Балаҕан ыйын 14

Балаҕан ыйын 14 диэн Григориан халандаарыгар сыл 257-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 258-c күнэ). Сыл бүтүө 108 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Ииндийэ Ииндийэ — Хинди тыл күнэ. 1949 сыллаахха үс сыллаах мөккүөр кэнниттэн хинди Ииндийэҕэ ил тыла буолбута (соҕуруу штааттар ааҥыл тылын туруорсубуттара)
• АХШ АХШ — Өрөгөй ырыатын күнэ
• Румыния Румыния — Инженер күнэ
• Никарагуа Никарагуа — Сан-Хасинто күнэ. 1856 сыллаахха Сан-Хасинто диэн сиргэ Никарагуа көмүскэнэр күүстэрэ (160 саллаат уонна 60 олохтоох матагальпа индеецтэр) Уильям Уокер диэн быраас үөрэхтээх хотуттан АХШ-ка сирдэри холбуур соруктаах кэлбит киһи сэриитин (300 флибустьеры) кыайбыттар. Бу кэнниттэн флибустьердар Никарагуаҕа суоһаабат буолбуттара, онон кыргыһыы күнэ үөрүүлээх быһыыга-майгыга бэлиэтэнэр

Түбэлтэлэр

• 629 — Илиҥҥи Рим ыраахтааҕыта Ираклий Персия импиэрийэтин кыайан-хотон Константинопольга өрөгөйдөөхтүк төннөн кэлбит.
• 1402 — Хомилдон-Хилл кыргыһыытыгар кыайыыны ситиһэн англичааннар Шотландияны баһылаабыттар.
• 1752 — Британия импиэрийэтэ Григориан халандаарын ылыммыт, 11 хонугу көтүппүт, балаҕан ыйын 2 күнүн кэнниттэн балаҕан ыйын 14 күнэ буолбут.
• 1812 — Бородино кыргыһыытыттан сэттэ күн ааспытын кэннэ Наполеон баһылыктаах Франция аармыйата Москубаҕа киирбит.
• 1829 — Осмаан импиэрийэтэ Адрианополь эйэ сөбүлэҥэр илии баттаабыт, нуучча-туурак сэриитэ түмүктэммит.
• 1867 — Карл Маркс политическэй экономияҕа сүрүн үлэтэ «Капитал» бастакы тома тахсыбыт. Кинигэ иккис уонна үһүс томнарын Маркс өлбүтүн кэннэ Фридрих Энгельс бэчээттэппитэ. «Капитал» сүрүн сыала-соруга — оробуочай хамсааһын бэлиитикэтин билим өттүттэн тирэхтээһин.
• 1901 — АХШ бэрэсидьиэнэ Уильям МакКинли өлбүт, балаҕан ыйын 6 күнүгэр анархист Леон Чолгош кинини бааһырдыбыта, бэрэсидьиэнинэн Теодор Рузвельт буолбут.
• 1911 — Арассыыйа премьер-миниистирин Петр Столыпины Киевкэ операҕа олордоҕуна Дмитрий Богров ытан өлөрбүт. Тыйаатырга ыраахтааҕы Николай II эмиэ баара.
• 1917 — Быстах бырабыыталыстыба уурааҕынан Арассыыйа өрөспүүбүлүкэтэ олохтоммут.
• 1925 — Максим Аммосов туруорсуутунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай библиотеката аһыллыбыт.
• 1943 — Аан дойду иккис сэриитэ: вермахт Вианнос диэн сиргэ хас да гириэк дэриэбинэлэрин утары үс хонуктаах иэстэһэр операцияны саҕалаабыт. 500-чэ киһини өлөрбүттэр.
• 1944 — Аан дойду иккис сэриитэ: Маастрихт куораты арҕаа дойдулар сэриилэрэ босхолообуттар, бу ньиэмэстэртэн босхоломмут Нидерланд бастакы куората этэ.
• 1957 — ХНТ Венгрияҕа сэбиэскэй сэриилэр киириилэрин сөбө суоҕунан аахпыт.
• 1960 — Ньиэп экспорттыыр дойдулар организациялара (ОПЕК) төрүттэммит. Онно киирбиттэр: Ирак, Иран, Кувейт, Сауд Арабията уонна Венесуэла. Организация сүрүн сыала-соруга — ньиэп сыанатын хонтуруоллааһын.
• 1972 — Риим паапата Павел VI католик аҕабыыттар оройдорун хорунан тонзура оҥостор үгэстэрин тохтоппут. Бу үгэс V-с үйэттэн ыла булгуччулаах этэ.
• 1999 — Кирибати, Науру уонна Тонга Холбоуктаах Наассыйалар тэрилтэлэригэр киирбиттэр.
• 2000 — Microsoft тэрилтэ Windows Me (Миллениум едишн) операциялыыр тиһиги таһаарбыт.
• 2003 — Эстония олохтоохторо референдумҥа Европа Сойууһугар киирэргэ куоластаабыттар.
• 2010 — Франция сенаата дьахталлар дьон сылдьар сиригэр паранджа, чадра уонна никаб кэтэллэрин бобор сокуону бигэргэппит.
• 2015 — Икки хара дьөлөҕөс силбэһиилэригэр үөскээбит гравитация долгуна Сиргэ кэлбитин регистрациялаабыттар. Альберт Эйнштейн билгэлээбит гравитация долгуннара бастакытын манна көстүбүттэрэ.

Төрөөбүттэр

• 1847 — Никита Горохов — саха бастакы учуонайынан ааҕыллар этнограф, палеонтолог.
• 1906 — Дмитрий Сивцев - Суорун Омоллоон — Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай суруйааччыта, Социалистическай Үлэ Дьоруойа. Чөркөөхтөөҕү политсыылка түмэлин тэрийбитэ, Саха Сирэ нуучча судаарыстыбатыгар холбоспут кэмин көрдөрөр Суоттутааҕы «Доҕордоһуу» түмэлин уонна Ытык Күөлгэ Хадаайытааҕы түмэли туттарбыта. 2001 сылтан Опера уонна балет театрыгар Суорун Омоллоон аата сүктэриллибитэ.
• 1909 — Юрий Шафер — РСФСР билимин уонна техникатын үтүөлээх үлэһитэ, Саха АССР билимин үтүөлээх үлэһитэ, ССРС Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреаата, физика-математика билимин доктора, профессор.
• 1922 — Семен Иванов — 1950-1970-с сылларга Саха АССР үрдүкү салалтатыгар үлэлээбитэ, 1963—1965 сыллардаахха Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэстээтэлэ.
• 1930 — Семен Горохов — саха чулуу кырсаһыта, Социалистическай Үлэ Дьоруойа, Усуйаана улууһун Ытык олохтооҕо.
• 1931 — Семен Егоров — олоҥхоһут, ырыаһыт, чабырҕахсыт. Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх диэйэтэлэ.
• 1965 — Дмитрий Медведев — Арассыыйа 3-с бэрэсидьиэнэ (2008—2012). 2012—2020 сылларга — бырабыыталыстыба бэрэстээтэлэ.

Өлбүттэр

• 1321 — Данте Алигьери (1265 төр.), Италия бэйиэтэ, таҥараһыта.