Сунтаар улууһа

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Навигацияҕа көс Көрдөбүлгэ көс

СунтаарСаха Сирин улууһа.

Сунтаар улууһа
Сунтарский улус
Гиэрбэтэ
Былааҕа
Дойду  Арассыыйа Арассыыйа
Регион  Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Саха Өрөспүүбүлүкэтэ
Улуус киинэ  Сунтаар
Иһигэр киирэллэр  26 олохтоох тэриллии
Улуус баһылыга  Тихонов Владимир Иванович
Олохтоммут күнэ-дьыла  1930, тохсунньу 9
Урукку аата  Сунтаар, Хочо
Иэнэ  57 800 км²
Официальный язык саха, нуучча
Олохтоох дьонун ахсаана
 • Омуктара
 25 642 киһи (2007)
 сахалар
Олохтоохторун аата  сунтаардар
Сунтаар улууһа Саха Сирин каартатыгар
Чаһыыта  UTC+9
Кэм зоната  MSK+6 (UTC+9, сайын UTC+10)
Официальнай ситим-сир

Сунтаар улууһа — Саха Өрөспүүбүлүкэтин улууһа. Киинэ — Сунтаар.

Географията[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Сирин иэнэ — 57,8 тыһ. кв.км. Дьокуускайга диэри ырааҕа: сиринэн — 985 км; уунан — 1 151 км; салгынынан — 1 390 км. 2002 с. сурутуу көрдөрөрүнэн, олохтоохторун ахсаана: 25,5 тыһ. киһи. Улуус Республика арҕаа өттүгэр тайаан сытар. Сирин ньууругар хаптал хайалаах сир баһыйар.
Улууска кыһыл көмүс, бороҥ чох, туус, эмтээх бадараан үөскээбит сирдэрдээх.

Климата[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Тохсунньу ыйга орто температура -33-36 кыраадыс, от ыйыгар +16...+18 кыраадыс сылаас. Сыл устата 220—300 мм сөҥүү түһэр. Сүрүн өрүһэ — Бүлүү.

Историята[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Төрүттэммит күнэ-дьыла — 1930 сыл тохсунньу 9 кунэ.

Экономиката[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Экономиката тыа хаһаайыстыбатыттан тутулуктаах. Олохтоохтор ынах, сылгы-сүөһү иитиитинэн, оҕуруот аһын уонна туораахтаах культураны үүннэриинэн дьарыктаналлар. Сунтаарга эти-үүтү оҥорор комбинат, олохтоох промышленность тэрилтэлэрэ, Кэмпэндээйигэ туус собуота улэлииллэр. Ыйынньык баһа Сунтаар сирин биир киэн туттуутунан Кэмпэндээйи курордт буолар. Манна сир анныттан тахсар туустаах эмтээх уу баар. Өссө 1640 с. тобольскай воеводалар ыыппыт киһилэрэ Воин Шахов 100 буут тууһу хостообуттаах эбит.

Олохтоох дьоно[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Биэрэпис ыытыллыбыт сыллырга уонна 2007 сылга нэһилиэнньэ ахсаана

Омуктара: сахалар — 96,6%; нууччалар — 1,5%; эбэҥкилэр — 0,4%; эбээннэр — 0,4%; атыттар — 1,1%. Дьонун ахсаана 1989 с. — 25,3 тыһ. киһи эбит.

Администрацияларынан араарыы[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Улууска 26 тыа сиринээҕи муниципальнай тэриллиилэр бааллар.

Сунтаар нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Элгээйи нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Тойбохой нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Кириэстээх нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Бордоҥ нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Кутана нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Сиэйэ нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Арыылаах нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Күндэйэ нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Бүлүүчээн нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Түбэй Дьаархан нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Куокуну нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Дьаархан нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Маар-Күөл нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Аллыҥа нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Кэмпэндээйи нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Хадан нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Уустуйа нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Күүкэй нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Хоро нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Түбэй нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Илимниир нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Туойдаах нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Толоон нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Тэҥкэ нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Наахара нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)Мирнэй улууһаМирнэй улууһаЛенскэй улуусНьурба улууһаӨлүөхүмэ улууһаҮөһээ Бүлүү улууһа
# Нэһилиэктэр Кииннэрэ Кыра бөһүөлэктэр Улуус

кииниттэн, км

Иэнэ, км 2 Олохтоох дьон

ахсаана, киhи

(2010 сыл)

1 Сунтаар Сунтаар 0 309,2 10 303
2 Элгээйи Элгээйи Үһүс Бордоҥ 48 825,1 2170
3 Тойбохой Тойбохой 55 485,3 1723
4 Кириэстээх Кириэстээх 95 2695,1 894
5 Бордоҥ Сардаҥа 40 2058,1 986
6 Кутана Кутана Тумул 75 1233,9 945
7 Сиэйэ Сиэйэ Комсомол, Бэс Сиэйэ 97 354,9 839
8 Арыылаах Уһун Күөл 54 373,9 687
9 Күндэйэ Күндэйэ Элгээн, Харыйалаах 30 2225,8 859
10 Бүлүүчээн Хордоҕой Ойууһут 160 16 810,9 683
11 Түбэй-Дьаархан Арыылаах Ыгыатта, Мэлэкэ 112 2631,4 732
12 Куокуну Куокуну 111 3133,3 563
13 Дьаархан Арыылаах 80 1552,2 507
14 Маар-Күөл Маар-Күөл 68 1096,7 568
15 Аллыҥа Аллыҥа 40 429,9 474
16 Кэмпэндээйи Кэмпэндээйи Чайыҥда 55 4719,4 457
17 Хадан Агдаары Эйикээр, Толоон 25 6219,2 454
18 Уустуйа Уустуйа 5 437,1 321
19 Күүкэй Күүкэй 85 603,1 361
20 Хоро Хоро 68 3407,1 304
21 Түбэй Түбэй Нөөрүктээйи 103 1203,7 266
22 Илимниир Илимниир 21 141,9 255
23 Туойдаах Туойдаах 20 3206,0 168
24 Толоон Толоон 63 114,0 133
25 Тэҥкэ Тэҥкэ 75 564,4 139
26 Наахара Наахара 130 906,2 129
Барыта 57 738,0 25 920

Улуус биллиилээх дьоно[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Сунтаар сирэ-уота ыһыаҕынан, оһуокайынан, сахалыы куоластаах ырыаһыттарынан аатырар: С. Зверев – Кыыл Уола, Н. Е. Петров, А. Амбросьев, Е. Захарова о. д. а. биллэр норуот ырыаһыттардаахтар.

Үөрэҕирии[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Сигэлэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]