Тэфкилев, Кутлы-Муһаммад Батыргэрэй уола

Кутлы-Муһаммад Батыргэрэй уола Тэфкилев (тат. Qotlımөxəmmət Batırgərəy uğlı Təfkilev, Котлымөхәммәт Батыргәрәй улы Тәфкилев; нууччаалыы: Кутлу-Мухаммед Батыргиреевич Тевкелев; 1850 — 1917 сыл кэнниттэн) — аатырбыт Тэфкилев аҕа ууһуттан төрүттээх татаар мурзата, мусульман общественнай деятелэ, баай бааһынай, полковник.

Олоҕо

Кутлы-Муһаммад Батыргэрэй уола Тэфкилев Батыргэрэй Тэфкилев дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Кини ийэтэ Умма-Гульсум (төрөөбүт сыла биллибэт, 1905 сыллаахха өлбүтэ) этэ^[1]. Санкт-Петербуркка баар Паженскай корпуһу үөрэнэн бүтэрбитэ. 1870–1885 сылларга Казачай лейб-гвардияҕа сулууспалаабыт. 1877–1878 сыллаахха нуучча-турок сэриитигэр кыттыылаах, Плевна кыргыһыытыгар кыргыспыт. Полковник буолан отставкаҕа барбыта^[2]. 1885 сылтан Вятка губерниятын Елабуга уеһыгар гласнай, 1889 сылтан ылата хаста да Уфа куорат дууматыгар дьокутаатынан талыллыбыта. Бэлэбэй уеһын дворяннарын баһылыга (1905–1910, 1914–1917 сылларга). Мировой судьуйа буола сылдьыбыт. 1905 сыллаахха мусульманнар тэрийбит "Иттифак ал-Муслимин" диэн баартыйаҕа киирбитэ. Онтон Уфатааҕы Конституционно-демократическэй баартыйа чилиэнэ.

1906 сыл кулун тутар 26 күнүгэр Арассыыйа империятын Бастакы ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Думаҕа Уфа губерниятыттан дьокутаатынан талаллыбыта. Конституционно-демократическэй уонна мусульманскай бөлөхтөргө (фракцияларга) киирбитэ. Кутлы-Муһаммад Батыргэрэй уола Тэфкилев Судаарыстыбаннай Думаны ыһар кэмнэригэр Кырыымҥы эмтэнэ сылдьыбыт.

1907 сыл олунньу 6 күнүгэр Арассыыйа империятын Иккис ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Думаҕа Уфа губерниятыттан дьокутаатынан талаллыбыта. Бу сырыыга Мусульманскай бөлөххө (фракцияҕа) эрэ киирбитэ^[3].

1907 сыл алтынньы 16 күнүгэр Арассыыйа империятын Үһүс ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Думаҕа Уфа губерниятыттан дьокутаатынан талаллыбыта. Мусульманскай бөлөх (фракция) салайааччыта буолбут^[3].

1912 сыл алтынньы 20 күнүгэр Арассыыйа империятын Төрдүс ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Думаҕа бааһынайдартан дьокутаатынан талаллыбыта. Дума кырдьаҕастарын сүбэлэригэр киирбитэ^[3].

1914 сыл бэс ыйыгар Санкт-Петербуркка буолбут Мусульманнар съезтарын сүрүн тэрийээччилэриттэн биирдэстэрэ буолбута. 1914 сыл ахсынньытыгар Петрогракка мусульманнар общественнай тэрилтэлэрин бэрэстэбиитэллэрин Бүтүн Россиятааҕы съеһин делегата буолбута. Онно буойуннарга уонна кинилэр дьиэ кэргэттэригэр көмөлөһөр комитет чилиэнинэн талыллыбыта.

1916 сыллаахха Лозанна куоракка (Швейцария) Россия норуоттарын конгреһыгар кыттыбыта. 1916 сыллаахха Орто Азия омуктарын, чуолаан каһаахтар, кыргыстар өрө туруулара буолбутугар Дуума аатыттан ол өрө туруу төрүөтүн быһаарар комиссиятыгар киирбитэ^[4]. 1916 сыл атырдьах ыйын 15 күнүгэр Ташкеҥҥа тиийбитэ. Ол айан кэмигэр Самарканд, Дьизак, Андижан уонна Коканд куораттарга сылдьыбыт^[5].

1917 сыл Олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэ кэнниттэн кулун тутар ыйга Россия быстах кэмнээҕи киин бюротун чилиэнинэн талыллыбыта. Сотору активнай общественнай уонна политическай үлэттэн тэйбитэ.

Ол кэнниттэн дьылҕата уонна өлбүт күнэ биллибэт.

Дьиэ кэргэнэ

Быраата Аһмад (Владимир) (1862—?)^[6]
Эдьиийэ Захира (Чингиз)

Литература

Быһаарыылар

↑ Мамлеев Максат Шарафутдинович. Дорожить дружбой. Архыыптаммыт 2014, Алтынньы 23 күнүгэр. C. 38.
↑ Боиович М. М. Члены Государственной думы (Портреты и биографии). Второй созыв. М, 1907. С. 367.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Государственная Дума Российской империи 1906—1917: Энциклопедия / РОССПЭН; Ред. Иванов Б. Ю., Комзолова А. А., Ряховская И. С. — М.: РОССПЭН, 2008. — 735 с.
↑ Государственная Дума Российской империи 1906—1917: Энциклопедия / РОССПЭН; Ред. Иванов Б. Ю., Комзолова А. А., Ряховская И. С. — М.: РОССПЭН, 2008. — 735 с.
↑ Мусульманская фракция Государственной Думы и проблемы Туркестана. Мусульманские съезды в Российской империи и движение «Иттифак»
↑ Мамлеев Максат Шарафутдинович. Дорожить дружбой. Архыыптаммыт 2014, Алтынньы 23 күнүгэр. C. 38.

[1] Мамлеев Максат Шарафутдинович. Дорожить дружбой. Архыыптаммыт 2014, Алтынньы 23 күнүгэр. C. 38.

[2] Боиович М. М. Члены Государственной думы (Портреты и биографии). Второй созыв. М, 1907. С. 367.

[:0-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Государственная Дума Российской империи 1906—1917: Энциклопедия / РОССПЭН; Ред. Иванов Б. Ю., Комзолова А. А., Ряховская И. С. — М.: РОССПЭН, 2008. — 735 с.

[autogenerated1-4] Государственная Дума Российской империи 1906—1917: Энциклопедия / РОССПЭН; Ред. Иванов Б. Ю., Комзолова А. А., Ряховская И. С. — М.: РОССПЭН, 2008. — 735 с.

[5] Мусульманская фракция Государственной Думы и проблемы Туркестана. Мусульманские съезды в Российской империи и движение «Иттифак»

[autogenerated2-6] Мамлеев Максат Шарафутдинович. Дорожить дружбой. Архыыптаммыт 2014, Алтынньы 23 күнүгэр. C. 38.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]