Дьокуускай

Дьокуускай
Дьокуускай (ааҥл.); Дьокуускай (Саха тыла); Якутск (Нуучча тыла); Yakutsk (Ааҥыл тыла)
	; М. К. Оммуоһап аатынан Хоту-Илиҥҥи бэдэрээлинэй үнүбэрситиэт, айылҕа үөрэҕин бакылтыата. ;
	; Дьокуускай өрүс үрдүгэр турар сирэ
	Coordinates; 751) 63°02′ с. ш. 129°44′ в. д. / 63.033° с. ш. 129.733° в. д. (G) (O)Координаталара: 751) 63°02′ с. ш. 129°44′ в. д. / 63.033° с. ш. 129.733° в. д. (G) (O)
	Куорат Күнэ: Балаҕан ыйын иккис өрөбүлэ
Дьаһалта ыстаатыhа
Федерал субъект; In jurisdiction of; Киин куорат of	Саха Өрөспүүбүлүкэтэ; Саха Өрөспүүбүлүкэтэ; Саха Өрөспүүбүлүкэтэ
Local self-government
Charter	Charter of Yakutsk
Municipal status	Куорат уокуруга
Ил Дархан	Евгений Николаевич Григорьев
Representative Body	Уокурук Сүбэтэ
Иэн
Иэнэ	121,93 km² (47,1 sq mi)
Олохтоохторо
2002 Census; - Rank; - Чиҥэ;	396 751 inhabitants; 89с; Алҕас: кэтэһиллибэтэх чыыһыла/km² (Алҕас: кэтэһиллибэтэх оператор </sq mi)
Устуоруйата
Тутуллубута	Балаҕан ыйын 25, 1632
Атын информация
Почта кода	677xxx
Телефон кода	+7 4112
Официал ситим-сирэ
	http://www.yakutsk-city.ru/

Дьокуускай (нууччалыы: Якутск) Туймаада хочотугар Өлүөнэ өрүс хаҥас кытылыгар турар, Саха Сирин киин куората. Ыраах-Илиҥҥи Бэдэрээлинэй уокурукка нэһилиэнньэтинэн төрдүс миэстэни ылар. Ирбэт тоҥ сиргэ турар саамай улахан куорат. Саха Сирин саамай улахан куората.

Устуоруйата

Сахалар Туймаада хочотугар нууччалар кэлиэхтэригэр диэри олорбуттара. Туймаада саха дьон былыргы киининэн ааҕыллар.^[1]

1632 сыллаахха Бекетов баһылыктаах нуучча хаhаахтара Өлүөнэ кытылыгар, билиҥҥи Уус-Алдан сиригэр бастаан остуруок туппуттар. Онтон нуучча хаһаахтарын тойоно Иван Галкин Өлүөнэ остуруогун халаан уута ылара бэрдин иһин, Өйүк баай хонуутугар (эбэтэр лог диэни луг диэн сыыһа суруйбут буоллахтарына - аппатыгар) өрүс уҥуор куорат билиҥҥи турар сиригэр көһөрбүтэ.

Өлүөнэ кыраайын (Ленский край) киинин быһыытынан бастаан Өлүөнэ остуруога дэнэр этэ. 1638 сыллаахха Саха Сирин Енисей уеһыттан арааран Саха уеһа оҥороллоругар киин остуруок буолбута.

1680 сыллаахха саҕаламмыт реформа кэмигэр 1681 сыллаахха остуруокка Приклонскай бойобуода кэлэр, кини сүрүн соруга - остуруогу куоракка кубулутуу. Куораты тутуу от ыйын 24 күнүгэр 1682 сыллаахха саҕаламмыт. 3600 саһаан кыбадыраат иэннээх сири 3,5 миэтэрэ кэриҥэ үрдүктээх күрүө туттарар. Бу эркиҥҥэ 8 баасына туттарар. Куорат городничайынан Семен Иванович Епишев диэн киһи ананар.

Тохсунньу 10 күнүгэр 1696 сыллаахха Сибиирдээҕи бирикээс Саха уеһын уонна куоратын чертежтарын оҥорорго ыйаах таһаарар. Онтон нөҥүө сылыгар тохсунньу 31 күнүгэр үрүҥ көмүс бэчээти оҥотторон ыытар. Бу кэмтэн ыла остуруок бүтэһиктээхтик куорат аатын сүгэр^[2].

Килиимэтэ

Салгын тэмпэрэтиирэтин орто кээмэйэ (2012 сыл)^[3].

Дьокуускай килиимэтэ
	Тох.	Олун.	Кул.	Муус.	Ыам.	Бэс.	От.	Атыр.	Бал.	Алт.	Сэт.	Ахс.	Сыл
Ордук үрдүк максимум, °C	−5,8	−2,2	8,3	21,1	31,1	35,1	38,4	35,4	27,0	18,6	3,8	−3,9	38,4
Орто максимум, °C	−35,1	−28,6	−12,3	1,7	13,2	22,4	25,5	21,5	11,5	−3,6	−23,1	−34,3	−3,4
Орто Тэмпэрэтиирэ, °C	−38,6	−33,8	−20,1	−4,8	7,5	16,4	19,5	15,2	6,1	−7,8	−27	−37,6	−8,8
Орто минимум, °C	−41,5	−38,2	−27,4	−11,8	1,0	9,3	12,7	8,9	1,2	−12,2	−31	−40,4	−14,1
Ордук үрдүк минимум, °C	−63	−64,4	−54,9	−41	−18,1	−5,4	−1,5	−7,8	−14,2	−40,9	−54,5	−59,8	−64,4
Ардах нуормата, мм	9	8	7	8	20	35	38	37	31	18	16	10	237
Быһаарыы: Погода и климат

Демография

Сурутуу ыытыллыбыт сылларга уонна 2007 сылга олохтоох ахсаана

Дьокуускай куоракка — 367 тыһ. киһи (2024 сыл) олорор.^[4]

Бу куоракка элбэх норуот олорор. Сахалар, нууччалар уонна да атыттар.

Дьокуускай куорат тургэнник улаата турар куорат.

Омуктар ахсааннара (нелегаллары аахпакка туран)^[5]

Сахалар - 59,2% - 217 тыh.

Нууччалар - 26,4% - 97 тыh.

Кыргызтар - 3,4% - 12 тыһ.

Эбэҥки - 1,9% - 7 тыһ.

Таджиктар - 1,7% - 6 тыh.

Кытайдар - 1,4% - 5 тыh.

Эрмээннэр - 1,1% - 4 тыh.

Буряттар - 0,6% - 2 тыһ.

Эбээн - 0,6% - 2 тыһ.

Украинецтар - 0,5% - 2 тыh.

Татаардар - 0,4% - 2 тыh.