Атырдьах ыйын 10

Атырдьах ыйын 10 диэн Григориан халандаарыгар сыл 222-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 223-c күнэ). Сыл бүтүө 143 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Аргентина Аргентина — Сэбилэниилээх флот күнэ
• Индонезия Индонезия — Бэтэрээннэр күннэрэ
• Эквадор Эквадор — Тутулуга суох буолуу күнэ. 1809 сыллаахха Испанияттан тутулуга суох буолуутун биллэрбит, ол эрээри дьиҥнээх тутулуга суох буолуу 1822 сыллаахха эрэ ситиһиллибитэ.

• Биодизель аан дойдутааҕы күнэ. Биодизель — мас арыытыттан ылыллар уматык, ньиэптэн ылыллар уматыктартан уратыта диэн сөргүтүллэр кыахтаах. Бу күн 1893 сыллаахха Аугсбург куоракка (Германия) Рудольф Дизель бэйэтин аатынан ааттаммыт мотуорун үлэлэппит. Бастакы уматыга — арахис арыыта этэ.

Түбэлтэлэр

• 955 — Лех кыргыһыытыгар Германия хоруола Оттон I тоҕо ааҥнаан киирбит венгрдэри кыайбыт. Паннонияҕа көһөн кэлбит венгрдэр үйэ аҥаарын тухары Европа дойдуларын талыыллара тохтуур. Сотору кинилэр биир сиргэ олохсуйар буолаллар уонна христианствоны ылыналлар.
• 1500 — Португалия байҕалынан устааччыта Диогу Диаш Ииндийэҕэ бара сатыы сылдьан Мадагаскар арыыны арыйбыт.
• 1519 — Фернан Магеллаан биэс хараабыллаах Сир шарын эргийээри Испанияттан арахпыт. Эспэдииссийэ үс сылынан төннөрүгэр 18 киһилээх биир эрэ хараабыл ордубут, Магеллан бэйэтэ аара Филиппин арыыларыгар өлбүт.
• 1539 — Франция хоруола Франциск I дойдуга судаарыстыбаннай тылы киллэрбит: туох баар докуомуоннары урукку курдук латыын тылынан буолбакка, француз тылынан суруйарга дьаһайбыт.
• 1793 — Парижка Лувр түмэлэ аһыллыбыт.
• 1897 — ньиэмэс хиимигэ Феликс Хоффманн мэдиссиинэҕэ туттуохха сөптөөх ыраас ацетилсалицил кислотаатын ылбыт (аспирин).
• 1905 — Булонь-сюр-Мер диэн Франция куоратыгар эсперантистар бастакы кэнгириэстэрэ буолбут. 688 киһи кыттыбыт.
• 1941 — бастакы хомуурга Таатта оройуонуттан 140-ча киһи аармыйаҕа барбыт.
• 1961 — Вьетнам сэриитэ: АХШ аармыйата Соҕуруу Вьетнам бааһыналарын үрдүнэн дьааты ыһары саҕалаабыт. Бу эпэрээһийэ соруга утарылаһааччылары аччыктатыы этэ. Барыта 76 тыһ. куб. миэтэрэ дефолиант уонна гербицид ыһыллыбыта.
• 1990 — "Магеллан" чинчийэр хараабыл Чолбоҥҥо тиийбит.
• 1995 — "Арассыыйа-Саха алмаастара" хампаанньа тойонунан Вячеслав Штыров талыллыбыт (дьиҥэр бэс ыйыттан баһылаабыта)

Төрөөбүттэр

• 1780 — Фридрих Йозеф Гааз (ниэм. Friedrich Joseph Laurentius Haass, 1853 өлб.), Арассыыйаҕа Фёдор Петрович Гааз диэн аатынан биллибит филантроп быраас, Европаттан Москубаҕа көһөн олорбута, үлэлээбитэ, дьадаҥылары босхо эмтиирин, тиийиммэттэргэ көмөлөһөр амарах санаатын иһин "сибэтиэй дуоктар" диэн ааттаммыт киһи.
• 1845 — Абай Кунанбаев (1904 өлб.), казаах бэйиэтэ, сырдатааччыта, казаах литэрэтиирэтин төрүттээччи.
• 1913 — Илья Спиридонов (10.10.1975 өлб.) — Социалистыы Үлэ Дьоруойа. Дьоно Таймыыр Сындааскытыттан төрүттээхтэр. Анаабыр улууһун Ворошилов аатынан холкуоһугар таба биригэдьиирэ.
• 1913 — Пак Дюнгер — Социалистыы Үлэ Дьоруойа.
• 1927 — Лаврентий Мөкүрдээнэп — балет артыыһа, Саха АССР норуодунай артыыһа.
• 1936 — Василий Иванов (22.04.1996 өлб.) — нуучча сахаҕа сыһыаннаах XVII—XVIII үйэтээҕи докумуоннарын үөрэппит чинчийээччи, устуоруйа билимин дуоктара.

Өлбүттэр

• 2000 — Петр Афанасьев (15.07.1928 төр.) — саха лексиколог учуонайа, филология билимин хандьыдаата. Диссэртээссийэтин Үөһээ Дьааҥы сахаларын түөлбэ тылларыгар көмүскээбитэ.