Муунта
Муунта (лат. pondus диэнтэн — ыйааһын, гиирэ[1], нууч. фунт) — маасса кээмэйэ. Былыргыттан Европа дойдуларыгар туттуллар, ол эрээри тус-туһунан дойдуларга, ону ааһан араас феодаалларга тус туһунан ыйааһыннаах эбит, онон XVIII үйэ саҥатыгар диэри Европаҕа сүүстэн тахса араас муунта баара[2].
Ааҥыл муунтата
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Уруккуттан Улуу Британияҕа киирэр дойдуларга билигин да туттуллар (аҥ. pound).
Хас да муунта баара (тройскай, лондон муунтата, башеннай уо.д.а.). Билигин ааҥыл муунтата:
Билигин Аан дойдутааҕы метрология сокуонун тэрилтэтэ (нууч. Международная организация законодательной метрологии, МОЗМ) муунтаны «билигин туһаныллар сиригэр түргэнник туһаныллыбат буолуохтаах, оттон туһаныллыбат сиригэр киллэриллиэ суохтаах» диэн сүбэлиир[3].
Муунта Арассыыйаҕа
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Муунта Арассыыйаҕа 1918 сыллаахха диэри миэтэрэ тиһигэ киирэ илигинэ туттуллара. Биир муунта 96 золотникка тэҥнэһэрэ. 1747 сыллаахтан эталон ыйааһын этэ. «Кээмэй уонна ыйааһын аан дойдутааҕы миэтэрэ тиһигин киллэрии туһунан» дэкириэтинэн В. И. Ленин 1918 сыллаахха муунтаны тохтоппута.
Бу муунтаны атыы-эргиэн ыйааһынын нуучча муунтата дииллэрэ. Ону таһынан аптека эбэтэр нюрнберг муунтата диэн баара. 1893 сыллааҕы Атыы-эргиэн устаабынан 1 аптека муунтата = 7/8, эбэтэр 0,875 муунтаҕа тэҥнэһэрэ.
- 1 нуучча муунтата = 32 лот = 96 золотник = 9216 доля = 1/40 буут;
- 1 аптека муунтата = 12 унция = 96 драхма = 288 скрупула = 5760 аптека грана.
Миэтэрэ тиһигин кытта сыһыан[4]:
- 1 г = 0,23442557 золотник;
- 1 г = 22,504855 доля;
- 1 кг = 2,441933 муунта;
- 1 кг = 2 муунта 42 золотник 40,855 доля;
- 1 квинталь (центнер) = 6 буут 4,1933 муунта;
- 1 т = 61 буут 1,933 муунта.
Миллиграмм, грамм уонна килограмм аптека ыйааһыннарын кытта сыһыаннара:
- 1 мг = 0,016075 гран;
- 1 г = 16,08 гран;
- 1 кг = 2 муунта 9 унция 4 драхма;
- 1 аптека грана = 62,2088 мг;
- 1 драхма = 3,732527 г;
- 1 унция = 29,860215 г;
- 1 аптека муунтата = 0,358322 кг.
Атын муунталар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Австрия муунтата 0,56001 кг (Баварияҕа эмиэ туттуллара)
- Амстердам муунтата 0,4941 кг
- Венеция муунтата 0,477 кг
- Дания муунтата 0,496 кг
- Былыргы Риим муунтата (libra) 0,32745 кг
- Испания муунтата 0,451 кг
- Каролинг муунтата 0,408 кг[5]
- Португалия муунтата 0,459 кг
- Нуучча артиллериятын муунтата 0,4914 кг
- Франця муунтата (ливр) 0,489505 кг
- Швеция муунтата 0,425076 кг
- Ливония/Ганза муунтата[6] 0,4847 кг
- Нюрнберг (аптека муунтатыттан атын) муунтата 0,5095 кг (атыы-эргиэн кээмэйин быһыытынан орто Германияҕа уонна артиллерияҕа киин Европаҕа)
- Пруссия муунтата 0,467711 кг (Кёльн маркатыттан төрүттээх уонна алын Германияҕа уонна Рейн уобаластарыгар тарҕаммыт)
Миэтэрэ тиһигин туһанар Европа сорох дойдуларыгар «миэтэрэ муунтата» (ниэм. Pfund, фр. livre, нидерл. pond) диэн кээмэй туһаныллар, чопчу 0,5 киилэҕэ тэҥ.
Эбии көр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ Pound term definition (ааҥл.)
- ↑ Ирина Винокурова. Хлебная метрология // Техника — молодёжи. — 2011. — № 7 (июль). — С. 50.
- ↑ Международный документ МОЗМ D2. Узаконенные (официально допущенные к применению) единицы измерений. Приложение В Архыыптаммыт 2013, Алтынньы 14 күнүгэр..
- ↑ Таблицы для перевода метрических (десятичных) мер в русские и русских — в метрические
- ↑ Kahnt Helmut Karlspfund // Das große Münzlexicon von A bis Z. — 1. Auflage. — Regenstauf: Battenberg Verlag, 2005. — S. 216—217. — ISBN 3-89441-550-9
- ↑ Казакова Н. А. Из истории сношений Новгорода с Ганзой в XV веке // Институт истории Академии наук СССР Исторические записки : журнал / Ответ. ред. акад. Б. Д. Греков. — Халыып:Б. м.: Издательство Академии наук СССР, 1949. — Т. 28. — С. 111—137.
Литэрэтиирэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Вилинов Ю. А., Шишков С. М. Рыболовные грузила или невольничья пайка? // Мелитопольский краеведческий журнал, №7, 2016, с. 69-72.
- Каменцева Е. И., Устюгов Н. В. Русская метрология. Изд. 2-е. — М.: Высшая школа, 1975. — 328 с.