Тохсунньу 16

Тохсунньу 16 диэн Григориан халандаарыгар сыл 16-с күнэ. Сыл бүтүө 349 күн (ордук хонуктаах сылга 350 күн) баар.

Бэлиэ күннэр

АХШ АХШ — Итэҕэл көҥүлүн күнэ
Каток кутааччы дойдулар ардыларынааҕы күнэ
Таиланд Таиланд, Мьянма Мьянма — Учуутал күнэ
Улуу Британия Улуу Британия — Битлз аан дойдутааҕы күнэ

Түбэлтэлэр

Б.э.и. 27 сыл — Рим импиэрийэтин 1-кы консула Октавиан Август Римҥэ аан бастаан импэрээтэр аатын сүкпүт^[1]. Онон Рим импиэрийэтэ баар буолбут күнүнэн ааҕыллар.
378 — Сиядж Как' диэн майя омук байыаннай баһылыга Тикаль куораты сэриилээн ылбыт, Теотиуакан хоруол сирин хаҥаппыт. Бу туһунан майя хроникаларыгар суруллар^[2].
929 — Эмир Абд-ар-Рахман III Кордова халифаатын олохтообут^[3].
1547 — Москуба улуу кинээһэ Уйбаан IV (Уордаах Уйбаан) ыраахтааҕы титулун ылан бэргэһэлэммит. Мантан ыла 264 сыл тухары баар буола сылдьыбыт Москуба улуу княжествота Нуучча саарыстыбата буолбут^[4].
1712 — Бүөтүр I Арассыыйаҕа бастакы байыаннай инженердэр оскуолаларын арыйар туһунан ыйаах тааһаарбыт. Билигин ол оскуола А. Ф. Можайскай аатынан Байыаннай-куйаар акадьыамыйа.
1724 — Ыраахтааҕы Бүөтүр I ыйааҕынан Арассыыйаҕа эдэрдэр бэйэлэрин сөбүлэҥнэрин ылбакка эрэ кэргэннии оҥорор бобуллубут. Бу ыйаах көҥүл да, крепостной да дьоҥҥо туһаайыллыбыт.
1878 — Арассыыйа-Туурсуйа сэриитэ (1877–1878): Филиппополь аттынааҕы кыргыһыы буолбут, нуучча драгуннарын эскадрона Пловдив куораты осмааннартан босхолообут.
1909 — Эрнест Шеклтон эспэдииссийэтэ Соҕуруу полюс магнит киинин булбут.
1920 — Парижка Наассыйалар Лиигэлэрин сэбиэтин бастакы мунньаҕа буолбут.
1943 — ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмүн ыйааҕынан абыйаассыйа маршала, артиллерия маршала уонна бронетнаковай сэриилэр маршаллара диэн сыбаанньалар олохтоммуттар.
1969 — Чиэх устудьуона Ян Палах Сэбиэскэй сэриилэр Прага сааһа диэн ааттанар дьалхааны хам баттаабыттарын утаран, ол кэнниттэн биир сыл буолан баран, бэйэтин уматтан өлбүт.
1969 — Аан дойдуга бастакынан икки сэбиэскэй Сир аргыһа тиксиһэннириллибиттэр (Союз-4 уонна Союз-5).
1979 — Ирааҥҥа Ислам өрөбөлүүссүйэтэ буолбутуттан сылтаан бүтэһик шах Мохаммед Реза Пехлеви дьиэ кэргэнин кытары дойдутуттан Эгиипэккэ күрээбит.
1989 — ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмүн ыйааҕынан 30-40 сс. уонна 50-с сыллар саҕалыныытыгар суут таһынан таһаарыллыбыт бириигэбэрдэр ("тройкалар" уонна НКВД бириигибэрдэрэ) ууратыллыбыттар.
1991 — Коалиция сэриилэрэ Ираакка киирэн, Перс хомотугар сэриини саҕалаабыттар.
1992 — Сальвадор былаастара уонна өрө турааччылар эйэ сөбүлэҥэр илии баттаан Сальвадорга 12 сыл устата барбыт гражданскай сэриини тохтотоллор. Бу сэриигэ 75 000 тахса киһи өлбүтэ.
2006 — Эллен Джонсон-Серлиф Либерия бэрэсидьиэнин солотугар киирбит. Африкаҕа дойдуну баһылаабыт бастакы дьахтар буолбут.
2023 — Дьокуускайга саха омук төрдүн-ууһун чинчийбит биллиилээх учуонай Гавриил Ксенофонтов төрөөбүтэ 135 сылын бэлиэтиир тэрээһиннэр буолбуттар: киин куоракка кини аатынан саҥа уулусса аһылыбыт, СӨ Национальнай бибилэтиэкэтигэр «Гавриил Ксенофонтов: кэмин инникилээбит учуонай» диэн төгүрүк остуол ыытыллыбыт.

Төрөөбүттэр

1818 — Шигабутдин Мардьани — татаар төрүттээх Арассыыйатааҕы ислам таҥараһыта, сырдатааччы. Мардьани ону таһынан этнограф, археограф, востоковед уонна педагог быһыытынан биллэр. Бэйэтин кэмигэр саамай бөдөҥ татаар историга этэ.
1879 — Петр Драверт — Сибиири чинчийээччи, бэйиэт. 1906—1910 сс. Саха сиригэр көскө сылдьан Кэмпэндээйи тууһун, Өлүөнэ алын тардыытын флоратын уонна фаунатын, Байаан-Күөл уонна Абалаах туустарын үөрэппит.
1888 — Гавриил Ксенофонтов — саха учуонайа, биллиилээх устуорук, этнограф, бэлиитикэ, түмэт дьайыксыта. Кини "Эллэйаада" диэн ааттаан таһаарбыт саха үһүйээннэрин хомуурунньуга саха биибилийэтин быһыытынан билиниллэр.
1898 — Алексей Иванов - Күндэ — XX үйэ саҥатыгар үлэлээбит саха биллиилээх суруйааччыта, литературоведа. Саха суругун-бичигин кэмитиэтин чилиэнэ.
1932 — Василий Гольдеров - Ороһу уола — саха бэйиэтэ, суруйааччыта.
1940 — Николай Саввинов — дуобакка өрөспүүбүлүкэ 13 төгүллээх чөмпүйүөнэ, 1969 сыллаахаа ССРС эр дьоҥҥо чемпионатын финалыгар бастакынан суолу тэлбит, Европа бэтэрээннэригэр боруонса мэтээллээх, ССРС спорт маастара, СӨ хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ.
1947 — Тамара Андреева — эбэҥки омугун тылын, фольклорун, култууратын үөрэтэр чинчийээччи.

Өлбүттэр

1938 — Христофор Шараборин — ил уонна баартыйа үлэһитэ, 1931-1937 сылларга Саха АССР Совнаркомун бэрэстээтэлэ. Москубаҕа репрессияҕа түбэһэн ытыллыбыт.
2020 — Надежда Шепелева — опера ырыаһыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа (2013), РСФСР үтүөлээх артыыһа (1958). Саха норуодунай суруйааччыта Суорун Омоллоон ойоҕо.

Быһаарыылар

↑ Gibbon, Edward (2003). Mueller, Hans-Friedrich. ed. The Decline and Fall of the Roman Empire. Abridged edition. New York: Random House. p. 47. ISBN 9780375758119. https://books.google.com/books?id=9xriVJrENcMC.
↑ Braswell, Geoffrey E. (2004). The Maya and Teotihuacan: Reinterpreting Early Classic Interaction. Austin, Tex.: University of Texas Press. p. 339. ISBN 9780292705876. https://books.google.com/books?id=NcN7AAAAQBAJ.
↑ O'Callaghan, Joseph F. (1994). A History of Nedieval Spain. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. p. 118. ISBN 9780801492648. https://books.google.com/books?id=cq2dDgAAQBAJ.
↑ Payne, Robert; Romanoff, Nikita (2002). Ivan the Terrible. New York: Cooper Square Press. p. 67. ISBN 9780815412298. https://books.google.com/books?id=p1abtsPCPm8C.

[1] Gibbon, Edward (2003). Mueller, Hans-Friedrich. ed. The Decline and Fall of the Roman Empire. Abridged edition. New York: Random House. p. 47. ISBN 9780375758119. https://books.google.com/books?id=9xriVJrENcMC.

[2] Braswell, Geoffrey E. (2004). The Maya and Teotihuacan: Reinterpreting Early Classic Interaction. Austin, Tex.: University of Texas Press. p. 339. ISBN 9780292705876. https://books.google.com/books?id=NcN7AAAAQBAJ.

[3] O'Callaghan, Joseph F. (1994). A History of Nedieval Spain. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. p. 118. ISBN 9780801492648. https://books.google.com/books?id=cq2dDgAAQBAJ.

[4] Payne, Robert; Romanoff, Nikita (2002). Ivan the Terrible. New York: Cooper Square Press. p. 67. ISBN 9780815412298. https://books.google.com/books?id=p1abtsPCPm8C.

[1]

[2]

[3]

[4]