1935 сыл

1935 сыл.

Туох буолбута

• Артыыс Табунасов Никон Семенович сахалартан аан бастакынан уус-уран киинэҕэ уһуллубут.

Тохсунньу

• Тохсунньу 1 — Турцияҕа араспаанньалар киллэриллибиттэр уонна ытык титуллар ууратыллыбыттар.
• Тохсунньу 7 — Бенито Муссолини уонна Франция тас дьыалаларын миниистирэ Пьер Лаваль Франция уонна Италия ыккардыгар сөбүлэҥҥэ илии баттаабыттар.
• Тохсунньу 28 — Исландия мэдиссиинэ абортун сокуонунан көҥүллээбит бастакы арҕаа дойдунан буолбут.

Олунньу

• Олунньу 1 — Истанбулга Айя-София собора түмэл буолан дьон-сэргэ көрүүтүгэр аһыллыбыт.
• Олунньу 10 — Бүлүү улууһуттан араарыллан Үөһээ Бүлүү улууһа тэриллибит.

Кулун тутар

• Кулун тутар 22 — Персия Ираан диэн ааттанар буолбут.

• Кулун тутар 23 — ССРС Арассыыйа импиэрийэтэ туппут КВЖД-тын уонна ол тимир суол тула баар сири барытын дьоппуоннар хонтуруоллуур Манчжоу-Го судаарыстыбаларыгар атыылаабыт. Бу тимир суол Владивостогу уонна Порт-Артуру Читааны кытта ситимниирэ. Тимир суолга үлэлээбит сэбиэскэй гражданнар сорохторо ССРС-ка көспүттэр, сорохторо Манчжурияҕа хаалбыттар. ССРС-ка төннүбүттэртэн үксүлэрэ икки сылынан 1937 сыл сайыныгар уонна күһүнүгэр "дьоппуон үспүйүөннэрин" быһыытынан Ежов кистэлэҥ бирикээһинэн хаайыыга быраҕыллыбыттара, 4500-кэ тиийэр киһи хаайыллыбыта биллэр, эр дьон үксүлэрэ ытыллыбыттара уонна хаайыыга өлбүттэрэ. Оттон Манчжурияҕа хаалбыттара 1945 сыллаахха диэри ССРС-тан биэнсийэ ылбыттара биллэр.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 11 — Абалаахха куруорт тэрийэргэ диэн уураах ылыллар.
• Ыам ыйын 15 — Москубаҕа метрополитен бастакы линията аһыллыбыт.

• Ыам ыйын 20 — Саха сиригэр Буотама үрэххэ үрүҥ эһир көтөн кэлэ сылдьыбытын көрбүттэр.

• Ыам ыйын 27 — Саха сирин хотугулуу-илин өттүгэр сытар Илин Сибиирдээҕи байҕал аата бигэргэммит. Урукку ааттара: Муустаах байҕал, Индигир байҕала, Хоту байҕал, Сибиир байҕала.
• Ыам ыйын 31 — Аныгы Пакистаан сиригэр баар Кветта диэн Белуджистаан провинциятын киин куоратын 7,7 балл магнитудалаах сир хамсааһына урусхаллаабыт. 40 000 киһи өлбүт.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 11 — Америкаҕа Эдвин Армстронг FM-араадьыйа айааччыта, бастакы көрдөрүүтүн, иһитиннэриитин оҥорбут.
• Бэс ыйын 15 — Бүлүү сүнньүгэр алмаас хостонуон сөбүн билгэлээбит Бүлүү куоратын учууталыгар Пётр Староватовка "Үлэ Дьоруойа" аат иҥэриллэр.

От ыйа

• От ыйын 21 — Осетровоҕа өрүс пордун тутарга уонна онно мас ааллары тутарга диэн ВКП(б) Саха обкомун уурааҕа тахсар.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 5 — Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар Абалаах күөлүгэр бадараанынан эмтиир 12 койкалаах курорт аһыллыбыт. Бу курорт биэлсэр Тит Сосин көҕүлээһининэн тэриллибитэ.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 17 — Тыл, култуура наука-чинчийэр институуту тэрийэгэ диэн Саха АССР Совнаркомын уурааҕа тахсар. Билигин Саха сирин Наукаларын Академиятын Гуманитарнай чинчийии института.

Алтынньы

• Алтынньы 1 — Өлөөн культбазатыгар кииннээх Өлөөн оройуона тэриллибит. Оройуон састаабыгар Анаабыр оройуонуттан Дьилиндэ, Кирбэй, Өлөөн, уонна Мэгэдьэк оройуонуттан Солоҕоон сэбиэттэрэ киирбиттэрэ.

• Алтынньы 19
  • Наассыйалар Лиигалара Италия Эфиопияҕа саба түспүтүн иһин бу дойдуну утары санкция биллэрбит.
  • Жатайга затон тутарга диэн ВКП(б) Саха сиринээҕи обкуомун уурааҕа тахсыбыт.
• Алтынньы 24 — Москуба Кириэмилин Спасскай башнятын чыпчаалыгар икки бастаах хотой оннугар биэс салаалаах кыһыл сулус анньыллыбыт.

Төрөөбүттэр

• Михеев Михаил Алексеевич — Социалистыы Үлэ Дьоруойа.

• Тохсунньу 8 — Элвис Пресли — Америка биир биллэр ырыаһыта, музыка суруйааччыта уонна артыыһа. Рок-н-ролл музыкатыгар биир бастакы киэҥник биллэр ырыаһыт.

• Тохсунньу 10 — Чурапчы Күндэлитигэр Мунхалов Афанасий Петрович төрөөбүт — РФ норуодунай худуоһунньуга, график

• Олунньу 2 — Аркадий Филиппов — Чурапчыга улуус таһымыгар сэбиэскэй, партийнай уорганнарга өр үлэлээбит салайааччы, Чурапчы улууһун Ытык киһитэ, тыыл, үлэ бэтэрээнэ.
• Олунньу 10 — Иван Жараев — бастакы «Күн Дьөһөгөй» киинэ күрэһин лауреата, Арассыыйа бочуоттаах кинематографииһа, РСФСР уонна СӨ култуураларын үтүөлээх үлэһитэ.
• Олунньу 13 — Александр Захаров — Саха сирин үтүөлээх тутааччыта, үлэ, тыыл бэтэрээнэ, Амма улууһун уонна Абаҕа нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо.
• Олунньу 24 — Рыгор Бородулин — Беларуус бэйиэтэ, эссэиһа, суруйааччыта уонна тылбаасчыта.

• Кулун тутар 1 — Уткин Ксенофонт Дмитриевич - Нүһүлгэн, Философия доктора, профессор, поэт уонна литература критига.
• Кулун тутар 14 — Самыров Афанасий Васильевич (14.03.1935—16.09.2001) — идэлээх сойуустар диэйэтэллэрэ.
• Кулун тутар 15 — Парников Василий Семенович (Сэксэй) (15.03.1935—2000) — саха худуоһунньуга, график,
• Муус устар 19 — Лебедева Жанна Карувна (19.04.1935—04.07.2002) — [эбээн]] уос номоҕун чинчийбит учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата, Арассыыйа билимин Академиятын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ.
• Муус устар 19 — Сунтаар оройуонун Тойбохой нэһилиэгэр «Сахателеком» генеральнай дириэктэрэ Николай Николаев төрөөбүт.
• Муус устар 29 — Андрей Зализняк (2017 өлб.), биллиилээх лингвист, РАН академига.

• Ыам ыйын 1 — Иванов Василий Николаевич - история билимин доктора, профессор.
• Ыам ыйын 11 — Самсонов Александр Парфеньевич — Российскай Федерация үтүөлээх артыыһа, саха норуодунай артыыһа.
• Бэс ыйын 2 — Харитонов Николай Иванович (Чуор) (02.06.1935—09.09.2010) — поэт, литератураны ырытааччы.
• От ыйын 1 — Ширина Данара Антоновна — история билимин доктора, профессор
• От ыйын 6 — Данара Ширина — устуоруйа билимин дуоктара, профессор, СӨ билимин үтүөлээх үлэһитэ.
• От ыйын 12 — Гаврил Александров — СӨ култууратын туйгуна, Горнай улууһун уонна Бэрдьигэстээх нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо.
• От ыйын 13 — Раиса Антонова төрөөбүт, РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ.
• От ыйын 19 — нуучча артыыһа Василий Ливанов.

• Балаҕан ыйын 9 — Слепцов Спартак Иванович - СӨ үтүөлээх артыыһа.
• Балаҕан ыйын 9 — Курилов Семен Николаевич — биллиилээх дьүкээгир суруйааччыта
• Сэтинньи 15 — Дмитрий Данилов (Ньурба Андайбыт сэл.) — учуонай, СӨ наукаҕа уонна техникаҕа судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, педагогика билимин дуоктара, РАО академига, СӨ наукатын үтүөлээх диэйэтэлэ.

• Сэтинньи 29 — Емельянов Степан Иннокентьевич — артыыс, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа.
• Ахсынньы 8 — Яковлева Варвара Николаевна (Ая Яковлева), РСФСР уонна Саха АССР норуот артыыһа.
• Ахсынньы 24 — Сосин Спиридон Спиридонович, Саха сирин общественнай деятелэ.

Өлбүттэр

• Тохсунньу 15 — Винокуров Иван Николаевич, Саха АССР ВЦИКка бастйааннай бэрэстэбиитэлэ.

• Ыам ыйын 12 — сөргүтүллүбүт Польша бастакы баһылыга Юзеф Пилсудскай. Бу киһи соратнигынан сахалары чинчийбит учуонай Вацлав Серошевскай буола сылдьыбыта.

• От ыйын 6 — Иван Мичурин (1855 — 1935) өлбүт, биолог учуонай уонна селекционер.
• Алтынньы 24 — Алампа (Cофронов Анемподист Иванович) өлбүт — саха литературатын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ.
• Ахсынньы 10 — Пономарев Алексей Тимофеевич, Мэҥэ-Хаҥалас Мэлдьэхситин олохтооҕо, 128 саастах ытык кырдьаҕас.