Алтынньы 16

Алтынньы 16 диэн Григориан халандаарыгар сыл 289-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 290-c күнэ). Сыл бүтүө 76 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• ХНТ ХНТ — Аан дойдутааҕы Ас-үөл күнэ.
• Аан дойдутааҕы Анестезиолог күнэ. 1846 сыллаахха бу күн АХШ тиис бырааһа Томас Мортон аан бастаан эфир наркуоһу туттубут.
• АХШ АХШ, Канаада Канаада — Тойон (босс) күнэ
• Армения Армения — Эрмээн прессэтин күнэ. 1794 сыллаахха Мадрас куоракка (Ииндийэ) эрмээн тылынан бастакы «Аздарар» («Сорук-боллур») сурунаал тахсыбыт.
• Болгария Болгария — Салгын сэбилэниилээх күүстэрин күнэ
• Польша Польша — Иоанн Павел II күнэ
• Пакистаан Пакистаан — Лиакат Али Хан өлбүт күнэ. Бу киһи Куэйд-и-Миллат — Омук (наассыйа) баһылыга — диэн аатынан биллэр этэ. Пакистаан бастакы премьер-миниистирэ
• Чиили Чиили — Учуутал күнэ

Түбэлтэлэр

• 690 — У Цзэтянь Тан династиятын бүрүстүөлүгэр олорор уонна бэйэтин Кытай империятын баһылыгынан "Ытык уонна Айыы Императорынан" биллэрэр. Кини Кытай 5000 сыллаах устуоруйатыгар бастакы уонна соҕотох дьахтар "импэрээтэр" буолар. У Цзэтянь династия аатын Чжоу диэҥҥэ уларытар уонна бүрүстүөлгэ олороро сатыыр дьону уонна кинини утара сатыыр миниистирдэри өлөртөөн барар. Кини ыраахтааҕылыыр кэмигэр буддизм статуһун даосизмтан үрдэппитэ.
• 1813 — Наполеон сэриилэрин кэминээҕи саамай улахан үс күннээх Лейпциг кыргыһыыта эбэтэр Норуоттар кыргыһыылара саҕаламмыт. Манна Франция, Рейн холбоһуга, Польша, Австрия, Пруссия, Арассыыйа уонна Швеция аармыйалара күөн көрсүспүттэр. Наполеон Улуу аармыйатын Арассыыйаҕа сүтэрэн баран саҥа улахан аармыйаны хомуйбут эрээри бу быһаарыылаах кыргыһыыга кыайтарбыт.
• 1923 — Walt Disney Company төрүттэммит. Билиҥҥитэ Walt Disney аан дойдуга биир ордук улахан үп-харчы бүддьүөттээх, элбэх барыһы киллэрэр медиакорпорация буолар.
• 1934 — Кытай хомуньуустара аатырбыт «Уһун Айаннарын» саҕалаабыттар. Кытай соҕуруутугар өстөөх төгүрүйбүт элбэх оройуоннарынан тарҕанан олорбут хомуньуустар бары мустан хайалаах, ыарахан суоллаах-иистээх сирдэринэн Кытай хотутугар көспүттэр. Мао Цзэдун Кыһыл Аармыйата Соҕуруу Кытайтан араҕарыгар 86 000 киһилээх эбит, онтон биир сылынан Хоту Кытайга тиийэригэр 4 000 эрэ киһи ордубут.
• 1938 — Тыываҕа сэттэ үрдүк сололоох тойон суутунан ытыллыбыт. Бу "Тоҕус киһи дьыалата" диэн ааттаммыт, сымыйанан дьоппуон үспүйүөннэрэ диэн буруйдаан дьону тутан-хабан барыыларыттан Тыываҕа "улахан террор" саҕаламмыта. Санаттахха ол саҕана Тыыва туспа дойду этэ, ол эрээри ССРС-тан улахан тутулуктааҕа. Москубаҕа үөрэммит Салчак Тока салалталаах хаҥас сталинистар өрөспүүбүлүкэҕэ төннөн кэлэн былааһы былдьаһыыларын кытта ситимнииллэр. Ону таһынан репрессиялар дойду ис дьыалатын миниистирэ Ежов бастакы солбуйааччытын Фриновскайы кытта быһаччы ситимнээҕин, ССРС НКВД-тын боломуочунайа (Рогов) 1936 сылтан өрөспүүбүлүкэҕэ олорон үлэлээбитин бэлиэтииллэр.
• 1941 — Москубаҕа ньиэмэс аармыйата чугаһаабытыгар, үрдүкү салалта Куйбышев куоратыгар кистэлэҥ эвакуациятын кэнниттэн уолусхан саҕаламмыт. Куоракка улахан аймалҕан, анаархыйа буолбут, сүүһүнэн тыһыынча салайар үлэһит дьиэ кэргэттэрин кытары Москубаттан күрээбит. Үс-түөрт хонугунан кытаанах дьаһаллар ылылланнар ,бэрээдэк олохтоммут, уулуссаҕа байыаннай уонна милииссийэ ботурууллара тахсыбыттар.
• 1944 — Илья Винокуров көҕүлээһининэн баартыйа Саха сиринээҕи бүтүөтэ, урукку уурааҕын көтүрэн, саха литэрэтиирэтин төрүттээччилэрин Өксөкүлээх Өлөксөйү, Алампаны уонна Николай Неустроевы ааттарын сөргүппүт.
• 1964 — Синцзяҥҥа Тарим дэхси сиригэр Кытай бастакы аатам буомбатын дэлби тэптэрбит.
• 1978 — Поляк Иоанн Павел II Рим папата буолбут. Бу бүрүстүөлгэ 1523 сылтан ыла аан бастаан Италияҕа төрөөбөтөх киһи олорбут.
• 1990 — Кэрээк аптаныамыйалаах уокуруга бэйэтин өрөспүүлүкэнэн биллэрбит.
• 1992 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү Сэбиэтэ (Верховнай Совет) XV сиэссийэтигэр "Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр тыллар тустарынан" сокуону ылыммыт. Бу сокуон сыала-соруга, бастатан туран, — олохтоох омуктар тылларын араҥаччылааһын, судаарыстыба кыһамньытыгар ылыы. 1993 сыллаахха ыам ыйын 19 күнүгэр Үрдүкү Сэбиэт XVIII сиэссийэтэ тыллар тустарынан сокуону олоххо киллэрэргэ анаммыт судаарыстыба бырагырааматын ырытан оҥорорго көрүк (концепция) ылыммыта. Кэнсиэпсийэ, сүнньүнэн, Өрөспүүбүлүкэ үрдүкү салалтатын сорудаҕынан бырагыраама бэлэмнэнэн, Ил Тумэҥҥэ өссө 1994 с. саҥатыгар бэриллибитэ. Ол эрэн, бырагыраама өр сылларга көрүллүбэккэ, тыллар тустарынан сокуон олоххо киириитэ олус бытаарбыта, тардыллыбыта. Кэлин 2019 сыл ахсынньы 16 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев уурааҕынан "2020-2024 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай уонна официальнай тылларын араҥаччылааһын уонна сайыннарыы туһунан" бырагыраама ылыллыбыта.
• 2011 — "Азия оҕолоро" оонньуулары Азия Олимпиадаҕа кэмитиэтэ өйүүрүн биллэрбит. Ол туһунан меморандумҥа Ашхабаакка буолбут кэмитиэт мунньаҕар илии баттаабыттар.

Төрөөбүттэр

• 1912 — Алексей Бэрияк — бэйиэт, прозаик уонна тылбаасчыт.
• 1936 — Иван Сысолятин — оҕо суруйааччыта, бэйиэт, прозаик, Арассыыйа суруйааччыларын холбоһуктарын чилиэнэ.

Өлбүттэр

• 1879 — Сергей Соловьёв (1820 төр.), устуорук, «Арассыыйа устуоруйата былыр-былыргыттан» (История России с древнейших времён) ааптара.