1925 сыл

1925 сыл.

Туох буолбута

• Тохсунньу 3 — РКП(б) Саха сиринээҕи обкомун бюрота "Саха омук" уопсастыба маассабай үлэ ыытар киэҥ организацияттан культуура-билим өттүгэр үлэлиир дьоҕус уопсастыбаҕа кубулутарга уурбут. Төрүөтэ диэн национальнай интеллигиэнсийэ культурнай-сырдатар үлэтин советизациялыырга сыалын-соругун "Саха омук" уопсастыба толорбут, онтон саҥа үөскээбит сэбиэскэй олоххо-дьаһахха маннык уопсастыба бэлиитикэ өттүттэн наадата суох эбит.
• Олунньу 23 — Кыыс сулуута көннөрү быраап (обычное право) института буоларын быһыытынан Саха сиринээҕи Толоруулаах киин кэмитиэт (ЯЦИК) "Саха АССР-га кыыс сулуутун (кийиит төлөбүрүн) бобор туһунан" уураах таһаарбыт.
• Муус устар 7 — Саха АССР оҥорон таһаарар күүстэрин ССРС Билимнэрин Академията чинчийэрин туһунан РСФСР Совнаркома уураах ылыммыт. Саха өрөспүүбүлүкэтин чинчийэргэ биллэр-көстөр учуонайдартан анал хамыыһыйа тэриллибит уонна 5 сылга суоттаммыт бырагыраама оҥоһуллубут. 1925-1930 сылларга ССРС Билимнэрин Академиятын Саха сиринээҕи эспэдииссийэтэ 10 хайысханан этэрээттэргэ арахсан Саха АССР бары уокуруктарыгар үлэлээбит, элбэх матырыйаал хомуйан бэчээттээбит.
• Муус устар 9 — РКП(б) Саха сиринээҕи обкомун бюротун дьаһалынан Дьокуускайга Народнай тыйаатыр иһигэр Саха национальный труппата тэриллибит. Труппаҕа сүрүннээн "Саха омук" культурнай-сырдатар уопсастыба театральнай сиэксийэтин активисттара киирбиттэр.
• Ыам ыйын 25 — Томскай губерния суох буолбут (Арассыыйа импиэрийэтигэр 1804 сыл олунньу 26 күнүгэр олохтоммут эбит).
• Бэс ыйын 24 — Алданзолото трест тэриллиитин туһунан СТО ССРС уурааҕа тахсыбыт.
• От ыйын 31 — ССРС Аан дойдутааҕы кээмэй тиһигэр кыттыспыт. Мантан инньэ биэрэстэ оннугар килэмиэтир, муунта оннугар киилэ туттуллар буолбуттара.
• Атырдьах ыйын 25 — Тоҥус өрө туруутун кэмигэр Ньылхаҥҥа олохтоохтор мунньахтара буолбут. Мунньахха ЦК РКП(б) уонна ВЦИК бэрэстэбиитэлэ Карл Байкалов тыл эппит. Тоҥус национальнай управлениетын бэрэстээтэлэ Захаров бу управление боломуочуйатын устарын уонна сааны-саадаҕы Саха АССР бэрэстэбиитэлигэр туттарарын туһунан эппит. Бу мунньахха Карл Байкалов урукку бастаанньаһыттарга амнистия биллэрбит.
• Атырдьах ыйын 28 — Дьокуускайга Арассыыйатааҕы Кыһыл Кириэс уопсастыбатын Сибиирдээҕи салаатын харах этэрээтэ Трахома диспансерыгар кубулуйбут. Бу диспансер 1941 муус устар 14 күнүттэн ыла — Өрөспүүбүлүкэтээҕи харах балыыһата.
• Балаҕан ыйын 8 — Сибиирдээҕи байыаннай уокурук командующайын бирикээһинэн Дьокуускайга Саха национальнай байыаннай оскуолатын (ЯНВШ) тэрээһинэ саҕаламмыт. Оскуола начаалынньыгынан 35-с Сибирскэй дивизия 106-с стрелковай полкатыгар рота хамандыыра В.Е. Пшенников анаммыт. Бу Былатыан Ойуунускай көҕүлээһининэн тэриллибит оскуола алын сүһүөх хамандыырдары 1927 сылтан 1941 сыллаахха диэри бэлэмнээн таһаартаабыта.
• Балаҕан ыйын 25 — Дьокуускайга 15 койкалаах сэллик (туберкулез) диспансера Сэргэлээх дачаларыгар арендаламмыт чааһынай дьиэҕэ аһыллыбыт.
• Балаҕан ыйын 27 — Алдан 1 № орто оскуолата аһыллыбыт.
• Алтынньы 17 — Н. Д. Неустроев «Куһаҕан тыын» комедиятын премьератын күнэ Саха театра төрөөбүт күнүнэн ааҕыллар.
• Алтынньы 25 — Дьокуускайга тыа хаһаайыстыбатын техникума аһыллыбыт. Техникумҥа маҥнай соҕотох зоотехника салаата эрэ баар эбит, 1927 сыллаахха ветеринарнай салаа эбиллибит. Онтон 1941 сыллаахха хонуу культуураларын көрүү салаата үөскээбит.

Төрөөбүттэр

• Платонова Кыдана Ивановна — лингвист, нуучча лингвистикатын үөрэппит саха бастакы дьахталларыттан биирдэстэрэ.
• Олунньу 3 — Окороков Гаврил Гавриилович, литератураны ырытааччы, тыл үөрэҕин кандидата.
• Муус устар 4 — Донской Дмитрий Емельянович (1925—1989), философия билимнэрин доктора.
• Муус устар 4 — Чиряев Гавриил Иосифович, партия уонна ил диэйэтэлэ. ССКП Саха обкомун бастакы сэкрэтээрэ (1965—1982).
• Ыам ыйын 13 — Слепцов Николай Васильевич (Николай Абыйчанин), суруйааччы.
• От ыйын 8 — Баишева Февронья Алексеевна, РСФСР үтүөлээх артыыһы, Саха Өрөспүүбүлүкэтин народнай артыыһа.
• От ыйын 23 — Самсонов Николай Георгиевич, тыл үөрэҕин кандидата, СГУ профессора.

Өлбүттэр

• Говоров Иннокентий Степанович (1856—1925) — Саха Сирин XX үйэ саҥатыгар биллибит-көстүбүт уопсастыбаннай диэйэтэлэ.

Литература

• Калашников А. А. Якутия. Хроника, факты, события: 1917-1953 г. ч.2. — Дьокуускай: Бичик, 2004.