Ахсынньы 10

Ахсынньы 10 диэн Григориан халандаарыгар сыл 344-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 345-c күнэ). Сыл бүтүө 21 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• ХНТ ХНТ — Киһи быраабын күнэ
• Дойдулар ардыларынааҕы харамайдар (кыыллар) бырааптарын күнэ
• Аан дойдутааҕы футбол күнэ
• Марий Эл Марий Эл (Арассыыйа) — Мари суругун-бичигин күнэ
• Арассыыйа Арассыыйа — Ис дьыала министиэристибэтин сибээс сулууспата тэриллибит күнэ
• Таиланд Таиланд — Конституция күнэ
• Швеция Швеция — Альфред Нобель күнэ эбэтэр Нобельдаген

Түбэлтэлэр

• 1724 — Иркутскайдааҕы епископ III-үс Иннокентий Амма Солобуодатыгар умайбыт таҥара дьиэтин оннугар саҥаны тутарга уураах таһаарбыт.
• 1768 — Британия энциклопедиятын маҥнайгы таһаарыыта бэчээттэммит.
• 1799 — Франция уста официальнай кээмэйин быһыытынан метры ылыммыт.
• 1877 — Арассыыйа-Туурсуйа сэриитэ: Нуучча аармыйата Плевна куораты 5 ый төгүрүктээһин кэнниттэн ылбыт. 25 000 тыыннаах хаалбыт туурак бэриммит. Сэрии түмүктэнэригэр уонна Болгария босхолоноругар быһаарыылаах кыайыы буолбута.
• 1901 — Швеция киин куоратыгар Стокһольмҥа бастакы Нобель бириэмийэлэрэ анаммыттар.
• 1906 — АХШ бэрэсидьиэнэ Теодор Рузвельт Нобель Эйэҕэ бириэмийэтин тутан, Нобель бириэмийэтин ылбыт бастакы американец буолбут. Арассыыйа-Япония сэриитэ түмүктэнэригэр өрүттэри иллэһиннэрээччи буолбута.
• 1930 — «О новом административно-территориальном районировании в Якутской Автономной Социалистической Республике» диэн ЯЦИК уурааҕынан Булуҥ уокуруга суох оҥоһуллубут. Ити күҥҥэ «Об организации национальных объединений в районах расселения малых народностей Севера» уурааҕынан национальнай оройуоннар тэриллибиттэр, ол иһинэн урукку Булуҥ уокуругун сиригэр: Анаабыр национальнай (эбээн), киинэ — Удьаа; Булуҥ национальнай (эбээн), киинэ — Булуҥ; Эдьигээн национальнай (эбээн), киинэ — Эдьигээн. Ону кытары тэриллибиттэрэ: Саха сирин арҕаа өттүгэр Бүлүү-Марха национальнай (эбээн) оройуона, киинэ — Чуона өрүһүн төрдүгэр, 1931 сыллаахтан Садын оройуона; уонна соҕуруу өттүгэр Тукулаан национальнай оройуона (эбээн), киинэ — Алдан өрүһүгэр Томмот аттыгар.
• 1930 — РСФСР иһигэр Остяк-Вогул, Ямал-Ненец, Таймыыр (Дулгаан-Ненец), Эбэҥки, Витим-Өлүөхүмэ (Эбэҥки), Чукотка, Коряк уонна Лаамы-Эбээн национальнай уокуруктара тэриллибиттэр. Бу уокуруктарга элбэх сир Саха АССР-тан таһаарыллыбыта, кэлин сорох уокуруктар эһиллибиттэрин кэннэ ол сирдэр ыаллыы сытар эрэгийиэннэр састааптарыгар киирбиттэрэ.
• 1932 — Таиланд конституциялаах монархияҕа кубулуйбут.
• 1948 — ХНТ Генеральнай Ассамблеята Киһи быраабын биирдэһиллибит декларациятын ылыммыт.
• 1951 — "Правда" хаһыакка "Саха литературатын устуоруйатын сөпкө сырдатар туһугар" диэн Семен Борисов ыстытыйата бэчээттэммит. Өксөкүлээх Өлөксөй, Алампа уонна Николай Неустроев туcтарынан "Три якутских просветителя-реалиста" диэн кинигэ ааптара Георгий Башарин устуоруйаны фальсификациялыырга буруйдаммыта.
• 1984 — ХНТ Генеральнай Ассамблеята Пытка утары конвенцияны билиммит.
• 1996 — Нельсон Мандела Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтин саҥа конституциятыгар илии баттаабыт. Бу дойдуга мантан ыла раасалар тэҥ бырааптаммыттар.
• 1997 — Казахстан киин куората Алматыттан Акмолаҕа (Нур-Султааҥҥа) көһөрүллүбүт.

Төрөөбүттэр

• 1805 (сенат уурааҕар суруллубутунан) — Василий Федоров - Манчаары Баһылай — бэйэтин киһи быһыытынан дьоһунун көмүскээн номоххо уонна саха устуоруйатыгар киирбит киһи. Маны таһынан кини ырыалара устуоруйаҕа бастакы ааптара биллэр сахалыы уус-уран айымньыларынан билиниллиэхтэрин сөп.
• 1815 — Ада Лавлейс — Англия математига. Чарльз Бэббидж суоттуур массыынатын ойуулаабытынан уонна бастакынан программа суруйбутунан биллэр.
• 1821 — Николай Некрасов — бэйиэт, прозаик, публицист, нуучча литэрэтиирэтин классига.
• 1890 — Ахмад-Заки Валиди-Тоҕан (Валидов) — бэлиитикэ диэйэтэлэ, башкиир омугун босхолонор хамсааһын баһылыга (1917—1920 сс.); публицист; историк, востоковед-тюрколог, бөлөһүөпүйэ дуоктара (1935), профессор, Манчестер университетын бочуоттаах дуоктара (1967).
• 1897 — Максим Аммосов — сэбиэскэй судаарыстыба уонна баартыйа диэйэтэлэ. Саха сирэ өрөспүүбүлүкэ буоларыгар сүҥкэн оруоллаах. Биэс сыл Казахстааҥҥа үлэлээбитэ, өлүөн иннинэ Кыргыстааны салайбыта.

Өлбүттэр

• 1896 — Альфред Нобель — Швеция учуонайа, инженера, сэрии сэбин оҥорооччута. Динамиты айбытынан уонна Нобель бириэмийэтин олохтообутунан киэҥник биллэр.
• 1917 — Прокопий Сокольников — саха бастакы идэтийбит бырааһа, уопсастыбаннай диэйэтэл, сырдатааччы.
• 1935 — Алексей Пономарев — Мэҥэ-Хаҥалас Мэлдьэхситин олохтооҕо, 128 сааһыгар тиийбит ытык кырдьаҕас.
• 1964 — Павел Кугаевскай — РСФСР уонна Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала.