Ыам ыйын 18

Ыам ыйын 18 диэн Григориан халандаарыгар сыл 138-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 139-c күнэ). Сыл бүтүө 227 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Түмэл аан дойдутааҕы күнэ. Сылын ахсын бу күн ханнык эрэ тиэмэҕэ ананар. 2021 сыл тиэмэтэ: «Түмэл кэскилэ: барҕарыы уонна саҥа көрүү» (The Future of Museums – Recover and Reimagine), түмэллэри үлэҕэ саҥа уопуту атастаһалларыгар, аныгы кыһалҕалары быһаарарга көҕүтэр.
• Бу күн Саха сирин киин өттүгэр буҕарҕана кэлэр.

• Арассыыйа Арассыыйа — ВМФ Балтиятааҕы флотун күнэ
• Гаити Гаити — Бастакы былаах күнэ.
• Кырыым Өрөспүүбүлүкэтэ Кырыым Өрөспүүбүлүкэтэ — Депортация сиэртибэлэрин күнэ. Кырыым татаардарын быраабын туһугар охсуһуу күнэ
• Уругвай Уругвай — Лас-Пьедрас аннынааҕы кыргыһыы (Battle of Las Piedras (1811)) күнэ
• Түркменистаан Түркменистаан — Барҕарыы, сомоҕолоһуу уонна Махтумкули Фраги күнэ

• Ньургуһун күнэ. Айылҕа харыстабылын кэллиэгийэтигэр суруналыыс Уйбаан Уһуунускай көҕүлээһининэн бигэргэммитэ

Түбэлтэлэр

• 1268 — Эгиипэт мамелюктара Антиохия куораты сэриилээн ылбыттар.
• 1291 — Эгиипэт мамелюктара Акраны ылбыттар — крестоносецтар "Сибэтиэй сиргэ" тиһэх кириэппэстэрин.
• 1781 — Перу төрүт олохтоохторун ордук бөдөҥ өрө турууларын баһылыгын Туупак Амару II диэн ааттаммыт киһини испанецтар кырыктаахтык өлөрбүттэр. Бастаан ойоҕун, биир уолун, атын чугас дьонун көрөн турдаҕына өлөртөөбүттэр, онтон бэйэтин түөрт атынан хайа тартарбыттар. Бу киһи инкалар бүтэһик ыраахтаҕыларын Туупак Амару сыдьаана этэ, өбүгэтин аатын ылыммыта.
• 1804 — Наполеон Бонапарт Франция императорынан ааттаммыт.
• 1944 — Кырыым татаардарын күүһүнэн көһөрүү (депортация) саҕаламмыт.
• 1951 — Кэриэйэ сэриитэ: ХНТ Кытайы утары, Хотугу Кэриэйэни өйүүрүн иһин, экономическэй санкция биллэрбит.
• 1957 — ССРС Миниистирдэрин сэбиэтин уурааҕынан ССРС Наукатын академиятын Сибиирдээҕи салаата төрүттэммит.
• 1966 — ССКП КК уонна ССРС Совминын уурааҕынан от ыйын 1 күнүттэн саҕалаан холкуостаахтарга хамнас төлүүр буолбуттара. Бу иннинэ холкуостаахтарга "көлөһүн күнэ" эрэ ааҕыллара, ол "күннэринэн" холкуостаах кэлин холкуоһуттан эт-арыы аахсан ылара (өскөтө холкуос судаарыстыбаҕа туттарыахтаах былаанын толорбут түгэнигэр).
• 1971 — Өймөкөөн оройуонун Аартык бөһүөлэгэр бөдөҥ сир хамсааһына буолбут. Саха сирин аныгы устуоруйатыгар буолбут икки бөдөҥ сир хамсааһыннарыттан биирдэстэрэ. М = 7,1. Эпицентра Черскэй сиһин уонна Үөһээ Ньара впадинатын кирбиилэригэр этэ, 22 км дириҥҥэ сытара. Эпицентрга күүһэ 9 баалтан итэҕэһэ суоҕа диэн сабаҕалыыллар. 250 тыһ. кв. км иһинэн сир үрүт араҥатыгар алдьаныылар буолбуттара (грунт сыҕарыйыыта, оползень, таастан уонна уулаах бөхтөн турар сель). Эпицентртан хотугулуу-арҕаа сытар Аартык бөһүөлэккэ киин хочуолунай турбатын төбөтө 3 м амплитудалаах биэтэҥнээбитэ. Автобаза сыахтарын вентиляциятын турбалара 3 м үрдүктэн сууллубуттара. Дьиэлэр эркиннэрэ курдары хайыта бараттаабыттара, оһохтор хайдыбыттара. Хамсааһыны Саха АССР, Магадаан уобалаһын уонна Хабаровскай кыраай киэҥ сирдэригэр билбиттэрэ.
• 1974 — "Мичилийэр Будда" бырайыак чэрчитинэн Индия бэйэтин бастакы атомнай буомбатын дэлби тэптэрбит. Онон аан дойдуга атомнай сэрии сэптээх алтыс дойду буолбут.
• 1989 — Литва ССР-ын Үрдүкү Сэбиэтэ Литва суверенитетын туһунан Декларация ылыммыт.
• 2000 — Владимир Путин ыйааҕынан Уһук Илин федеральнай уокурук тэриллибитэ.
• 2001
  • Лиэнскэйгэ 17 чыыһыла буолар түүнүгэр куораты ылбыт халаан уута бу күн муҥутуур 20,12 м үрдүккэ тахсыбыт, Михаил Николаев ЧС биллэрбит. Халаан түмүгэр алта киһи өлбүт, уопсайа 30,8 тыһ. киһи эмсэҕэлээбит. 193 мас уонна 44 таас дьиэ урусхалламмыт эбэтэр сорҕото алдьаммыт, 249 бырамыысыланнас эбийиэгэ эмсэҕэлээбит. Хоромньу кээмэйэ 6 млрд. солк. тэҥнэспит.
  • "Орто Дойду" зоопарка бастакы ыалдьыттарын көрсүбүтэ.
• 2005 — Космоска көтө сылдьар «Хаббл» телескоп иккис хаартыската Плутон эбии икки аргыстааҕын бигэргэппит: Никта уонна Гидра.
• 2006 — Непаалга монархия былааһын хааччахтыыр сокуон ылыллан, дойду итэҕэлинэн салайтарбат судаарыстыба буолбут.

Төрөөбүттэр

• 1048 — Омар Хайям (1131 өлб.), перс уонна таджик бэйиэтэ, математик, бөлүһүөк.
• 1866 — Василий Никифоров-Күлүмнүүр (15.09.1928 өлб.)  — Саха уһулуччулаах түмэт, бэлиитикэ диэйэтэлэ, юрист, краевед учуонай, суруйааччы, публицист, "Сахалар сойуустарын" салайааччыта, Саха сиригэр земствоны киллэрии көҕүлээччитэ уонна тэрийээччитэ.
• 1868 — Николай II (1918 өлб.), Арассыыйа импиэрийэтин тиһэх ыраахтааҕыта (1894—1917).
• 1869 — Сулейман Стальскай (дьиҥнээх араспаанньата Гасанбеков; 1937 өлб.), лезгин ашуг бэйиэтэ, Дагестаан норуодунай бэйиэтэ.
• 1868 — Николай II Александрович, Арассыыйа бүтэһик императора (1917 өлб.)
• 1896 — Скрябин Адам Васильевич (1938 өлб.) — саха бастакы хормейстера. Бу Нөмүгүттэн төрүттээх киһи Москубаҕа консерваторияҕа үөрэммитэ, 1917 сыллаахха саха бастакы хуорун тэрийбитэ, оттон 1931 сыллаахха — бастакы хомус ансаамбылын.

Өлбүттэр

• 1800 — Александр Суворов (1730 төр.), нуучча полководеһа.
• 1944 — Ленинград уобалаһыгар Чурапчы Хайахсытыттан төрүттээх буойун Николай Илларионов кыргыһыыга охтубут. Кини биир ыалтан сэриигэ кыттыбыт 7 уолтан биирдэстэрэ этэ. Кэргэнэ огдообо хаалбыт.
• 2013 — Алексей Балабанов (1959 төр.), кинорежиссёр, сценарист, продюсер уонна артыыс. Киинэлэригэр саха артыыстарын устара.