Ахсынньы 12

Ахсынньы 12 диэн Григориан халандаарыгар сыл 346-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 347-c күнэ). Сыл бүтүө 19 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Арассыыйа Арассыыйа — Арассыыйа Конституциятын күнэ
• ХНТ ХНТ — Дойдулар ардыларынааҕы нейтралитет күнэ
• ХНТ ХНТ — Доруобуйа харыстабылын өҥөтүн дьоҥҥо барытыгар тиэрдии аан дойдутааҕы күнэ.
• Казахстаан Казахстаан — Таможня уорганнарын үлэһиттэрин күнэ
• Түркменистаан Түркменистаан — Нейтралитет күнэ
• Украина Украина — Хонуутааҕы сэриилэр күннэрэ

Түбэлтэлэр

• 627 — Ниневия аттынааҕы кыргыһыы — Византия уонна Персия ыккардыларынааҕы сэрии сүрүн кыргыһыыта. Риим импиэрийэтэ уонна Перс импиэрийэтэ 400 сыл тухары тохтуу-тохтуу күөдьүйбүт сэриилэриттэн бүтэһиктэрэ. Византия кыайан Кыра Азияны перстэртэн көмүскээбитэ.
• 1796 — Арассыыйаҕа «О новом разделении государства на губернии» диэн Ыраахтааҕы уурааҕа тахсыбыт. Ол уурааҕынан 1797 сыл кулун тутарыгар Иркутскай наместничество күбүөрүнэ буолбут, уобаластар, ол иһигэр Саха уобалаһа, — уезд буолбуттар, уездтар комиссарство буолбуттар.
• 1905
  • Новороссия өрөспүүбүлүкэтэ баар буолбут.
  • Харьковка Артём диэн хомуньуус салалтатынан сэбилэниилээх өрө туруу саҕаламмыт.
• 1911 — Оччотооҕу Британия Ииндийэтин киин куората Калькуттаттан Делигэ көһөрүллүбүт.
• 1912 — Дьокуускайга Бирикээсчиктэр кулууптарыгар Лев Толстой "От ней все качества" диэн пьесатын сахалыы туруорбуттар.
• 1919 — Деникин сэриитин кыһыллар Харьковтан үүрбүттэр.
• 1939 — Фиин аармыйата сэбиэскэй аармыйа сэриилэрин Толваярви аттынааҕы кыргыһыыга кыайбыт.
• 1941 — Солнечногорскай уонна Сталиногорскай ньиэмэстэртэн босхоломмуттар.
• 1974 — Саха АССР Миниистирдэрин сэбиэтэ «О мерах по дальнейшему улучшению племенного дела в коневодстве» диэн уураах таһаарбыт.
• 1979 — Соҕуруу Кэриэйэҕэ байыаннай переворот буолбут. Генерал Пак Чон Хи өр сыллаах диктатууратын кэнниттэн гражданскай киһи дойдуну салайыыта уһаабатах, байыаннайдар былааһы бэйэлэригэр төттөрү ылбыттар.
• 1993 — Бүттүүн норуот референдумун быһаарыытынан Арассыыйа Конституцията ылыллыбыт.
• 1993 — Ил Түмэн бастакы састаабыгар 56 дьокутаат талыллыбыт: Өрөспүүбүлүкэ палаататыгар — 35, Бэрэстэбиитэллэр Палааталарыгар — 21.
• 2012 — Хотугу Кэриэйэ Кванмёнсон-3 («Чаҕыл сулус - 3») диэн бастакы спутнигын орбитаҕа бэйэтин ракетатын Ынха-3 («Халлаан Сиигэ - 3») көмөтүнэн таһаарбыт.
• 2015 — Климат сылыйыытын хааччахтыыр сыаллаах Киото протоколун оннугар Парижтааҕы сөбүлэҥ түһэрсиллибит. Сөбүлэҥ сүрүн өрүтэ - 2100 сылга диэри аан дойду климатын сылыйыытын 2°С иһигэр тутуу, ол туһугар CO₂ эмиссиятын аччатыы. Парижтааҕы сөбүлэҥҥэ дойду барыта кэриэтэ кыттыспыта.

Төрөөбүттэр

• 1766 — Николай Карамзин — нуучча суруйааччыта уонна устуоруга, ону кытары нуучча тылын реформатора. Нуучча тылыгар француз тылын грамматикатын уонна синтаксиһин хото киллэрэн литературнай нуучча тылын сайдыытыгар сүҥкэн кылааттаах.
• 1858 — Өлүөхүмэҕэ Евстратий Зуев, подполковник, Дьокуускай полицеймейстерэ, Дьокуускай олохтоох хамаандатын начаалынньыга, меценат, Дьокуускай аһымал уопсастыбатын (Якутское благотворительное общество) кэмитиэтин чилиэнэ, Импэрээтэр Православнай Палестина уопсастыбатын Дьокуускайдааҕы салаатын чилиэнэ, Түрмэлэр Попечителлэрин кэмитиэтин дириэктэр-сэкиритээрэ, Өлүөхүмэ уокуругун исправнига (1938 с. өлб.)
• 1886 — Николай Барамыгин — Өлүөхүмэ оройуонун Энгельс аатынан холкуос биригэдьиирэ, Социалистыы Үлэ Дьоруойа.
• 1910 — Спиридон Григорьев — сахаҕа бастакы идэтийбит тыйаатыр режиссера, 1933—1961 сылларга Саха тыйаатырын уус-уран салайааччыта, сүрүн режиссера, РСФСР уонна Саха АССР норуодунай артыыһа (1986 с. өлб.).
• 1915 — Фрэнк Синатра — Америка ырыаһыта уонна артыыһа, «Оскар» бириэмийэтин лауреата, 11 төгүллээх «Грэмми» бириэмийэтин лауреата.
• 1918 — Лев Солдатов, Якуталмаз бастакы дириэктэрэ, Социалистыы Үлэ Дьоруойа, Саха АССР үтүөлээх горняга (1997 с. өлб.).
• 1924 — Евдокия Горохова — саха биллиилээх ил уонна уобсастыба диэйэтэлэ, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ (1980—1985), Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ (2004). 2014 сыллаахха кулун тутар 12 күнүгэр 89 сааһыгар өлбүтэ.
• 1928 — Чингиз Айтматов — кыргыыс уонна нуучча суруйааччыта.
• 1927 — Мария Канаева — Саха тыйаатырын артыыһа, Саха АССР үтүөлээх артыыһа.
• 1927 — Александра Захарова — педагогика билимин хандьыдаата, доцент.
• 1929 — Михаил Федотов, Якутстрой трест болуотунньуктарын биригэдьиирэ, Социалистыы Үлэ Дьоруойа, Дьокуускайга төрөөбүт.
• 1937 — Аркадий Алексеев — саха биллиилээх мелодиһа, ырыаһыт, уопсастыба диэйэтэлэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа, Дьокуускай куоратын (1998, тохсунньу 14), Мэҥэ-Хаҥалас улууһун уонна Тойбохой нэһилиэгин (2012) ытык киһилэрэ.
• 1938 — Александра Аргунова-Күөрэгэй — Мэҥэ Хаҥаластан төрүттээх 1966 сылтан кэргэнин дойдутугар Исландияҕа олорор саха дьахтара, тыйаатыр үлэһитэ, худуоһунньук, түмэт дьайыксыт. Исландия уонна Дания артыыстарын сойуустарын, Исландия худуоһунньуктарын сойууһун чилиэннэрэ, СӨ худуоһунньуктарын сойууһун ытык чилиэнэ.
• 1938 — Дора Васильева — биллэр литературовед, литератураны ырытааччы, тыл үөрэҕин билимин дуоктара. Чинчийиилэрин сүрүн хайысхата - аныгы саха прозатын уонна оҕо уонна эдэр ыччат литэрэтиирэлэрин сайдыыларын кыһалҕалара (2018 с. өлб.).
• 1938 — Роман Хобусаров — тыа хаһаайыстыбатын үлэһитэ, Үөһээ Бүлүү улууһун ытык олохтооҕо.
• 1981 — Александр Контоев — Белоруссия уонна Россия тустууга, Аан дойду түһүлгэтин үһүс миэстэлээх призёра (2001), Европа чемпионаттарын призера (2002, 2005, 2013), Россия чөмпүйүөнэ (2002). Горнай улууһун Ытык олохтооҕо.

Өлбүттэр

• 1945 — Петр Драверт — Сибиири чинчийээччи, бэйиэт. 1906—1910 сс. Саха сиригэр көскө сылдьан Кэмпэндээйи тууһун, Өлүөнэ алын тардыытын флоратын уонна фаунатын, Байаан-Күөл уонна Абалаах туустарын үөрэппит. Омскай куоракка 66 сааһыгар ойоҕостотон өлбүт.