Бэс ыйын 12

Бэс ыйын 12 диэн Григориан халандаарыгар сыл 163-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 164-c күнэ). Сыл бүтүө 202 күн баар.

Бэлиэ күннэр

Арассыыйа күнэ. Сэбиэскэй Сойуус үрэллэр кэмигэр 1990 сыллаахха Арассыыйа суверенитетын туһунан декларация ылыныллыбыта. Бу күнү 1994 сыллаахтан судаарыстыба бырааһынньыгын быһыытынан бэлиэтиир буолбуттара. 1998 сыллаахха "Арассыйа күнэ" диэн ааттаммыта. 2002 сыллаахха Үлэ туһунан кодексаҕа бигэргэтиллибитэ.

• ХНТ ХНТ, Үлэ аан дойдутааҕы тэрилтэтэ (МОТ) — Оҕо үлэлиирин утары охсуһуу күнэ (World Day Against Child Labour), кыра оҕолору үлэлэтэн үөрэхтэн уонна иллэҥ кэмтэн матарыыга, бырааптарын кэһиигэ болҕомто тардаары бэлиэтэнэр
• Бразилия Бразилия — Тапталлаахтар күннэрэ
• Гаити Гаити — Оҕо көмүскэлин күнэ
• Парагвай Парагвай — Чако эйэлэһиитин күнэ
• Түркменистаан Түркменистаан — Билим күнэ
• Украина Украина — Фонда ырыынагын үлэһитин күнэ
• Пилипиин Пилипиин — Тутулуга суох буолуу күнэ (Испанияттан, 1898 с.)
• Финляндия Финляндия — Хельсинки күнэ

• Башкортостан Башкортостан — Уфа куорат күнэ
• Пермь кыраайа Пермь кыраайа — Пермь куорат күнэ
• Хабаровскай кыраай Хабаровскай кыраай — Хабаровскай куорат күнэ. 1858 сыллаахха Айгуун сөбүлэҥинэн Амыр хаҥас кытыла Арассыыйа импиэрийэтигэр киирбитэ, аҕыйах хонон баран Илин Сибиир күбүрүнээтэрэ Николай Муравьев нууччалар урут ордууланан олорбут сирдэрин сирбитэ, билигин Хабаровскай куорат турар сиригэр олохсуйалларыгар дьаһайбыта, бу күн куорат төрүттэммит күнүнэн ааҕыллар.

Түбэлтэлэр

• 910 — Аугсбург кыргыһыыта: Соторутааҕыта Европаҕа көһөн кэлбит венгрдэр Илин Франкия (билиҥҥи Германия) сэриитин кыайбыттар. Бу кыргыһыыга аатырбыт албын чугуйуу ньыматын туһаммыттара.
• 1550 — Хельсинки куораты (Финляндия, ол саҕана Швеция бас билиитэ) швед хоруола Густав I олохтообут.
• 1817 — Карл фон Драйс диэн ньиэмэс ойуур көрөөччүтэ аныгы бэлисипиэт бастакы "өбүгэтин" айбыт. Бу Laufmaschine (ньиэмэстии сүүрэр массыына) диэн ааттаммыт көлө икки көлүөһэлээх, салайар урууллаах этэ, соҕотох киһи бэйэтин күүһүнэн ыытара: ат ыҥыырыгар майгынныыр ыҥыырдааҕа, киһи сиртэн атаҕынан анньынан айанныыра.
• 1921 — Михаил Тухачевскай Тамбовка буолбут бааһынайдар өрө турууларын тохтоторго сэриигэ өстөөхтөрү утары туттуллар гааһы туһанарга бирикээс биэрбит. Бу киһи кэлин маршал буолбута, Ворошиловы кытта сатаспакка репрессияҕа түбэспитэ, ытыллыбыта.
• 1942 — Анна Франк диэн дьэбириэй төрүттээх оҕоҕо 13 сааһын туолуутугар күннүк бэлэхтээбиттэр. Бу күннүгэр кини 1944 сыллаахха концлааҕырга өлүөр диэри бэйэтин санааларын суруйбута, ыалтан соҕотох тыыннаах хаалбыт аҕата Отто күннүгү, кыыһа суруйааччы буолуон баҕарар ыра санаатын толорон, 1947 сыллаахха бэчээттээбитэ.
• 1955 — Саха сиригэр элбэх алмаас үөскээбит сирэ аһыллыбыт.
• 1964 — Соҕуруу Африкаҕа апартеиды утары охсуспут активист Нельсон Мандела олоҕун тухары түрмэ хаайыытыгар ууруллубут. Кини хаайыыга 27 сыл олорон баран 1990 сыллаахха босхоломмута уонна 1994-1999 сылларга Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнэ буолбута.
• 1989 — Горбачёв уонна Арҕаа Германия канцлера Коль Европа дойдулара ханнык суолунан сайдалларын бэйэлэрэ быһааралларын туһунан докумуоҥҥа илии баттаабыттар.
• 1990 — ССРС-ка цензура бобуллубут.
• 1990 — РСФСР дьокутааттарын I сийиэһэ РСФСР туспа судаарыстыба быһыытынан суверенитеттааҕын туһунан декларация ылыммыт. Бу иннинэ Прибалтика өрөспүүбүлүкэлэрэ уонна Грузия сүбэрэнитиэти биллэрбиттэрэ. Арассыыйа декларацията тахсаатын кытта атын хаалбыт өрөспүүбүлүкэлэр бары сүбэрэнитиэт биллэрэн, ССРС састаабыттан тахсыталаан барбыттара.
• 1991 — Арассыыйа бастакы бэрэсидьиэнин быыбара буолбут, 57,3% ылан Борис Ельцин бэрэсидьиэн буолбут.
• 1991 — Референдумҥа Ленинград олохтоохторун 54 бырыһыана куоракка "Санкт-Петербург" диэн ааты төннөрөргө куоластаабыттар.
• 2000 — Ахмат Кадыров Чэчиэн Өрөспүүбүлүкэтин дьаһалтатын салайааччытынан анаммыт.
• 2009 — Ирааҥҥа айдааннаах бэрэсидьиэн быыбара буолбут, дойдуга быыбар түмүгүн билиммэтэхтэр киэҥ утарар тэрээһиннэри оҥорбуттар.

Төрөөбүттэр

• 1907 — Клавдий Краснояров (23.09.1943 өлб.) — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1944).
• 1948 — Кыраайы үөрэтээччи Иннокентий Давыдов, Хадаар нэһилиэгин туһунан кинигэ ааптара.
• 1952 — Альбина Борисова, тылбаасчыт, Арассыыйа Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.
• 1958 — Надежда Васильева — саха тылын лиэксикэтин синонимнарын чинчийэр учуонай, филология билимин хандьыдаата.

Өлбүттэр

• 1949 — Федор Винокуров — Даадар (19.02.1911 төр.) — саха бэйиэтэ. 23 саастааҕар суруйааччы сойууһун чилиэнэ буолбута, Ойуунускайдыын доҕордоспута, олоҕо суох репрессияҕа түбэһэ сылдьыбыта, 38 сааһыгар өлбүтэ.
• 1969 — Степан Макаров (05.08.1917 Сылаҥ нэһилиэгэр төр.) — РСФСР уонна Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, Чурапчы улууhун бастакы бочуоттаах гражданина, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Олоххо ураты дьулуурун иhин "Саха Маресьевынан" ааттаммыта.