Атырдьах ыйын 10

Атырдьах ыйын 10 диэн Григориан халандаарыгар сыл 222-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 223-c күнэ). Сыл бүтүө 143 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Аргентина Аргентина — Сэбилэниилээх флот күнэ
• Индонезия Индонезия — Бэтэрээннэр күннэрэ
• Эквадор Эквадор — Тутулуга суох буолуу күнэ. 1809 сыллаахха Испанияттан тутулуга суох буолуутун биллэрбит, ол эрээри дьиҥнээх тутулуга суох буолуу 1822 сыллаахха эрэ ситиһиллибитэ.

• Биодизель аан дойдутааҕы күнэ. Биодизель — мас арыытыттан ылыллар уматык, ньиэптэн ылыллар уматыктартан уратыта диэн сөргүтүллэр кыахтаах. Бу күн 1893 сыллаахха Аугсбург куоракка (Германия) Рудольф Дизель бэйэтин аатынан ааттаммыт мотуорун үлэлэппит. Бастакы уматыга — арахис арыыта этэ.

Түбэлтэлэр

• 955 — Лех кыргыһыытыгар Германия хоруола Оттон I тоҕо ааҥнаан киирбит венгрдэри кыайбыт. Паннонияҕа көһөн кэлбит венгрдэр үйэ аҥаарын тухары Европа дойдуларын талыыллара тохтуур. Сотору кинилэр биир сиргэ олохсуйар буолаллар уонна христианствоны ылыналлар.
• 1270 — Йекуно Амлак Эфиопия ыраахтааҕыта буолбут, Соломон арыыларыгар урукку династияны сөргүппүт.
• 1500 — Португалия байҕалынан устааччыта Диогу Диаш Ииндийэҕэ бара сатыы сылдьан Мадагаскар арыыны арыйбыт.
• 1519 — Фернан Магеллаан биэс хараабыллаах Сир шарын эргийээри Испанияттан арахпыт. Эспэдииссийэ үс сылынан төннөрүгэр 18 киһилээх биир эрэ хараабыл ордубут, Магеллан бэйэтэ аара Филиппин арыыларыгар өлбүт.
• 1539 — Франция хоруола Франциск I дойдуга судаарыстыбаннай тылы киллэрбит: туох баар докуомуоннары урукку курдук латыын тылынан буолбакка, француз тылынан суруйарга дьаһайбыт.
• 1792 — Француз өрөбөлүүссүйэтэ: Тюильри уораҕайыгар Швейцарияттан сылдьар харабылларын өлөртөөн баран Франция хоруолун Людовик XVI хаайбыттар.
• 1793 — Парижка Лувр түмэлэ аһыллыбыт.
• 1846 — АХШ Кэнгириэһэ учуонай Джеймс Смитсон 500 000 дуоллары сиэртибэлээбитин кэннэ Смитсон институтун түмэл быһыытынан олохтообут. Билигин бу билиини тарҕатар соруктаах бөдөҥ тэрилтэҕэ 19 түмэл, 21 бибилэтиэкэ, 9 чинчийэр киин уонна зоопарка киирэллэр. Ону таһынан АХШ үрдүнэн 200-тэн тахса филиаллаах.
• 1897 — ньиэмэс хиимигэ Феликс Хоффманн мэдиссиинэҕэ туттуохха сөптөөх ыраас ацетилсалицил кислотаатын ылбыт (аспирин).
• 1905 — Булонь-сюр-Мер диэн Франция куоратыгар эсперантистар бастакы кэнгириэстэрэ буолбут. 688 киһи кыттыбыт.
• 1913 — Балкаан иккис сэриитэ: Болгария, Румыния, Сербия, Черногория уонна Греция Бухарестааҕы эйэ сөбүлэҥэр илии баттаан, сэриини тохтоппуттар.
• 1920 — Аан дойду бастакы сэриитэ: Осмаан султаана Мехмед VI бэрэстэбиитэллэрэ Севрдээҕи эйэ сөбүлэҥин баттаспыттар, бу сөбүлэҥинэн Осмаан импиэрийэтэ союзниктар ыккардыларыгар түҥэтиллибитэ.
• 1941 — бастакы хомуурга Таатта оройуонуттан 140-ча киһи аармыйаҕа барбыт.
• 1944 — Аан дойду иккис сэриитэ: Гуам иһин кыргыһыы түмүк уһугар кэлбит.
• 1961 — Вьетнам сэриитэ: АХШ аармыйата Соҕуруу Вьетнам бааһыналарын үрдүнэн дьааты ыһары саҕалаабыт. Бу эпэрээһийэ соруга утарылаһааччылары аччыктатыы этэ. Барыта 76 тыһ. куб. миэтэрэ дефолиант уонна гербицид ыһыллыбыта.
• 1988 — Уус-Алдаҥҥа «Доҕордоһуу» түмэл комплексын тэрийэр туһунан Саха АССР обкуомун бүрүөтүн уурааҕа тахсыбыт. Көҕүлээччи уонна тэрийээччи — Суорун Омоллоон.
• 1988 — Иккис аан дойду сэриитин кэмигэр лааҕырга угуллубут дьоппуон төрүттээх американецтарга 20 000 дуоллары төлүүр туһунан сокуоҥҥа АХШ бэрэсидьиэнэ Рональд Рейган илии баттаабыт.
• 1990 — "Магеллан" чинчийэр хараабыл Чолбоҥҥо тиийбит.
• 1995 — "Арассыыйа-Саха алмаастара" хампаанньа тойонунан Вячеслав Штыров талыллыбыт (дьиҥэр бэс ыйыттан баһылаабыта)
• 2019 — Кытай Чжэцзян провинциятыгар «Лекима» тайфун кэмигэр 32 киһи өлбүт, биир мөлүйүөн киһи эвакуацияламмыт. Бу иннинэ бу тайфунтан сылтаан Филиппиннарга халаан буолбута.

Төрөөбүттэр

• 1780 — Фридрих Йозеф Гааз (ниэм. Friedrich Joseph Laurentius Haass, 1853 өлб.), Арассыыйаҕа Фёдор Петрович Гааз диэн аатынан биллибит филантроп быраас, Европаттан Москубаҕа көһөн олорбута, үлэлээбитэ, дьадаҥылары босхо эмтиирин, тиийиммэттэргэ көмөлөһөр амарах санаатын иһин "сибэтиэй дуоктар" диэн ааттаммыт киһи.
• 1845 — Абай Кунанбаев (1904 өлб.), казаах бэйиэтэ, сырдатааччыта, казаах литэрэтиирэтин төрүттээччи.
• 1913 — Илья Спиридонов (10.10.1975 өлб.) — Социалистыы Үлэ Дьоруойа. Дьоно Таймыыр Сындааскытыттан төрүттээхтэр. Анаабыр улууһун Ворошилов аатынан холкуоһугар таба биригэдьиирэ.
• 1913 — Пак Дюнгер — Социалистыы Үлэ Дьоруойа. Саха сиригэр олоро сылдьыбыта.
• 1927 — Лаврентий Мөкүрдээнэп — балет артыыһа, Саха АССР норуодунай артыыһа.
• 1936 — Василий Иванов (22.04.1996 өлб.) — нуучча сахаҕа сыһыаннаах XVII—XVIII үйэтээҕи докумуоннарын үөрэппит чинчийээччи, устуоруйа билимин дуоктара.
• 1948 – Августа Марфусалова, техник-геофизик, учуутал, түмэт дьайыксыт, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, бөлүһүөпүйэ билимин хандьыдаата, Алдан улууһун Ытык киһитэ.
• 1951 — Ааллаах Үүн бөһүөлэккэ Мария Погодаева — судаарыстыба уонна түмэт дьайыксыта.

Өлбүттэр

• 2000 — Петр Афанасьев (15.07.1928 төр.) — саха лексиколог учуонайа, филология билимин хандьыдаата. Диссэртээссийэтин Үөһээ Дьааҥы сахаларын түөлбэ тылларыгар көмүскээбитэ.