Кулун тутар 16

Кулун тутар 16 диэн Григориан халандаарыгар сыл 75-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 76-c күнэ). Сыл бүтүө 290 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Казахстаан Казахстаан — Өрөспүүбүлүкэ гвардиятын күнэ
• Латвия Латвия — Легионердары ахтан ааһар күн
• Литва Литва — Кинигэ таһааччылары (литв. knygnešys, элб.ахс.: knygnešiaĩ) ахтар күн. Литва тылынан тахсар кинигэ Арассыыйа импиэрийэтигэр 1864-1904 сылларга бобуулааҕа, ол үрдүнэн тылы туруулаһааччылар кистээн литва тылынан бэчээттэммит кинигэлэри тарҕаталлара
• Арассыыйа Арассыыйа — МВД экэниэмикэҕэ буруйу оҥорууну утары охсуһар салаатын (нууч. ОБЭП, уруккута ОБХСС) күнэ, 1937 сыллаахха НКВД (ис дьыалаларга норуот комиссариата) иһинэн тэриллибитэ
• Аан дойдутааҕы социальнай үлэ күнэ
• Сибэтиэй Урхо күнэ (Пюхя Урхо, АХШ уонна Канаада фииннэрэ бэлиэтииллэр). 1956 сыллаахха АХШ-ка олорор фииннэр Ирландияттан төрүттээх сибэтиэй Патрикка тэҥнээх сибэтиэйбит суох эбит диэн дьээбэлэнэн айбыт "сибэтиэйдэрэ". Кэлин фииннэр түмсэр, тылларын, култуураларын ахтар күннэригэр кубулуйан хаалбыт, силистэнэн-мутуктанан эгэлгэ үгэстэринэн уонна "сибэтиэй" туһунан үһүйээннэринэн бөҕөргөтүллүбүт, Урхо диэн аат фииннии хорсун диэн өйдөбүллээх.

Түбэлтэлэр

• 453 — Лю Шао аҕатын Вэнь-ди ыраахтааҕыны өлөрөн Соҕуруу Сун судаарыстыба баһылыга буолбут.
• 870 — Болгария бүттүүнэ сүрэхтэммитэ 15 сыл буолан баран дойду православнай сыаркаба Константинополь патриархиятын туспа сыаркабын быһыытынан бигэргэммит.
• 1244 — итэҕэллэриттэн батымматах 200-тэн тахса каатар (альбигой) итэҕэллээх дьону Франция сэриитэ Монсегюр заамагын төгүрүктээһин кэнниттэн тыыннаахтыы уматан өлөрбүт. Каатар итэҕэлэ (катаризм) — Соҕуруу Европаҕа (үксүн Италияҕа уонна Франция соҕуруу өттүгэр) тарҕана сылдьыбыт христианство салаата, сабаҕалааһын быһыытынан Византияттан кэлбит болгаардар былыргы итэҕэллэрин кытта ситимнээх үөрэх, кинилэр икки таҥараны билинэллэрэ, бэйэлэрин "ыраас христианнарбыт" дэнэллэрэ.
• 1917 — улуу кинээс Михаил Александрович бүрүстүөлтэн батынан, былааһы Быстах кэм бырабыыталыстыбатыгар туттарбыт.
• 1917 сыллаахха Арассыыйаҕа Олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэ буолбутун кэннэ Дьокуускайга Бирикээсчиктэр кулууптара өрөбөлүссүөнньэрдэр "ыстааптара" буолбута. Кулун тутар 3 күнэ буолар түүнүгэр (аныгы ааҕыыннан кулун тутар 16 күнэ) бэлииссийэ ыраахтааҕыга эрэллээх хаалар уонна митиннэри бобор туһунан биллэриилэри ыйаабыта. Ол үрдүнэн бастакы миитин кулун тутар 3 (16) күнүгэр Уопсастыбаннай мунньах саалатыгар буолбута, 500-чэ киһи кыттыбыта. Ол миитин кэнниттэн Бирикээсчиктэр кулууптарыгар испэктээк буола турдаҕына миитин дэлэгээтэ Е. Ярославскай кэлбитэ уонна онно мустубут дьон ортотугар куорат баһылыга П. А. Юшмановка былааһы норуокка биэрэрин модьуйбута.
• 1921 — РКП(б) X сийиэһэ түмүктэммит; НЭП-ка — экэниэмикэҕэ саҥа бэлиитикэҕэ — көһүү саҕаламмыт.
• 1921 — РСФСР уонна Туурсуйа ыккардыларыгар доҕордоһуу сөбүлэҥэ түһэрсиллибит.
• 1922 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Арассыыйаҕа бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтэ аан бастаан арыллыбыта.
• 1923 — Кыһыллар Ракитин генерал үрүҥ этэрээтин тобоҕун кытары кылгас хапсыһыы кэнниттэн Мүрү сэлиэнньэтин (билиҥҥитэ Бороҕону) ылбыттар.
• 1927 — Саха АССР салайааччыта Максим Аммосов саха интеллигиэнсийэтигэр дьон олоҕун-дьаһаҕын, култууратын, этин-хаанын чэбдигирдэргэ көхтөөх кыттыыны ылалларын туһугар аһаҕас сурук суруйбут. Чинчийиилэр көрдөрбүттэринэн, саха дьоно эт-хаан өттүнэн эстээри гыммыттарын, киин уонна Бүлүү улуустарын сорох сирдэригэр дьон ахсаана аҕыйаан иһэрин эппит. Чуолаан оҕо уонна дьахтар өлүүтэ элбэҕин ыйбыт.
• 1927 — Сир баайа көстүбүт сирдэрин сиһилии чинчийэр уонна туһанар туһугар Саха сиринээҕи хайа-тиэхиниичэскэй хонтуора тэриллибит.
• 1928 — олунньуга — кулун тутарга Дьокуускайга БСК(б)П Саха уобаластааҕы кэмитиэтин бүрүөтүн үлэтин бэрэбиэркэлээһиҥҥэ Полуян, Асаткин, Пузицкай сас­таап­таах хамыыһыйа үлэтин тумүктэрин обкуом пленумугар дьүүллэспиттэрэ. Саха сиринээҕи обкуом үлэтин уҥа оп­пор­тунуустуу курдук көрдөрбүт Полуян хамыыһыйатын өрөсүлүүссүйэтин ба­ры­лын ута­ры куоластаабыт Степан Васильев обкуом лииньийэтэ БСК(б)П XII сийиэһин уонна БСК(б)П КК иһинэн IV национальнай сүбэ мунньах быһаарыыларыгар сөп тү­бэ­һэ­рин дакаас­тыы сатаабыта, ону ааһан 1928 сыл бэс ыйыгар хамыыһыйа дакылаатын сүн­ньүнэн альтернативнай хос дакылааты БСК(б)П КК оргбүрүөтүн мунньаҕар оҥор­бута. Ол иһин Я.Полуян хамыыһыйата маассаҕа сабыдыаллааһыннарыттан сэ­рэхэдийэн М. Аммосовы, Ис. Бараховы, С. Васильевы Москубаҕа «төттөрү ыҥыр­та­ран ылар» наадалаах диэн аахпыта.
• 1939 — Гитлер Прагаҕа тиийэн Богемияны уонна Моравияны ньиэмэс протектораатынан биллэрбит.
• 1979 — Кытай-Вьетнам сэриитэ: Кытай аармыйата Кытай кыраныыссатын туораан дойдутугар төннүбүт, сэрии түмүктэммит.
• 1995 — Миссисипи штаат АХШ Төрүт сокуонун 13-с көннөрүүтүн ратификациялаабыт, онон кулуттааһыны сокуонунан суох гыммыт бүтэһик штаат буолбут.
• 2014 — Кырыымҥа референдум буолбут, ол түмүгүнэн Кырыым Арассыыйа састаабыгар киирбит.

Төрөөбүттэр

• 1877 — Өксөкүлээх Өлөксөй — саха литэрэтиирэтин төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ, бэйиэт, билим араас көрүҥнэригэр маҥнайгы оҥкулу оҥорбут чинчийээччи, гуманист-философ.
• 1915 — Дьокуускайга Ираида Клиорина — Саха чулуу дьонун ааттарын сөргүтүүгэ (бастатан туран Күлүмнүүрү) элбэх сыллаах сыратын биэрбит суруйааччы, драматуур, суруналыыс
• 1921 — Татьяна Крылова, Саха сирин дьахталларыттан бастакы мэдиссиинэ дуоктара, бэрэпиэссэр
• 1928 — Спиридон Иванов — филология билимин дуоктара.

Өлбүттэр

• 1940 — Сельма Лагерлёф (1858 төр.), швед суруйааччыта, литэрэтиирэҕэ Нобель бириэмийэтин лауреата (1909).