Эсперанто

Эсперанто
Эсперанто былааҕа:	Esperanto
Айааччы:	Людвик Лазар Заменхоф (1887)
Setting and usage:	бүтүн аан дойдутааҕы көмөлтө тыла
Бары кэпсэтээччилэр:	100,000 - 2 мөлүйүөн
Category (purpose):	оҥоhуу тыл; Аан дойду көмөлтө тыла; ЭсперантоХалыып:Infobox Language/aposterioriХалыып:Infobox Language/agency
Тыл кодтара
ISO 639-1:	eo
ISO 639-2:	epo
ISO 639-3:	epo
	Note: This page may contain IPA phonetic symbols in Unicode.

Эсперанто (Esperanto) диэн аан дойдуга ордук киэҥник тарҕаммыт оҥоhуу тыл. Людвик Лазар Заменхоф 1887 c. айбыта.

Эсперантоны билээччилэр ахсааннара 100,000 - 2 млн кэриэтэ, биир тыhыынча кэриэтэ киhиэхэ эсперанто төрөөбүт тыллара.^[1]

Тыл чинчилэрэ

Классификацията

Оҥоhуу тыл буоларын быhыытынан, эсперанто хайа да омук тылыныын урууласпат. Фонологията, грамматиката, тылдьыта уонна семантиката арҕаа индо-эуропа тылларыгар олохтонор. Фонематын тутула уонна семантикатын улахан өттө славян гиэнэ, тылдьыта сүрүннээн роман тылларыттан уонна кыратык герман тылларыттан ылыллыбыт. Прагматикатыгар уонна тыл атын аспектарыгар нуучча, поляк, ниэмэс уонна француз тылларын дьайыылара баар.

Типологиятынан, эсперанто сылтахтаахтардаах уонна көҥүл прагматик өс быhыылаах, ол эбэтэр субъект-туохтуур-объект курдук быhыылаах. Даҕааһын ааттар көҥүл аат тыл иннинэ эбэтэр кэнниттэн туруохтарын сөп. Саҥа өстөр аффиксынан уонна суффиксынан үөскүүллэр.

Суруга

Эсперанто уларытыллыбыт латин алпабыытынан суруктанар. Алпабыыт 28 буукубалаах:

a b c ĉ d e f g ĝ h ĥ i j ĵ k l m n o p r s ŝ t u ŭ v z

Фонологията

Эсперантоҕа 22 бүтэй дорҕоон, 5 аhаҕас дорҕоон уонна 6 дифтоҥ баар.

Грамматиката

Күннээҕи этиилэр

Сахалыы	Эсперанто	IPA
Эҕэрдэ	Saluton	[sa.ˈlu.ton]
Ээх	Jes	[ˈjes]
Суох	Ne	[ˈne]
Үтүө сарсыарда	Bonan matenon	[ˈbo.nan ma.ˈte.non]
Үтүө киэhэ	Bonan vesperon	[ˈbo.nan ves.ˈpe.ron]
Көрсүөххэ диэри	Ĝis revido	[dʒis re.ˈvi.do]
Эн аатыҥ кимий?	Kiel vi nomiĝas?	[ˈki.el vi no.ˈmi.dʒas]
Мин аатым	Mi nomiĝas	[mi no.ˈmi.dʒas jo.ˈha.no]
Хайдаххыный?	Kiel vi fartas?	[ˈki.el vi ˈfar.tas]
Эсперантонан саҥараҕын дуо?	Ĉu vi parolas Esperanton?	[ˈtʃu vi pa.ˈro.las es.pe.ˈran.ton]
Мин эниигин өйдөөбөппүн	Mi ne komprenas vin	[mi ˈne kom.ˈpre.nas vin]
Үчүгэй	Bone	[ˈbo.ne]
Сөп	Ĝuste	[ˈdʒus.te]
Махтал	Dankon	[ˈdan.kon]
Не стоит благодарности	Nedankinde	[ˌne.dan.ˈkin.de]
Баһаалыста	Bonvolu	[bon.ˈvo.lu]
(Желаю) Здоровья!	Sanon!	[ˈsa.non]
Эҕэрдэ	Gratulon	[ɡra.ˈtu.lon]
Мин эниигин таптыыбын	Mi amas vin	[mi ˈa.mas vin]
Биир пиибэтэ, баhаалыста	Unu bieron, mi petas	[ˈu.nu bi.ˈe.ron, mi ˈpe.tas]
Бу тугуй?	Kio estas tio?	[ˈki.o ˈes.tas ˈti.o]
Бу ыт	Tio estas hundo	[ˈti.o ˈes.tas ˈhun.do]
Үтүө түүн	Bonan nokton	[ˈbo.nan ˈnok.ton]
Эйэ!	Pacon!	[ˈpa.tson]

Хос быhаарыылар

↑ Jouko Lindstedt (January 2006) (PDF). Native Esperanto as a Test Case for Natural Language. University of Helsinki - Department of Slavonic and Baltic Languages and Literatures. http://www.ling.helsinki.fi/sky/julkaisut/SKY2006_1/1FK60.1.5.LINDSTEDT.pdf.

Тас сигэлэр

UEA.org Эсперанто аан дойдутааҕы ассоциацията

Бу аан дойду тылларыттан биирдэстэригэр туһунан сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн биэрэн Бикипиэдьийэҕэ көмөлөһүөххүн сөп.

[1] Jouko Lindstedt (January 2006) (PDF). Native Esperanto as a Test Case for Natural Language. University of Helsinki - Department of Slavonic and Baltic Languages and Literatures. http://www.ling.helsinki.fi/sky/julkaisut/SKY2006_1/1FK60.1.5.LINDSTEDT.pdf.

[1]