1901

1901 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 1 — Британия Австралиятааҕы колониялара холбоһон Австралия Сомоҕолоһуута тэриллибит.
• Тохсунньу 1 — Билиҥҥитэ Орто Халыма улууһун II–с Хаҥалас нэһилиэгин Дүөнсэ учаастагар грамота оскуолата аһыллыбыт.
• Тохсунньу 10 — АХШ Техас штаатыгар Спиндлтоп диэн улахан ньиэптээх сир көстүбүт. Техаска ньиэп түрүлгэнэ саҕаламмыт.

Кулун тутар

• Кулун тутар 5 — Нуучча таҥаратын дьиэтэ суруйааччы Лев Толстойу таҥара дьиэтиттэн дьалты туруорбут (отлучение).
• Кулун тутар 5 — Арассыыйа II Дууматын бастакы мунньаҕа саҕаламмыт.
• Кулун тутар 9 — урукку истиилинэн олунньу 24 күнүгэр «Сыаркап биэдэмэстэригэр» Синод олунньу 21-22 күннэринээҕи Лев Толстойу Нуучча православнай сыаркабыттан атарахсытар быһаарыыта бэчээттэммит.
• Кулун тутар 21 — идэтийбит өрөбөлүүссүйэньиэр, Тифлискэ сэссийээл-дэмэкэрээттии түмсүү салайааччыта Виктор Курнатовскай 2,5 сылга хаайыллыбыт уонна 4 сылга Илин Сибииргэ көскө ыыттыллыбыт. Хаайыытын болдьоҕо бүтүүтэ 1903 сыллаахха сэтинньи ыйга Дьокуускай куоракка көскө ыытыллыбыт. Манна 1904 сыллаахха 56 сыылынайдар өрө турууларын — "Романовканы" — салайбыт.

Муус устар

• Муус устар 25 — сыллаахха Иркутскайтан Өлүөхүмэҕэ телеграф механиктара уонна чунуобунньуктар аттаммыттар, сыаллара-соруктара: Дьокуускайга дылы телеграф линиятын тардыы.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 9 — Австралияҕа дойду бастакы түмэнэ аһыллыбыт.

От ыйа

• От ыйын 23 — ньиэмэс бырааһа Роберт Кох бубоннаах чумааны кырыысалар тарҕаталлар диэн түөрүйэтин дьоҥҥо билиһиннэрбит.

Сэтинньи

• Сэтинньи 14 — Австрия бырааһа Карл Ландштейнер бастакынан хааны үс бөлөххө араарбыт: 0(I), А(II) уонна В(III). Икки сылынан кини үөрэнээччилэрэ төрдүс бөлөҕү арыйбыттара: АВ(IV). Бу арыйыы түмүгэр хааны көһөрөн кутуу киэҥник туттуллар буолбута. Карл Ландштейнер хаан группаларын арыйбытын иһин 1930 сыллаахха Нобель бириэмийэтин ылбыта.

Ахсынньы

• Ахсынньы 10 — Швеция киин куоратыгар Стокгольмҥа бастакы Нобель бириэмийэлэрэ анаммыттар.

Төрөөбүттэр

• Олунньу 7 — Виктор Захаров — Эмэлдьээктээҕи сүлүүдэлээх сири арыйбыт киһи, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Аҕа дойду сэриитин I ст. уордьанын, Кыһыл Сулус уордьанын кавалера, «Хорсунун иһин» мэтээл хаһаайына, Алдан улууһун ытык киһитэ (1967).

• Кулун тутар 17 — Литинскай Генрих Ильич, композитор, Саха АССР Норуот артыыһа,
• Кулун тутар 31 — Ядрихинскай Прокопий Прокопьевич - Бэдьээлэ (1901 - 1979), ырыаһыт уонна олоҥхоһут.

• Бэс ыйын 25 — Иван Атласов төрөөбүт, 1932 с. Дьааҥы баһыгар көмүс көрдүү сылдьан Орулҕан сиһин ойуулаабыт геолог, геология-минералогия билимин дуоктара.

• Атырдьах ыйын 28 — Афанасьев-Токосов Даниил Прокопьевич, журналист, суруйааччы уонна литература критигэ.
• Балаҕан ыйа — Андреев Ананий Кононович, 1929 - 1931 сылДаниил Прокопьевичлардаахха Саха АССР Совнаркомын бэрэсэдээтэлэ.
• Балаҕан ыйын 6 — Саха бастакы дьахтар суруйааччытынан билиниллэр, учуутал, Бодойбо куорат бочуоттаах олохтооҕо В. Д. Давыдова төрөөбүт.
• Алтынньы 4 — Харитонов Лука Никифорович (1901 - 1972), филология доктора, профессор,

Өлбүттэр

• Тохсунньу 27 — Дьузеппе Верди — Италия композитора, Италия уопаратын оскуолатын тутаах киһитэ.