын үөрэтэр-чинчийэр институт устуоруйатын саҕалыыр.

От ыйа

• От ыйын 16 — Новгородов сахалыы алпабыытын уларытар хамыыһыйа мунньахтаабыт, кыттыыны ылбыттар Исидор Барахов, Максим Аммосов, Василий Леонтьев, Петр Яковлев, А.Д. Попов, Серафим Потапов, Степан Гоголев, Алексей Иванов — Күндэ уонна Кузьма Гаврилов. Хамыыһыйа бэчээккэ 33 буукуба оннугар 31 буукубаны уонна уһатыы бэлиэтин, ону кытары сурукка 35 буукуба оннугар 32 буукубаны уонна уһатыы бэлиэтин ылыммыт.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 10 — Ксенофонтов-Артемьев саагыбарыгар (конфедералистар хамсааһыннарыгар) уорбаламмыт саха интеллигиэнсийэтин ОГПУ маассабайдык хаайан саҕалаабыт. Саагыбар салайааччылара бэйэлэрин дойдуларыгар хорҕойбуттар: Павел Ксенофонтов — Арҕаа Хаҥаласка, Михаил Артемьев — Амма улууһугар.
• Балаҕан ыйын 17 — Илин Хаҥалас улууһугар Кудома диэн сиргэ конфедералистар баартыйаларын устаабын уонна бырагырааматын ылыммыттар.
• Балаҕан ыйын 18 — Конфедералистар хамсааһыннарын хам баттааһын кэмигэр ОГПУ Василий Никифоров - Күлүмнүүрү хаайбыт. Эһиилигэр кини Новосибирскай куорат түрмэтин балыыһатыгар 62 сааһыгар өлбүт. 1992 сыллаахха реабилитацияламмыта.

Алтынньы

• Алтынньы 1 — Дьокуускайга Содур ыарыыларын эмтиир (венерология) диспансер аһыллыбыт.

• Алтынньы 23 — Тааттаҕа Эдуард Пекарскай аатын оскуолаҕа иҥэрбиттэр.

Сэтинньи

• Сэтинньи 12 — Троцкай уонна Зиновьев ВКП(б) кэккэтиттэн уһуллубуттар.
• Сэтинньи 17 — Москубаҕа ЦК ВКП(б) Политбюротун мунньаҕар Саха сиригэр конфедералистар хамсааһыннарын туһунан дакылаат истибиттэр уонна хамсааһыны түргэнник эһэргэ быһаарбыттар.
• Сэтинньи 18 — Дьарала диэн Арҕаа Хаҥалас сиригэр конфедералистар былаас бэрэстэбиитэллэрин кытта ытыаласпыттар. Бу күн Дьокуускайга «Саха омук» култуура- сырдатар уопсастыба мунньаҕар конфедералистары утарар уонна хомуньуустары өйүүр туһунан уураах ылыммыттар. Сэбилэниилээх күүһү туһанан бэйэлэрин санааларын туруорсуу Саха АССР экэниэмикэтигэр уонна култууралыы олоҕор-дьаһаҕар харгыстары үөскэтэрин эппиттэр. Ол гынан баран, өрөсөлүүссүйэҕэ бастаанньаны күүс өттүнэн хам баттыыр туһунан этиилэр киирбэтэхтэр.

Ахсынньы

• Ахсынньы 4 — Конфедералистар холбоһуктаах мунньахтарыгар «Саҥа сахалар национальнай сэбиэскэй социалистыы орто уонна дьадаҥы бааһынайдар баартыйалара» («Младо-якутская национальная советская социалистическая партия середняцко-бедняцкого крестьянства») тэриллибит.
• Ахсынньы 19 — Саха сиригэр конфедералиистар хамсааһыннарын уодьуганныыр уонна салайааччыларыгар Павел Ксенофонтовка Карл Байкалов аатыттан албын сурук ыытар туһунан уураах ылыныллыбыт.

Төрөөбүттэр

• Иванова Александра Дмитриевна (1927—2004) — саха норуодунай артыыһа.
• Олунньу 15 — Григорий Торотоев — учуутал, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Учууталларын Учуутала, Арассыыйа норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Бүлүү улууһун уонна Дьөккөн нэһилиэгин Ытык Киһитэ.
• Олунньу 18 — Нина Протопопова — суруналыыс, 50 сыл устата «Бэлэм буол» хаһыат тутаах эрэдээктэрэ, Дьокуускай куоратын (1996) уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ытык киһитэ (2008).

• Кулун тутар 22 — Лыткина Анастасия Петровна (1927—1989) — саха биллиилээх ырыаһыта, РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх артыыһа.
• Ыам ыйын 19 — Чиряев Константин Спиридонович (1927—1997) — Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учуутала, Ороһутааҕы норуодунай педагогика түмэлин олохтооччута.
• Ыам ыйын 31 — Шестаков Егор Петрович — Эрчимэн (1927—1996) — поэт, литератураны ырытааччы.
• Бэс ыйын 18 — Лобанов Матвей Матвеевич — опера ырыаһыта, Саха АССР норуодунай артыыһа.
• Атырдьах ыйын 4 — Ефимов Моисей Дмитриевич, саха норуодунай поэта.
• Атырдьах ыйын 10 — Мөкүрдээнэп Лаврентий Иннокентьевич, балет артыыһа, Саха АССР норуодунай артыыһа.
• Атырдьах ыйын 20 — Рыбаковскай Эдуард Михайлович (1927—2010) — биллиилээх суруналыыс.
• Алтынньы 14 — Николай Федотов - Торбаза — хайыһардьыт, Саха АССР спордун маастара, Иккис Наахара нэһилиэгин бочуоттаах гражданина, «Хохочой — Дьокуускай — Майа» хаһыйарынан десант кыттыылааҕа.
• Алтынньы 20 — Тазлова Римма Семеновна, медицина доктора, профессор, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх бырааһа.
• Алтынньы 22 — Дмитрий Кириллин — тылбаасчыт, кириитик, Саха АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Казахстан өрөспүүбүлүкэтин «Алаш» литературнай бириэмийэтин лауреата.
• Сэтинньи 20 — Михаил Ульянов — тыйаатыр уонна киинэ артыыһа, режиссёр, ССРС народнай артыыһа.
• Ахсынньы 5 — Руфов Семен Титович — Сэмэн Руфов — саха норуодунай поэта.
• Ахсынньы 5 — Василий Босиков — 1993—2008 сылларга Музыка үрдүкү оскуолатын ректора, Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ, Уус-Алдан улууһун уонна Дүпсүн нэһилиэгин ытык киһитэ. 2012 сыллаахха Василий Босиков аата Музыка үрдүкү оскуолатыгар иҥэриллибитэ.
• Ахсынньы 12 — Мария Канаева — Саха тыйаатырын артыыһа, Саха АССР үтүөлээх артыыһа.
• Ахсынньы 12 — Александра Захарова — педагогика билимин хандьыдаата, доцент.
• Ахсынньы 20 — Федосеев Иван Егорович (Доосо) — поэт, прозаик, тылбаасчыт, литератураны ырытааччы, ССРС суруйааччыларын чилиэнэ.
• Ахсынньы 21 — Попова Марина Константиновна, ырыаһыт, Саха АССР норуодунай артыыһа.

Литература

• Калашников А. А. Якутия. Хроника, факты, события: 1917-1953 г. ч.2. — Дьокуускай: Бичик, 2004.