Усуйаана улууһа
Усуйаана улууһа (Уус Дьааҥы улууһа) — Саха Өрөспүүбүлүкэтин хотугу улууһа.
Усуйаана улууһа | |
Гиэрбэтэ |
Былааҕа |
Дойду | Арассыыйа |
Регион | Саха Өрөспүүбүлүкэтэ |
Депутатскай | |
Улуус баһылыга | Фёдоров Георгий Николаевич |
Улуус буолуута | 1967 с. |
Иэнэ | 120 278,08 км² |
Климата | тосту-конт |
Олохтоох дьонун ахсаана • Чиҥэ • Омуктара |
↘7008 (2020)
(0,72 %) киһи |
Официальнай ситим-сир |
Киинэ — Депутатскай бөһүөлэгэ. Төрүттэммит күнэ-дьыла — 1967 сыл тохсунньу 5 күнэ. Сирин иэнэ — 120,3 тыһ. кв.км. Дьокуускайга диэри ырааҕа: сиринэн — 2068 км; салгынынан — 950 км. 2002 с. биэрэпис көрдөрөрүнэн, олохтоохторун ахсаана: 10,0 тыһ. киһи; ол иһигэр куораттыы тииптээҕэр — 5,9 тыһ.; тыатыгар — 4,1 тыһ. Нэһилиэнньэтэ 1989 с. — 42,9 тыһ. киһи эбит. Национальнай састааба: сахата — 37,6 %; нууччата — 35,4 %; эбээнэ — 10,6 %; эбэҥ-китэ — 0,5 %; юкагира — 0,3; атыттар — 15,6 %.
Улуус Саха сирин хоту өттүгэр Хотугу полярнай эргимтэ кэннигэр тайаан сытар. Сирин ньуура араас: хайалаах уонна дэхси. Хоту өтгө — Дьааҥы-Индигир намтал сирэ, хоту өттө — Силээннээх, Иргичээн сис хайалара.
Тохсунньу ыйга орто температура −32…-40 кыраадыс тымныы, от ыйыгар +4…+17 кыраадыс сылаас. Сыл устата хоту өттүгэр 150—200 мм, соҕуруутугар 250—300 мм сөҥүү түһэр. Бөдөҥ өрүстэрэ — Дьааҥы, Омолой, Чондон уо.д.а. Элбэх күөллээх, ол иһигэр Буустаах баар.
Улууска сиртэн хостонор баайтан кыһыл көмүс, хорҕолдьун, вольфрам, ртуть, сибиньиэс, сыыҥка, бороҥ чох бааллар.
Оройуоҥҥа 10 муниципальнай тэриллии баар.
Усуйаана экономикатыгар сүрүн оруолу промышленность — көмүһү (урут), хорҕолдьуну хостооһун ылар, маны таһынан балык собуота (суох буолбута ыраатта), олохтоох промышленность тэрилтэлэрэ бааллар.
Тыа хаһаайыстыбатыгар сүрүн дьарыктара дьиэ табатын иитиитэ, балыктааһын. Ынах сүөһүтүн көрүү (Силээннээххэ), кырсаны бултааһын (Дьүкэгиир) балай да сайдыбыттар.
Демография
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Администрацияларынан араарыы
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Улуус иһинээҕитэ | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
# | Бөһүөлэктэр
уонна нэһилиэктэр |
Кииннэрэ | Кыра
сэлиэнньэлэр |
Улуус
кииниттэн, км |
Почта
индекса |
Нэһилиэнньэ
ахсаана (2007 сыл) |
1 | Депутатскай бөһүөлэк | улуус киинэ | 0 | 3 200 | ||
2 | Уус Куйга бөһүөлэк | 224 | 1 500 | |||
3 | Нижнеянскай бөһүөлэк | 602 | 500 | |||
4 | Хаһаачыйа | Хаһаачыйа | Кириэс | 451 | 1 506 | |
5 | Силээннээх | Сайылык | Буур хаайбыт | 120 | 921 | |
6 | Тумат | Тумат | 656 | 534 | ||
7 | Омолой | Хайыр | 498 | 464 | ||
8 | Усуйаана | Усуйаана | 486 | 316 | ||
9 | Уйаандьы | Уйаандьы | 60 | 127 | ||
10 | Дьүкээгир | Дьүкээгир | 798 | 123 | ||
Барыта | 9 191 |
Быраҕыллыбыт бөһүөлэктэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Биллэр көстөр дьоннор
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Өтүөс кулуба,Дьэргэли,Ильковскай Көстөкүүн Уоһукабыс,Захаров Ньукулай Хабыраллабыс, Дьяконов Владимир Александрович,Федоров Павел Иванович,Михайлов Владимир Николаевич,Дьяконов Сэмэн,Федоров Георгий Николаевич,Горохов Сэмэн Баһылайабыс,Аммосова Матрёна Ивановна,Быканов Прокопий Иннокентьевич,Колесов Ньукулай Саабыс,Ребров Иван Климентьевич,Григорьев Владимир Афанасьевич,Ильковскай Көстөөкүүн Көстөкүүнэбис,Слепцов Софрон Николаевич,Стрижев Петр Михайлович,Полушкин Григорий Николаевич
- 1930 сыл балаҕан ыйын 14 күнүгэр төрөөбүтэ Горохов Семен Васильевич — саха чулуу кырсаһыта, Социалистическай Үлэ Геройа.