1934

1934 сыл.

Туох буолбута

• Өлөөн нэһилиэгэ уонна улууһа төрүттэммиттэр.
• Ленинград университетыгар Спиридонов Н. И.—Тэки Одулок, дьүкээгир суруйааччыта кандидат диссертациятын көмүскээбит.

Кулун тутар

• Кулун тутар 26 — Британияҕа суоппардар эксээмэн туттарар буолбуттар.

Муус устар

• Муус устар 16 — Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа диэн бочуоттаах аат олохтоммут.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 7 — Биро-Биджан национальнай оройуона Дьэбириэй автономиялаах уобалаһа диэн ааттаммыта. Манна, Кытай кыраныыссатыгар, сэбиэскэй былаас дьэбириэйдэри хомуйан олохсутар санаалааҕа.
• Ыам ыйын 13 — ССРС суруйааччыларын сойууһун бастакы мунньаҕар Максим Горькайга бастакы нүөмэрдээх билиэт туттарыллыбыт.
• Ыам ыйын 17 — Германияҕа дьэбириэйдэр доруобуйаларын страховкалыыр бырааптара быһыллыбыт.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 8 — ССРС-ка сууттанааччылар аймахтарыгар "судаарыстыбаны утары дьайыыны" оҥорууну үҥсүбэтэхтэрин иһин холуобунай эппиэтинэс баар буолбут. Судаарыстыбаны утары дьайыы ахсааныгар кыраныысса таһыгар күрээһин киирбитэ этэ.

• Бэс ыйын 29 — Саха АССР Норуотун хамыһаардарын Сэбиэтин (СНК) «Учууталлар үөрэхтэрин кэтэхтэн үрдэтинэр институуттарын тэрийии туһунан» диэн уурааҕа тахсыбыт.

От ыйа

• От ыйын 10 — ССРС-ка НКВД тэриллибит, 1946 сыллаахха аата МВД диэҥҥэ уларыйбыт.
• От ыйын 22 — Охуоскайга кииннээх Лаамы-Эбээн национальнай уокуруга суох буолбут, оройуоннара Алын Амыр уобалаһыгар (кэлин Хабаровскай кыраай) киирбиттэр.
• От ыйын 27 — Верхнеудинскай куоратын аата Улан-Удэ диэҥҥэ уларытыллыбыт.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 7 — ССРС-ка "Судаарыстыба баайын дуолун хорон сиэһин туһунан" сокуон ылыныллыбыт, ону тэҥэ оҕолор 12 саастарыттан холуобунай эппиэтинэскэ үрдүкү миэрэҕэ тиийэ тардыллыахтарын сөбүн туһунан ыйаах тахсыбыт.

Алтынньы

• Алтынньы — Дьокуускайга Уобаластааҕы балыыһа диьэтэ тутуллан бүппүт.
• Алтынньы 8 — Дьокуускайга Педагогическай институт аһыллыбыт, билиҥҥитэ — М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет. Институт бастакы дириэктэринэн Иван Жегусов буолбут.

• Алтынньы 14 — Главсевморпуть салалтатын бирикээһинэн Дьокуускайга Өлүөнэтээҕи Авиагруппа тэриллибит.
• Алтынньы 16 — Кытай хомуньуустара аатырбыт «Уһун Айаннарын» саҕалаабыттар. Кытай соҕуруутугар өстөөх төгүрүйбүт элбэх оройуоннарынан тарҕанан олорбут хомуньуустар бары мустан хайалаах, ыарахан суоллаах-иистээх сирдэринэн Кытай хотутугар көспүттэр. Мао Цзэдун Кыһыл Аармыйата Соҕуруу Кытайтан араҕарыгар 86 000 киһилээх эбит, онтон биир сылынан Хоту Кытайга тиийэригэр 4 000 киһи эрэ ордубут.

Сэтинньи

• Сэтинньи 14 — Эрилик Эристиин "Революция уолаттара" сэһэнин Казахстааҥҥа сылдьар кэмигэр Чимкиэҥҥэ олорон бүтэрбит. Бу сэһэни 2024 сыллаахха казаахтыы тылбаастаабыттара.

Ахсынньы

• Ахсынньы 1 — Ленинградка Политбюро чилиэнин Сергей Кировы өлөрбүттэр. Сталин бу түбэлтэни Улахан Террору саҕалыырга сылтах оҥостубута.
• Ахсынньы 2—ахсынньы 11 — Сэбиэскэй суруйааччылар Бастакы бүттүүн Саха сиринээҕи кэмпириэнсийэлэрэ буолбут. Тэрийэр кэмитиэти Амма Аччыгыйа салайбыта. Сүрүн дакылааты ВКП(б) Саха сиринээҕи обкуомун иккис сэкиритээрэ Николай Окоемов оҥорбута, Күлүмнүүр, Өксөкүлээх уонна Алампа айымньыларын кириитикэлээбитэ, ол эрээри кинилэр айар үлэлэрин чинчийэр туһалааҕын ыйбыта.
• Ахсынньы 7 — Илин Сибиир кыраайыттан араарыллан Красноярскай кыраай олохтоммут. Горькай кыраайыттан (1932 сыллаахха диэри — Алын Новгород кыраайа, нууч. Нижегородский край) Кировскай кыраай араарыллан үөскээбит.
• Ахсынньы 7 — Кировскай, Омскай уонна Оренбург уобаластар баар буолбуттар, ону кытта Илин Сибиир кыраайыттан араарыллан Красноярскай кыраай тэриллибит. Бу кэмҥэ Дьэһиэй уонна Таймыыр сахалара Саха сириттэн тэйитиллибиттэрэ.
• Ахсынньы 17 — Турцияҕа ким даҕаны «Ататүрк» диэн араспаанньаны ылыа суохтааҕын туһунан сокуон тахсыбыт.

• Ахсынньы 20 — Мордовия АССР тэриллибит. Бу иннинэ Мордовия автономиялаах уобалаһын быһыытынан Куйбышев кыраайыгар киирэрэ (билигин Самаара уобалаһа). Сэбиэскэй кэмҥэ икки уруулуу гынан баран бэйэ-бэйэлэрин өйдөспөт эрзя уонна мокша омуктары биир омук дииллэрэ, мордва диэн ааттыыллара, ол дьон тылларын билбэт сыдьааннара билигин да мордваларбыт дэнэллэр.

Төрөөбүттэр

• Тохсунньу 4 — Зураб Церетели — Сэбиэскэй Сойуус уонна Арассыыйа живописеһа, скульптора, дизайнера, педагог, профессор. 1997 сыллаахтан Арассыыйа художестватын академиятын бэрэсидьиэнэ.
• Тохсунньу 12 — Николай Иванов — 1959-1990 сылларга тохтобула суох Амма улууһун оскуолаларыгар дириэктэрдээбитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учуутала.
• Тохсунньу 18 — Вениамин Миронов (1989.10.17 өлб.) — Өлүөхүмэ Бастакы Нөөрүктээйититтэн төрүттээх суруналыыс, хоһоонньут, ССРС Суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.

• Олунньу 12 — Слепцов Будимир Дмитриевич
• Кулун тутар 1 — Тобуроков Николай Николаевич - лингвист учуонай, литература критига, филология билимин дуоктара.
• Кулун тутар 1 — Томскай Иннокентий Егорович (01.03.1934—19.09.2001) — саха биллиилээх учуонайа, экономика билимнэрин доктора.
• Кулун тутар 5 — Петрова Тамара Ивановна, саха тылын чинчийээччи, педагогическэй ноуука кандидаата, СГУ профессора, общественнай диэйэтэл.
• Кулун тутар 9 — Юрий Гагарин төрөөбүт, бастакы куйаардьыт(космонавт) (өлб. 1968)
• Кулун тутар 14 — Федора Петровна Егорова (1934—2004) — Саха сирин бастакы идэтийбит дьахтар-суруналыыһа, "Кыым" хаһыат тутаах эрэдээктэрэ

• Муус устар 16 — Петр Васильев, Саха АССР үтүөлээх агронома, Билимҥэ уонна тиэхиньикэҕэ СӨ Судаарыстыбатын бириэмийэтин лауреата, Үөһээ Бүлүү улууһун Ытык олохтооҕо, тыа хаһаайыстыбатын билимин хандьыдаата.
• Муус устар 22 — Аввакумов Петр Денисович — суруйааччы, литератураны ырытааччы
• Муус устар 25 — Горнай улууһун Солоҕон нэһилиэгэр Савва Тарасов (06.11.2010 өлб.) — саха норуодунай поэта, тылбаасчыт, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.
• Муус устар 28 — Ньурба оройуонун уруккута Кукаакы, билиҥҥитэ Бордоҥ нэһилиэгэр Мэҥэдьэк сылгытын туспа боруода гыммыт дьонтон биирдэстэрэ Ст. Васильев аатынан сопхуос дириэктэрэ Иван Евсеев төрөөбүт.

• Бэс ыйын 11 — Скрябин Сольскай Васильевич - сибээс ветерана
• От ыйын 1 — Чөркөөххө Протодьяконов Василий Никитич төрөөбүт — СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, литературовед, литературнай критик.
• Атырдьах ыйын 19 — Климовскай Игорь Владимирович, ирбэт тоҥу чинчийэр учуонай.
• Атырдьах ыйын 22 — Яковлев Василий Васильевич (22.08.1934—26.01.1994) — поэт, суруйааччы, тылбаасчыт.
• Балаҕан ыйын 6 — Ойунская Сардана Платоновна (06.09.1934—13.07.2007) — фольклорист, литературовед, тыл үөрэҕин хандьыдаата.
• Балаҕан ыйын 13 — Чертов Юрий Алексеевич - нуучча суруйааччыта. СӨ култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ.
• Алтынньы 20 — Федоров Егор Васильевич (20.10.1934 - 09.10.1987) - филологическай билим кандидата.
• Сэтинньи 8 — Мочанов Юрий Алексеевич, археолог.
• Ахсынньы 20 — Лебедев Василий Дмитриевич (1934 - 1982), эбээн поэта, филолог.
• Ахсынньы 21 — Билюкина Алла Афанасьевна, литературовед, филология доктора.
• Ахсынньы 28 — Мостахов Семен Егорович (1934-1993) - география билимин хандьыдаата, саха географиятын билимигэр биллэр-көстөр суолу хаалларбыт учуонай,

Өлбүттэр

• Кулун тутар 31 — Шадрин Р.И. (1893 — 1934), ЯЦИК бэрэсэдээтэлин солбуйааччыта.

• Бэс ыйын 29 — Э. К. Пекарскай, саха тылын элбэх сыллар усталарыгар үөрэппит, сахалыы-нууччалыы тылдьыт ааптара.

• От ыйын 4 — Мария Кюри, Польшаттан төрүттээх Францияҕа үлэлээбит физик, химик, Нобель бириэмийэтин лауреата.

• Алтынньы 30 — Иванов Алексей Андреевич - Күндэ (1896 — 1934), прозаик, драматург.