Саха АССР сиринэн-уотунан үллэһигэ
Саха АССР администрацияларынан уонна территорияларынан араарыы.
1922 - 1927 сыллар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Саха АССР РСФСР састаабыгар 1922 сыл муус устар 27 күнүгэр ВЦИК уурааҕынан тэриллибитэ. Автономиялаах Өрөспүүбүлүкэ састаабар киирбиттэр: Енисейскай губернияттан Хаатанга - Анаабыр оройуона, Киренскай уездтан Өлүөхүмэ - Сунтаар буолаһа, Хоту океан илин усталааһын 84° уонна 140° ыккардыларыгар сытар арыылар барылара, Камчаатка уобаластан Лаамы уезда.[1]
1923 сыл от ыйын 23 күнүнээҕи ВЦИК уурааҕынан Лаамы уезд төттөрү Камчаатка уобаласка бэриллибитэ.[1]
1926 сыллаахха 5 уезд оннугар 6 уокурук тэриллибитэ. Уокуруктар улуустарга, буоластарга, сельсоветтарга (с/с), нэһилиэктэргэ уонна нэһилиэк сэбиэттэригэр бытарыйаллар.[2].
| Уокурук | Киинэ | Улустар, буоластар, сельсоветтар (с/с) уонна нэһилиэк сэбиэттэрэ |
|---|---|---|
| Верхоянскай уокуруга | Верхоянскай куорат | улуустар: Үөһээ Дьааҥы (16 нэһилиэк), Эдьигээн (8 нэһилиэк), Усуйаана (6 нэһилиэк); Русскай Устье с/с |
| Бүлүү уокуруга | Бүлүү куорат | улуустар: Үөһээ Бүлүү, Марха, Мастаах, Ньурба, Орто Бүлүү, Сунтаар, Үөдүгэй, Хочо; Куочай булаһа., Сунтаар с/с |
| Халыма уокуруга | Орто Халыма куорат | улуустар: Халыма (11 нэһилиэк), Элгэс (5 нэһилиэк) уонна 8 с/с |
| Өлүөнэ уокуруга | Мухтуйа сэлиэнньэ | сельсоветтар: Витим, Мухтуйа, Ньүүйэ, Половинка; нэһилиэк сэбиэттэрэ: Мэҥэ-Татакан, Нуотара, Наахара, Нөөрүктээйи |
| Өлүөхүмэ уокуруга | Өлүөхүмэ куорат | сельсоветтар: Амма - Өлүөхүмэ, Кочегарово, Нохтуйскай, Урицкай, Харыйалаах; нэһилиэк сэбиэттэрэ: Абаҕа, Каменка, Кыыллаах, Кээччи, Малдьаҕар, Бастакы Ньөрүктээйи, Иккис Ньөрүктээйи. |
| Якутскай уокуруга | Дьокуускай куорат | улуустар: Амма (18 нэһилиэк), Боотур Уус (15 нэһилиэк), Байаҕантай (17 нэһилиэк), Бороҕон (16 нэһилиэк), Илин Хаҥалас (20 нэһилиэк), Дүпсүн (8 нэһилиэк), Арҕаа Хаҥалас (29 нэһилиэк), Маай (5 нэһилиэк), Мэҥэ (24 нэһилиэк), Нам (22 нэһилиэк), Өймөкөөн (3 нэһилиэк), Таатта (17 нэһилиэк); буоластар: Амма, Иһит, Покровскай; сельсоветтар: Владимировка, Киллэм, Марха, Никольскай, Новониколаевка, Павловскай, Петропавловскай, Хатыҥ Арыы, Хатыҥ Үрэх, Катанга тоҥустар уустара (7 нэһилиэк), Байаҕантай тоҥустар уустара (3 нэһилиэк) |
Улуустар, нэһилиэктэр уонна нэһилиэк сэбиэттэрэ сахалар уонна хотугу норуоттар олорор сирдэригэр тэриллибиттэрэ, сельсоветтар, буоластар - ахсаанынан нууччалар баһыйар сирдэригэр тэриллибиттэрэ.
1924 сыл бэс ыйын 16 күнүгэр ЯЦИК быһаарыытынан Булуҥ уокуруга тэриллибитэ, кини састаабар Хаатанга - Анаабыр оройуона киирбитэ.[3]
1925 сыл атырдьах ыйын 6 күнүгэр ЯЦИК быһаарыытынан Алдан уокуруга тэриллибитэ, кини састаабар Якутскай уокуруктан Алдан - Төмтөөн оройуона уонна Өлүөхүмэ уокуруктан Тунгиир - Өлүөхүмэ оройуона киирбиттэрэ.[4]
1926 сыл ахсынньы 29 күнүгэр Төмтөөн оройуона тэриллибитэ, киинэ Якут диэн суол станциятыгар (1927 сыллаахха улуус киинэ Нагорнай бөһүөлэккэ көһөрүллүбүтэ).[5]
1930 - 1935 сыллар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1930 сыллаахха Саха АССРга уокуруктарынан араарыыттан оройуоннарынан араарыыга процесс саҕаламмыта. Итинник 1930 сыллаахха тэриллибиттэрэ:
- Тохсунньу 9 күнүгэр — Мегедьэк, Өлүөхүмэ, Сунтаар уонна Уус-Алдан оройуоннара.[6][7][8][9]
- Тохсунньу 30 күнүгэр — Ленскэй оройоуона[10]
- Олунньу 10 күнүгэр — Арҕаа Хаҥалас уонна Нам оройуоннара[11][12]
- Кулун тутар 25 күнүгэр — Чурапчы оройуона[13]
- Ыам ыйын 5 күнүгэр — Алдан уонна Төмтөөн оройуоннара (улууһу реорганизациялаан)[5][14]
- Ыам ыйын 25 күнүгэр — Абый уонна Орто Халыма оройуоннара[14]
- Ахсынньы 10 күнүгэр "«О новом административно-территориальном районировании в Якутской Автономной Социалистической Республике» диэн ЯЦИК уурааҕынан Булуҥ уокуруга ликвидацияламмыта. Ити күҥҥэ «Об организации национальных объединений в районах расселения малых народностей Севера» уурааҕынан 5 национальнай (эбээн) оройуоннара тэриллибиттэрэ, ол иһинэн ликвидацияламмыт Булуҥ уокурук территориятыгар:
- Анаабыр национальнай (киинэ — Удьаа), бу оройуон састаабар Анаабыр уонна Удьаа өрүстэр тардыылара уонна Өлөөн өрүс үөһээ тардыыта киирбитэ.
- Булуҥ национальнай (киинэ — Булуҥ), бу оройуон састаабар Өлүөнэ уонна Өлөөн өрүстэр алын тардыылара киирбиттэрэ.
- Бүлүү - Марха национальнай (центр — Чуона төрдүгэр, бу оройуон састаабар Бүлүү өрүс үөһээ тардыыта уонна Чуона өрүс алын тардыыта киирбиттэрэ.
- Эдьигээн национальнай (киинэ — Эдьигээн), бу оройуон састаабар Өлүөнэ алын тардыытын сорҕото, Муна диэн салаатын тардыыта уонна Өлөөн орто тардыыта.
- Тукулан национальнай (киинэ — Алдан өрүскэ Томмот аттыгар, бу оройуон састаабар Алдан өрүс уонна салаалара, Төмтөөн өрүс алын тардыыта уонна Амма өрүс үөһээ тардыыта.
Бу урааҕынан Саха АССРтан таһаарыллабыттара:
- Витим-Өлүөхүмэ национальнай уокурукка — Тупик тоҥустар оройуоннара, билигин Забайкалье кыраайын уонна Амуур уобалаһын территориялара.
- Лаамы-Эбээн национальнай уокурук, билигин Хабаровскай кыраай территорията.
- Таймыыр национальнай (Долгаан - ненец) уокурукка — Хаатанга - Анаабыр оройуона;
- Чукотка национальнай уокурукка — Алаһыай өрүстэн илин диэкки (билигин төттөрү Саха сиригэр баар) уонна Омолоон өрүс орто уонна алын тардыыта, билигин Чукотка территорията.
- Дьэлтулак национальнай оройуона — Төмтөөн уонна Алдан өрүстэр бастара (билигин төттөрү Саха сиригэр баар) уонна Ньүүкдьэ өррүс тардыыта, билигин Амуур уобалаһын торриторията
- Дьэйэ - Учур национальнай оройуон — Гыным өрүс, Сутам уонна Учур өрүстэр бастара
- Катанга национальнай оройуон — Аллараа Тунгуска уонна Чуна өрүстэр тардыылара, билигин Иркутскай уобалас территорията.[15][16]
1931 сыл ыам ыйын 10 күнүгэр ЯЦИК «О национальных районах и внешних границах Якутской АССР» диэн уурааҕа тахсыбыта. Бу уурааҕынан эбэҥкилэр олорор сирдэригэр хас да оройуон тэриллибитэ уонна Чукотка национальнай уокуруктан Саха АССР састаабар Арҕаа Туундара сирэ киирбитэ, ыам ыйын 20 күнүгэр Аллараа Халыма оройуона диэн ааттаммыта.
1931 сыллаахха маннык оройуоннар тэриллибиттэрэ:
- Садын;
- Ыам ыйын 20 күнүгэр — Аллайыаха (урукку Булуҥ уокуругун территориятыттан), Муома (киинэ — Муома төрдө), Томпо, Уус-Маайа (киинэ — Уус-Маайа бөһүөлэк)[17][18][19]
- Ыам ыйын 21 күнүгэр — Усуйаана (киинэ — Хаһааччыйа сэлиэнньэ) — урукку Булуҥ уокуругун территориятыттан[20]
- Бэс ыйын 2 күнүгэр — Горнай (Арҕаа Хаҥалас уонна Нам оройуоннар территорияларын бытарытыы бэрээдэгинэн)[21]
1935 сыл тохсунньу 31 күнүгэр ВЦИК Президиума Саха АССР састаабыгар 34 оройуону бигэргэппитэ:
- Абый (киинэ — Абый сэлиэнньэ)
- Алдан Промышленнай (киинэ — Незаметнай бөһүөлэк)
- Аллайыаха (киинэ — Аллайыаха сэлиэнньэ)
- Амма (киинэ — Амма сэлиэнньэ)
- Анаабыр (киинэ — Удьаа)
- Булуҥ (киинэ — Булуҥ сэлиэнньэ)
- Үөһээ Дьааҥы (киинэ — Верхоянскай куорат)
- Бүлүү (киинэ — Бүлүү куорат)
- Бүлүү-Марха (киинэ Улуу Тоҕой диэн сиргэ)
- Горнай (киинэ — Бэрдьигэстээх сэлиэнньэ)
- Эдьигээн (киинэ — Эдьигээн сэлиэнньэ)
- Арҕаа Хаҥалас (киинэ — Покровскай сэлиэнньэ)
- Халыма (киинэ — Орто Халыма куорат)
- Ленскэй (киинэ — Мухтуйа сэлиэнньэ)
- Мегедьэк (киинэ — Мегедьэк)
- Мэҥэ-Хаҥалас (киинэ — Майа сэлиэнньэ)
- Нам (киинэ — Нам сэлиэнньэ)
- Аллараа Халыма (киинэ — Нижнеколымскай)
- Өймөкөөн (киинэ — Өймөкөөн сэлиэнньэ)
- Өлүөхүмэ (киинэ — Өлүөхүмэ куорат)
- Пригороднай (киинэ — Дьокуускай куорат)
- Садын (киинэ — Туой-Хайа сэлиэнньэ)
- Саккырыыр (киинэ — Дьандабыл өрүскэ)
- Сунтаар (киинэ — Сунтаар сэлиэнньэ)
- Таатта (киинэ — Таатта сэлиэнньэ)
- Төмтөөн (киинэ — Нагорнай бөһүөлэк)
- Томмот (киинэ — Томмот куорат)
- Томпо (киинэ — Томпо өрүскэ)
- Уус-Алдан (киинэ — Мүрү сэлиэнньэ)
- Уус-Маайа (киинэ — Уус-Маайа бөһүөлэк)
- Усуйаана (киинэ — Хаһааччыйа сэлиэнньэ)
- Учур (киинэ — Учур өрүс төрдүгэр)
- Чурапчы (киинэ — Чурапчы сэлиэнньэ)[22][1]
1935 - 1962 сыллар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1935 сыл олунньу 1 күнүгэр Бүлүү-Марха оройуона Үөһээ Бүлүү оройуона буолбута.[23]
1935 сыл алтынньы 1 күнүгэр Өлөөн культбазатыгар кииннээх Өлөөн оройуона тэриллибитэ. Оройуон састаабар Анаабыр оройуонтан Дьилиндэ, Кирбэй, Өлөөн, уонна Мэгэдьэк оройуонтан Солоҕоон сельсоветтар киирбиттэрэ.[24]
1936 сылга Аллайыаха оройуонун киинэ Чокуурдаах бөһүөлэккэ көһөрүллүбүтэ.[25]
1936 сыл ахсынньы 1 күнүгэр ЯЦИК уурааҕынан Токко эбэҥки национальнай оройуон тэриллибитэ. Киинэ Чаара өрүскэ Куоппуру сиргэ.[26]
1937 сыллаахха Арҕаа Хаҥалас оройуона аата Орджоникидзе оройуона буолбута.[27]
1937 сыл муус устар 20 күнүгэр Нам, Горнай уонна Бүлүү оройуоннар уһук сельсоветтарыттан туспа Кэбээйи оройуона тэриллибитэ. Киинэ Кэбээйи сэлиэнньэҕэ.[28][29]
1938 сыллаахха Мегедьэк оройуона аата Ньурба оройуона буолбута.[30]
1939 сыл муус устар 3 күнүгэр Саха АССР соҕуруу өттүгэр Алдан куоракка кииннээх Алдан уокуруга тэриллибитэ. Уокурук састаабар Алдан, Төмтөөн, Томмот уонна Учур оройуоннара киирдилэр.
1939 сыл ыам ыйыгар Незаметнай бөһүөлэк Алдан куорат буолбута.[31]
1940 сыллаахха Уус-Майа оройуонтан Ааллаах Үүн бөһүөлэккэ кииннээх Ааллаах-Үүн оройуона тэриллибитэ (1948 - 1953 сыллардаахха киинэ Элдьикээн бөһүөлэккэ көһө сылдьыбыта).[32]
| Оройуон | Киинэ | Сельсоветтар, куораттар уонна бөһүөлэктэр |
|---|---|---|
| Дьокуускай | ||
| Абый | Абый сэлиэнньэ | Абый, Майыар, Мугурдаах, Уолбут, Ураһалаах |
| Аллайыаха | Аллайыаха сэлиэнньэ | Аллайыаха, Бөрөлөөх, Быйаҥныыр, Русскай Устье, Дьүкээгир |
| Ааллаах-Үүн | Ааллаах Үүн | Алыһардаах, Батылы, Бухалды, Эпкандьы, Минор, Лаамы, Светлай, Юдома, Ыныкчаан; Ааллаах Үүн бөһүөлэк |
| Амма | Амма сэлиэнньэ | Абаҕа, Алтан, Амма Наахарата, Амма, Бөтүҥ, Болугур, Лээчи, Наахара, Омоллон, Покровка, Соморсун, Сулҕаччы, Бастакы Чакыр, Иккис Чакыр, Чыамайык, Эмис |
| Анаабыр | Сааскылаах сэлиэнньэ | Анаабыр, Дьэһэй, Сааскылаах |
| Булуҥ | Күһүүр сэлиэнньэ | Арыы, Бороҕон, Булуҥ, Быковскай, Кумах Суурт, Күп Эдьээн, Сииктээх, Тумат, Түмэти, Уус Өлөөн, Хара Уулаах; Тиксии бөһүөлэк |
| Үөһээ Бүлүү | Үөһээ Бүлүү | Аһыкай, Бастакы Боотулу, Иккис Боотулу, Быракаан, Дүллүкү, Күүлэт, Кырыкый, Кэнтик, Маҕаас, Мейик, Нам, Оноҕотчут, Оҥхой, Өргүөт, Ороһу, Сургуулук, Туобуйа, Бастакы Үөдүгэй, Иккис Үөдүгэй, Иккис Үрүчэй, Харбалаах, Хомустаах, Бастакы Хоро, Иккис Хоро, Ыйлат |
| Үөһээ Дьааҥы | Верхоянскай куорат | Аадыча, Боруулаах, Буустаах, Дулҕалаах, Хангалаах, Сартаҥ, Табалаах, Бастакы Эҥэ, Иккис Эҥэ, Дьааҥы; Верхоянскай куорат |
| Бүлүү | Бүлүү куорат | Баппаҕай, Бөкчөҥө, Бороҕон, Дьахут, Дьөккөн, Кэданда, Бастакы Күүлэт, Иккис Күүлэт, Үһүс Күүлэт, Кыргыдай, Модут, Өргүөт, Оттун, Сыралта, Тааһаҕар, Төнүргэстээх, Тоҕус, Бастакы Тоҕус, Иккис Тоҕус, Тылгыны, Үгүлээт, Хаҕын, Халбаакы, Бастакы Чочу, Иккис Чочу, Эдэмтэ; Бүлүү куорат |
| Горнай | Бэодьигэстээх | Бастакы Атамай, Иккис Атамай, Киров, Маҕааны, Маҕан-Ньүрмаҕын, Малтааны, Мытаах, Бастакы Одуну, Иккис Одуну, Октябрь, Солоҕоон, Эргит |
| Эдьигээн | Эдьигээн сэлиэнньэ | Эдьигээн, Куонара, Лииндэ, Сыалаах, Хатылы |
| Кэбээйи | Кэбээйи сэлиэнньэ | Кэбээйи, Кокуй, Бастакы Лүччүүн, Иккис Лүччүүн, Мукучу, Нидьили, Сангаар, Бастакы Сииттэ, Иккис Сииттэ, Тыайа |
| Ленскэй | Мухтуйа сэлиэнньэ | Витим, Мэйит-Татакаан, Мухтуйа, Наахара, Ньөрүктээйи, Нуотара, Ньүүйэ, Хамра; Пеледуй бөһүөлэк |
| Мэҥэ-Хаҥалас | Майа сэлиэнньэ | Алтан, Араҕас, Бастакы Баатара, Иккис Баатара, Догдоҥо, Дойду, Доллу, Дьабыл, Дьаҥхаады, Бастакы Мөгүрүөн, Иккис Мөгүрүөн, Бастакы Мэлдьэхси, Иккис Мэлдьэхси, Бастакы Мойорут, Иккис Мойорут, Бастакы Наахара, Иккис Наахара, Ньөрүктээйи, Тараҕай, Бастакы Тыыллымы, Иккис Тыыллымы, Бастакы Хаптаҕай, Иккис Хаптаҕай, Хара, Ходору, Бастакы Холгуму, Иккис Холгуму, Чалгы |
| Муома | Хонуу сэлиэнньэ | Догдо Чыбыгалаах, Индигир, Муома, Төбүлэх, Улахан Чиистай, Эһэлээх |
| Нам | Нам сэлиэнньэ | Арбын, Бөтүҥ, Көбөкөн, Куһаҕан Ыал, Маймаҕа, Бастакы Модут, Иккис Модут, Никольскай, Бастакы Үөдэй, Иккис Үөдэй, Салбаҥ, Таастаах, Түбэ, Хамаҕатта, Бастакы Хатыҥ Арыы, Иккис Хатыҥ Арыы, Бастакы Хомустаах, Иккис Хомустаах |
| Аллараа Халыма | Нижнеколымскай сэлиэнньэ | Нижнеколымскай, Өлүөрэ, Походскай, Халарчы |
| Ньурба | Ньурба сэлиэнньэ | Акаана, Аҥдайбыт, Бэстээх, Бастакы Бордоон, Иккис Бордоон, Үһүс Бордоон, Бастакы Дьаархан, Иккис Дьаархан, Бастакы Хаҥалас, Иккис Хаҥалас, Куочай, Кугдаар, Кунакы, Бастакы Малдьаҕаар, Иккис Малдьаҕар, Марха, Мегедьэк, Ньурба, Үөдэй, Омолдоон, Сүлэ, Таркаайы, Токос, Тыллыкы, Түмүк, Хорула, Чукаар |
| Өймөкөөн | Өймөкөөн сэлиэнньэ | Бастакы Бороҕон, Иккис Бороҕон, Сордоҥноох, Тарыҥ Үрэх |
| Өлөөн эбэҥки национальнай | Өлөөн сэлиэнньэ | Дьилиҥдэ, Кирбэй, Өлөөн, Сухаана, Солоҕоон |
| Өлүөхүмэ | Өлүөхүмэ куорат | Абаҕа, Амма-Өлүөхүмэ, Заречнай, Кэмэ, Кочегарово, Кыыллаах, Кээччи, Малдьаҕар, Бастакы Ньөрүктээйи, Иккис Ньөрүктээйи, Нохтуйскай, Саныйахтаах, Төгүөн, Урицкай; Өлүөхүмэ куорат |
| Орджоникидзе | Покровскай сэлиэнньэ | Булгуннахтаах, Бастакы Дьөппөн, Иккис Дьөппөн, Дьэр, Иһит, Хачыкаат, Бастакы Малтааны, Иккис Малтааны, Үһүс Малтааны, Бастакы Малдьаҕар, Иккис Малдьаҕар, Үһүс Малдьаҕар, Төрдүс Малдьаҕар, Бэһис Малдьаҕар, Алтыс Малдьаҕар, Нөмүгү, Ньөрүктээйи, Өктөм, Сиинэ, Тиит Арыы, Хахсыт, Эргис |
| Садын | Туой Хайа сэлиэнньэ | Бутуобуйа, Садын, Чуона |
| Саккырыыр | Баатаҕай Алыыта | Үөһээ Бытантай, Ламынха, Аллараа Батынтай, Түһэгиир |
| Орто Халыма | Орто Халыма куорат | Алаһыай, Байды, Үөһээ Халыма, Бастакы Хаҥалас, Иккис Хаҥалас, Бастакы Мээтис, Иккис Мээтис, Сиэн Күөл; Орто Халыма куорат |
| Сунтаар | Сунтаар сэлиэнньэ | Аллаҥа, Арылаах, Бастакы Бордоон, Иккс Бордоон, Үһүс Бордоон, Бутукаай, Үөһээ Мэйит, Бүлүүчээн, Дьаархан, Илимниир, Хаҥалас, Куокуну, Күүкэй, Мэлэки, Мочуһу, Наахара, Ньөрүктээйи, Сунтаар, Тойбохой, Түбэй Дьаархан, Түбэ, Хадан, Хоро, Чакыр |
| Таатта | Ытык Күөл сэлиэнньэ | Бастакы Алдан, Иккис Алдан, Бастакы Байаҕантай, Иккис Байаҕантай, Баайаҕа-Идигей, Баайаҕа, Эгэй, Дьэрэиннээх, Дьохсоҕон, Дьүлэй, Күнэй, Лэбэҕэ, Мэҥэ Алдан, Аллараа Амма, Октябрь, Уолба, Саһыл, Сиэллээх, Таатта-Игидей, Таатта, Тыараһа, Уус Амма, Хара Алдан, Эһэт, Ыҥы |
| Токко | Куоппуру сэлиэнньэ | Киндигир, Токко, Чаара, Дьаархан |
| Томпо | Күлэнкээн сэлиэнньэ | Аадыча Нэльгеһэ, Мэмэл Годникан, Сунтаар-Сөдүгү, Тукулан Бараны |
| Уус-Алдан | Бороҕон сэлиэнньэ | Баатаҕай, Бастакы Байаҕантай, Иккис Байаҕантай, Бээрийэ, Бастакы Бэрт Уус, Иккис Бэрт Уус, Бастакы Курбуһах, Иккис Курбуһах, Бастакы Лөгөй, Иккис Лөгөй, Найахы, Бастакы Өлтөх, Иккис Өлтөх, Өнөр, Бастакы Өспөх, Иккис Өспөх, Саһылакаан, Бастакы Суотту, Иккис Суотту, Сыҥаах, Танда, Тэбик, Түүлээх, Хоро, Чэриктээй |
| Уус-Маайа | Уус-Маайа сэлиэнньэ | Күп, Майды, Мил, Нуотара, Уус-Маайа, Эдьээн, Үдэл |
| Усуйаана | Хаһааччыйа сэлиэнньэ | Баатаҕай, Хаһааччыйа, Кура, Омолой, Силээннээх, Тумат, Усуйаана, Дьүкээгир |
| Чурапчы | Чурапчы сэлиэнньэ | Алаҕар, Амма, Болтоҥо, Кытаанах, Одьулун, Соловьёв, Сылаҥ, Хадаар, Хатылы, Хайахсыт, Хоптоҕо, Чакыр, Чурапчы |
| Дьокуускай | Дьокуускай куорат | Киллэм, Көдүһү, Маҕан, Марха, Павловскай, Табаҕа, Тулагы-Киллэм, Хатас, Хатыҥ Үрэх |
| Оройуон | Киинэ | Сельсоветтар уонна бөһүөлэктэр |
| Алдан | ||
| Алдан | Алдан | Орто-Сталинскай, Ньимгэркаан, Тырканда; бөһүөлэктэр: Иккис Орочоон, Дьэконда, Аллараа Сталинскай, Орочоон, Селигдаар, Усмун |
| Төмтөөн | Чульман бөһүөлэк | Алгама, Бэллэт, Дэльмэт, Золотинка, Кабакта, Нагорнай, Нэричи, Чульман; Кабактан бөһүөлэк |
| Томмот | Томмот куорат | Бэллэт, Буйаҕа, Нүрмаҕы |
| Учур | Чагда бөһүөлэк | Алдан-Бытаа, Анамы, Учур-Бытаа, Чагда |
1943 сыл балаҕан ыйын 25 күнүгэр Төмтөөн оройуонун киинэ Нагорнайтан Чульман бөһүөлэккэ көһөрүллүбүтэ.[5]
1946 сыллаахха Алдан уокуруга ликвидацияламмыта, кини оройуоннара Саха АССР бас билиитигэр барбыттара.
1948 сыллаахха Садын оройуона ликвидацияламмыта. Кини территорията Ленскэй оройуоҥҥа (Ботуобуйа (Таас Үрэх сэлиэнньэ) сельсовета) уонна Сунтаар оройуонугар (Садын (Сүлдьүкээр) уонна Чуона (Чуона сэлиэнньэ) сельсоветтар).[33]
1953 сыллаахха Ааллаах-Үүн оройуону Уус-Маайа оройуонугар сыһыарыллыбыта.[32] Бу уураҕынан Токко, Томмот уонна Усуйаана оройуоннара ликвидацияламмыттара.
1954 сыл муус устар 30 күнүгэр Орто Халыма оройуонун бытарытыы бэрээдэгинэн Үөһээ Халыма оройуона тэриллибитэ, киинэ Зырянка бөһүөлэккэ.[34][35] Бу сылга Таатта оройуонун аата Алексеев оройуона диэн буолбута.[36]
1957 сыллаахха Булуҥ оройуонун киинэ Тиксии бөһүөлэккэ көһөрүллүбүтэ.
1959 сыллаахха Кэбээйи оройуонун киинэ Сангаар бөһүөлэккэ көһөрүллүбүтэ.[28] Бу сылга Учур оройуона ликвидацияламмыта.
1963 - 1991 сыллар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1963 сыллаахха бөдөҥ административнай реформа ыытыллыбыта. Оройуоннар оннуларыгар Алдан, Бабушкин, Ленскэй, Өймөкөөн уонна Уус-Маайа промышленнай оройуоннар тэриллибиттэрэ, ону таһынан Абый, Алексеев, Аллайыаха, Анаабы, Булуҥ, Бүлүү, Заречнай, Индигир, Кэбээйи, Халыма, Ленин, Муома, Аллараа Халыма, Өлүөхүмэ, Өлөөн, Ордоникидзе, Приморскай, Орто Халыма, Орто Өлүөнэ уонна Дьааҥы тыа сирин оройуоннар тэриллибиттэрэ[37].
1964 сыл кулун тутар 4 күнүгэр Бабушкин промышленнай оройуона ликвидацияламмыта, Индигир тыа сирин оройуона аата Томпо оройуона буолбута, онтон Приморскай — Эдьигээн оройуона буолбута[37].
1965 сыллаахха ити реформа туһата суоҕунан ааҕыллыбыта. 1965 сыл тохсунньу 12 күнүгэр тыа сирин уонна промышленнай оройуоннар "көннөрү" оройуоннар буолбуттара уонна бытарытыллыбыттара: Амма, Үөһээ Бүлүү, Горнай, Мэҥэ-Хаҥалас, Мирнэй, Нам, Сунтаар, Уус-Алдан уонна Чурапчы оройуоннар сөргүтүллүбүттэрэ. Заречнай уонна Орто Өлүөнэ оройуоннара ликвидацияламмыттара[37][38].
1967 сыл тохсунньу 5 күнүгэр Дьааҥы оройуона икки оройуоҥҥа архсыбыта Верхоянскай (киинэ — Баатаҕай бөһүөлэк) уонна Усуйаана (киинэ Депутатскай бөүөлэк).[39]
1972 сыллаахха Уус-Маайа оройуонун киинэ Солнечнай бөһүөлэккэ көһөрүллүбүтэ.[32]
1975 сыл сэтинньи 6 күнүгэр РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин уураҕынан Нүөрүҥгүрү куорат сэбиэтэ тэриллибитэ.[40]
1989 сыл муус устар 21 күнүгэр Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин уурааҕынан Үөһээ Дьааҥы оройуонун территориятыттан Эбээн-Бытантай национальнай оройуон (киинэ — Баатаҕай Алыыта сэлиэнньэ).[41]
1990 сыл кулун тутар 19 күнүгэр Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин уурааҕынан Алексеев оройуонун аата Таатта оройуона диэн буолбута.[42]
1990 сыл балаҕан ыйын 27 күнүгэр Саха АССР Саха ССР буолбута.
Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Яковлев Э.
- ↑ Территориальное деление союза ССР на 1-е января 1926 года. М., 1926 (Данные по Якутской АССР в этом справочнике приведены на 1924 год)
- ↑ Анабарский улус. Муниципальное управление образования Анабарского улуса (района). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Антонов Е. П. История Алданского района. Алдан.INFO. Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Нерюнгринский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Казарян П. П. 370 лет со дня основания города Олёкминск. Календарь знаменательных и памятных дат «Якутия-2005». Национальная библиотека РС(Я). Тургутулунна 4 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Нюрбинский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Сунтарский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Усть-Алданский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Ленский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ История отдела Управления ЗАГС при Правительстве Республики Саха (Якутия) по Хангаласскому улусу. Официальный сайт Хангаласского улуса (30 июля 2008). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Намский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Чурапчинский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ 14,0 14,1 Памятные даты. Май 2005. Знаменательные даты и события. Официальный web-сервер органов власти Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Постановление ВЦИК от 10.12.1930 «Об организации национальных объединений в районах расселения малых народностей Севера». BestPravo.ru Законодательство России. Тургутулунна 26 От ыйын 2009.
- ↑ Булунский район отметил свое 75-летие, а село Кюсюр — 50-летие "Чуораанчыка». Sakha News Федеральный информационный портал (12 декабря 2005 года). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Аллаиховский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Момский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Усть-Майский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Депутатский - посёлок под сопками. Сайт посёлка Депутатский. Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Модельный вариант оценки туристко-рекрационного потенциала. Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Административно-территориальное деление Союза ССР. М., 1931
- ↑ Верхневилюйский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Сивцева Н. (2005)
- ↑ Об улусе. Официальный сайт Аллаиховского улуса. Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Чичирбынов Б. С. (2007)
- ↑ Город Покровск в прошлом и настоящем. Официальный сайт Хангаласского улуса (20 марта 2008). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ 28,0 28,1 История улуса, знаменательные события. Официальный сайт Муниципального образования «Кобяйский улус». Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Кобяйский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ История заселения территории Нюрбинского района. Моя малая родина – Нюрбинский район. Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ О районе. Официальный информационно-аналитический сайт Муниципального образования «Алданский район». Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ 32,0 32,1 32,2 Усть-Майский район: исторические вехи и современное состояние. Сайт Усть-Майского района (12 октября 2006). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Особенности менталитета жителей промышленных улусов. Северо-восточный региональный ресурсный центр Якутского госуниверситета им. М. К. Аммосова. Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Михайлова С. Отдел управления ЗАГС при Правительстве РС (Я) по Верхнеколымскому улусу (району). Управление ЗАГС при Правительстве Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Верхнеколымский район (1954-2004 гг.). Из истории улусов Якутии. Сайт по культуре и туризму коренных народов Севера. Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Кустуров Д. (2004)
- ↑ 37,0 37,1 37,2 Административно-территориальное деление Республики Саха (Якутии). Всемирный исторический проект. Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Основные сведения. Официальный сайт Мирнинского района. Тургутулунна 1 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Верхоянский улус (район). Туристский портал Республики Саха (Якутия). Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Рассказывают названия улиц. Земля Нерюнгринская. Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Эвено-Бытантайский национальный район. Центр социально-экономического и политического мониторинга. Тургутулунна 1 Балаҕан ыйын 2009.
- ↑ Изменения в административно-территориальном устройстве субъектов Российской Федерации за 1989—2002 годы. Сайт Всероссийской переписи населения 2002 года. Тургутулунна 16 Балаҕан ыйын 2009.