1906

1906 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 4 (билиҥҥиннэн тохсунньу 17) — «Сахалар сойуустара» («Союз якутов») диэн тэрилтэ тэриллибитэ. Тэрийээччи В. В. Никифоров-Күлүмнүүр.
• Тохсунньу 9 — Арассыыйаҕа 1905-1907 сыллааҕы өрөбөлүүссүйэ буола турдаҕына Василий Никифоров - Күлүмнүүр тэрийбит Сахалар сойуустарын чилиэннэрэ икки сүүстэн тахса буолан Дьокуускай Думатыгар кэлэн, заседание буола турдаҕына дьиэҕэ киирэн дьокутааттары үлэлээн бүтэллэригэр модьуйбуттар. Кинилэр сүрүн этиилэрэ – Саха омуга Сахатын сирин бас билиэхтээх уонна бэйэтин салайыныахтаах диэни туруорсуу. Дьокутааттар “саҥа састаап талыллыар диэри үлэбитин тохтотобут” диэн үлэлэрин тохтоторго күһэллибиттэр. Губернатор Виктор Булатов өлөрдүү уолуйан Петербурга “инородецтар бас баттах баран эрэллэр, суһаллык 200 киһилээх уонна пулеметтаах этэрээти ыыта охсуҥ” диэн дакылааттаабыт. Сотору кэминэн Сахалар сойуустарын Киин Кэмитиэтин чилиэннэрэ кистэлэҥинэн хаайыллыбыттара, онтон бэйэни салайыныы туһугар хамсааһын 1917 сыллаахха дылы уостубута.
• Тохсунньу 13 — Арассыыйа Ис дьыалатын миниистирэ Петр Дурново Саха уобалаһын губернаторыгар Виктор Булатовка ыйыытыгар премьер-миниистир Сергей Виттеҕэ ыытыллыбыт телеграммаҕа илии баттаабыт Сахалар сойуустарын кыттыылаахтарын барыларын түргэнник тутарга, хаайарга уонна эппиэтинэскэ тардарга модьуйбут. Тохсунньу 5 күнүгэр Сахалар сойуустарын Киин Кэмитиэтэ туох баар түһээннэртэн уонна төлөбүрдэртэн аккаастанарын туһунан Арассыыйа премьер-миниистиригэр телеграмманан биллэрбитэ.
• Тохсунньу 17 — «Сахалар сойуустара» («Союз якутов») (эргэ истиилинэн тохсунньу 4 күнүгэр) диэн түмсүү тэриллибит. Тэрийээччи — Василий Никифоров - Күлүмнүүр.
• Тохсунньу 18 (уруккунан 5) — Күлүмнүүр Арассыыйа импиэрийэтин Миниистирдэрин сэбиэтигэр, бэрэстээтэл С. Ю. Виттеҕа «Сахалар сойуустарын» ирдэбилин тэлэгирээмэлээбит.
• Тохсунньу 22 — Ыраахтааҕы сэриилэрэ Чита Өрөспүүбүлүкэтин хам баттаабыттар.
• Тохсунньу 23 (урукку истиилиэн тохсунньу 10 күнэ) — Бүлүү уокуругун Сунтаар улууһун сахаларын аатыттан Арассыыйа импэрээтэригэр саха бэйэтин бэйэтэ салайыныахтааҕын туһунан сурук (петиция) суруллубут. Сурукка Саха сиригэр баар буола сылдьыбыт Истиэпэннээх Дуума туох да олоҕо суох сабыллыбыта ахтыллыбыт уонна маннык ирдэбиллэр киирбиттэр: 1) биир дууһаттан хомуллар нолуок кыччыахтааҕа, дьаһаах хомуура төлөнөрө (ясачный сбор) тохтуохтааҕа 2) Нолуокка хаалбыт иэстэр сотуллуохтаахтара, 3) Саха уобалаһын дьаһалта-полиция өттүттэн салайыы ууратыллан, сахалар бэйэлэрин бэйэлэрэ салайыныахтаахтара (ону күбүрүнээтэр эрэ үрдүттэн көрүөхтээҕэ), 4) көмүс уонна туус хостуур сирдэр барыта сахаларга бэриллиэхтээхтэрэ, 5) Саха уобалаһыгар буруйдаахтары көскө ыытары тохтотуу. Суругу учуутал Дмитрий В. Парфенов суруйбут.
• Тохсунньу 28 — Санкт-Петербурга дьахталлар политехническэй куурустара арыллыбыттар — Арассыыйаҕа бастакы дьахталлары үөрэтэр техническэй үөрэх кыһата.
• Тохсунньу 29 (уруккунан 16) күнүгэр Илин Хаҥалас улууһун довереннай инородецтара «Сахалар сойуустарын» ирдэбилин өйөөбүттэрин туһунан үҥсүү киирбит.
• Тохсунньу 30 (уруккунан 17) күнүгэр Өктөм сахалара мунньахтаан «Сахалар сойуустарын» ирдэбилин өйүүллэрин биллэрбиттэр.

Олунньу

• Тохсунньу 19 (олунньу 1) күнүгэр Күлүмнүүр Арассыыйа ис дьыалаҕа миниистирин Дурново П. Н. бирикээһинэн хаайыыга быраҕыллар. Бу сытан «Манчаары түөкүн» дырааманы суруйар.
• Олунньу 10 — Британияҕа саҥа кылаастаах, туох баар атын хараабыллартан таһыччы күүстээх броненосец «Дредноут» ууга киллэриллибит. Сотору кэминэн атын дойдулар эмиэ маннык кылаастаах броненосецтары тутан "куоталаһан" барбыттара.

Кулун тутар

• Кулун тутар — Сунтаар сахалара Ньукулай II аатыгар «Сахалар сойуустарын» чилиэннэрин сокуоннайа суох тутууларын туһунан петиция ыыталлар.
• Кулун тутар 26 — Арассыыйа импиэрийэтин Бастакы ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Дууматыгар быыбар буолбут.

Муус устар

• Муус устар 2 — Арассыыйа Госдууматыгар бастакы быыбар буолбут.

• Муус устар 27 — Арассыыйа импиэрийэтин Судаарыстыбаннай Дуумата аан бастаан мустубут.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 3 — Николай II ыраахтааҕы нуучча, фиин уонна швед тылларын Финляндия официальнай тылларынан биллэрбит.
• Ыам ыйын 6 — Арассыыйа 1906 сыллааҕы конституцията ылыныллыбыт (юлиан халандаарынан муус устар 23 күнэ этэ).

От ыйа

• От ыйын 21 — 44 саастаах Пётр Столыпин Арассыыйа бырабыыталыстыбатын баһылыгынан анаммыт. Бу киһи саҕана сахалары Хотугу Муустаах байҕал кытылыгар көһөрөн баран, Саха сирин киинигэр нуучча бааһынайдарын олохсутар бырайыак үөскээбитэ. Оччотооҕу саха интэлигиэннэрэ Эдуард Пекарскайы эспиэр быһыытынан бу бырайыагы кытта сөбүлэспитин иһин кириитикэлээбиттэрэ.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 2 — Дьокуускайга эр дьоҥҥо аналлаах биэксэл оскуолатын бастакы педсовета буолбут. Бу күнү Дьокуускайдааҕы С. Орджоникидзе аатынан медицина колледжа арыллыбыт күнүнэн ааҕыллар.

Сэтинньи

• Сэтинньи 3 — Берлиҥҥэ баттаммыт конвенция түмүгэр аан дойдуга SOS сигнал ылыныллыбыт.
• Сэтинньи 22 — Арассыыйаҕа бааһынайдар община сирин сорҕотун кэтэх бас билиигэ ылан туспа барар кыахтаммыттар. Петр Столыпин аграрнай реформата саҕаламмыт.

• Сэтинньи 23 — Билиҥҥи Таатта улууһун Чөркөөҕөр Наммара Төрдө диэн сиргэ биир кылаастаах начаалынай училище арыллыбыт. 1909 с. бу үөрэх кыһата икки кылаастаах училищеҕа кубулуйбут.
• Сэтинньи 25 — Дьокуускайга уокурук бэрэстэбиитэллэрин мунньаҕа буолбут. Сэриигэ харчы сиэртибэлээһин туһунан, Иркутскайга арыллар университекка харчынан көмө туһунан, уон биэксэл-акушер пууннарын эбии арыйыы туһунан кэпсэппиттэр.
• Сэтинньи 25 — Бу кэмҥэ Саха уокуругар 269 тыһыынча киһи олороро биллибит. Онтон 3600 киһитэ араас буруйдары оҥорон көскө кэлэн олороллор эбит, олортон 900-һэ дьахтар этэ.
• Сэтинньи 25 — Ыраахтааҕы ыйааҕынан Саха уобалаһын губернаторынан Иван Крафт анаммыт. Кини бу солоҕо 1913 сыллаахха дылы олорбута.
• Ахсынньы 10 — АХШ бэрэсидьиэнэ Теодор Рузвельт Нобель Эйэҕэ бириэмийэтин тутан, Нобель бириэмийэтин ылбыт бастакы американец буолбут. Арассыыйа-Япония сэриитэ түмүктэнэригэр өрүттэри иллэһиннэрээччи буолбута.

• Чөркөөххө Наммара Төрдө диэн сиргэ биир кылаастаах училище аһыллыбыта.

Алтынньы

• Алтынньы 18 — Арассыыйаҕа бааһынайдары атын сословиелары кытта судаарыстыбаннай сулууспаҕа, атын сиргэ көһөргө уонна буолас суутунан таһыллыбат буоларга бырааптарын тэҥниир ыйаах тахсыбыт.

Төрөөбүттэр

• Мордьоноохоп
• Нартахова Мария Дмитриевна

• Тохсунньу 6 — Амма Аччыгыйа Мординов Николай Егорович — саха норуодунай суруйааччыта.
• Тохсунньу 25 — Мария Нартахова — саха бэлиитикэҕэ, уопсастыбаҕа диэйэтэлэ. 1947—1954 сылларга Саха АССР социальнай харалтатын миниистирэ, 1954-1963 сылларга Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бэрэстээтэлэ.
• Олунньу 7 — Пу И (Айсиньгёро Пуи) — Кытай бүтэһик импэрээтэрэ (1908—1912).
• Олунньу 15 — Муса Джалиль — татаар бэйиэтэ, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа.

• Муус устар 7 — Иван Симаков, сэрии иннинэ Дьокуускайга Гражданскай авиация пилотунан үлэлээбит Сэбиэскэй Сойуус дьоруойа, байыаннай лүөччүк. Сэриигэ 1941 сыллаахха Дьокуускай куорат военкоматынан ыҥырыллыбыт.
• Муус устар 11 — Иван Лебедкин (1941 өлб.) — техническэй үөрэҕи-идэни баһылаабыт бастакы сахалартан биирдэстэрэ, Алданзолото, Якутзолото холбоһук кылаабынай инженерэ. Үөһээ Бүлүү Хомустааҕыттан төрүттээх. Репрессияҕа түбэһэн хаайыыга өлбүтэ.

• Ыам ыйын 22 — Спиридонов Николай Иванович (Тэки Одулок) (22.05.1906—17.03.1938) — бастакы дьүкээгир суруйааччыта, учуонайа.
• Балаҕан ыйын 4 — Гурьев Дмитрий Афанасьевич (04.09.1906—1982) — хирург, РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх бырааһа
• Балаҕан ыйын 14 күнүгэр Суорун Омоллоон (Дмитрий Кононович Сивцев) (өлб. 25.06.2005)
• Сэтинньи 1 — Сара Садыкова — татаар композитора, актриса уонна ырыаһыт. Татаардартан бастакы композитор идэлээх дьахтар.
• Ахсынньы 14 — Григорьев Никита Спиридонович (14.12.1906—23.01.1989) — филология билимин кандидата
• Ахсынньы 19 — Леонид Брежнев — ССКП КК Генеральнай сэкирэтээрэ, 18 сыл тухары дойдуну салайбыт сэбиэскэй судаарыстыбаннай, бэлитиичэскэй, байыаннай диэйэтэл.
• Ахсынньы 30 — саҥа истиилинэн ахсынньы 30 күнүгэр Житомирга Сергей Королёв — халлаан куйаарыгар тахсыбыт бастакы аракыаталар сүрүн конустурууктардара.

Өлбүттэр

• Тохсунньу 18 — Иван Бабушкин ытыллыбыт (1873 төр.), өрөбөлүссүйэниэр, бассабыык, «Искра» кэрэспэдьиэнэ.
• Муус устар 1 — Коста Хетагуров (1859 төр.), бэйиэт, осетин литэрэтиирэтин төрүттээччи.
• Ыам ыйын 23 — Генрик Ибсен (1828 төр.), Норвегия драматуура, бэйиэт уонна публицист.