Ил Түмэн
Ил Түмэн — Саха Өрөспүүбүлүкэтин парлаамена. Биир палааталаах.
Устуоруйата
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Бэйэтин силиһин Ил Түмэн былыргы Арассыыйа империятыгар баар буола сылдьыбыт Степной Дууматыттан тардар. Онтон
Сэбиэскэй былаас олохтоммутун кэннэ норуот бэрэстэбиитэллэрэ 1922 с. сэтинньитигэр ыҥырыллыбыт Сэбиэттэргэ киирбиттэрэ. Ол Сэбиэттэр I Бүтүн Саха сиринээҕи Тэрийэр (Учредительнай) Сийиэскэ дэлэгээттэри талбыттара. Бу сийиэс 1922 сыл ахсынньы 27 күнүттэн 1923 сыл тохсунньу 19 күнүгэр дылы буолбута.
1937 сыллаахха Саха АССР Конституцията уларыйбытын түмүгэр Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтэ олохтоммута уонна 1938 сыл кулун тутар 26 күнүгэр быыбар түмүгэр 130 киһилээх састааба талыллыбыта.
1992 сыл муус устар 27 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү Сэбиэтин XII уочарата суох сиэссийэтигэр саҥа Конституция олоххо киирбитэ (бу туһунан быһаарыныы муус устар 4 күнүгэр Үрдүкү Сэбиэтинэн ылыныллыбыт эбит). Бу Конституция нуорматынан үрдүкү сокуону оҥорор (законодательный, представительный) уонна хонтуруоллуур өрөспүүбүлүкэ уорганынан Ил Түмэн буолбута — норуот талар Судаарыстыба Мунньаҕа. Кини бу иннинэ боломуочуйатын тохтоппут СӨ Үрдүкү Сэбиэтин салҕааччыта (преемнига) буолар. Ил Түмэн үлэтэ Конституцияннан уонна СӨ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин туһунан» сокуонунан барар.
1993 сыл ахсынньы 12 күнүгэр Ил Түмэн бастакы састаабыгар 56 дьокутаат талыллыбыт: Өрөспүүбүлүкэ палаататыгар — 35, Бэрэстэбиитэллэр Палааталарыгар — 21.
2002 сыл ахсынньы 29 күнүгэр биир палааталаах парлаамеҥҥа быыбар буолбута (III ыҥырыы).
2008 сыл кулун тутар 2 күнүгэр төрдүс ыҥырыылаах быыбар буолбута. Манна саҥа булкаас систиэмэ киллэриллибитэ: дьокутааттар куорпустарын аҥаара (35 киһи) урукку курдук биирдии мандааттаах уокуруктартан талыллыбыттара, оттон иккис аҥаара — баартыйалар испииһэктэринэн.
Омугунан
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Ылыллыбыт сирэ[1]
Омуктара | I ыҥырыыта | II ыҥырыыта | III ыҥырыыта | |||
---|---|---|---|---|---|---|
ахсааннара | % | ахсааннара | % | ахсааннара | % | |
Сахалар | 31 | 60,7 | 49 | 73,2 | 38 | 55,0 |
Нууччалар | 14 | 27,4 | 13 | 19,4 | 27 | 39,2 |
Эбээннэр | 1 | 1,9 | 2 | 3,0 | 2 | 2,8 |
Эбэҥкилэр | 1 | 1,9 | - | - | 1 | 1,4 |
Украиналар | 3 | 5,8 | 3 | 4,5 | 1 | 1,4 |
Ньиэмэстэр | 1 | 1,9 | - | - | - | - |
Барыта | 51 | - | 67 | - | 69 | - |
Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Сигэлэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Официальнай саайта: http://il-tumen.sakha.ru/ Архыыптаммыт 2011, Муус устар 21 күнүгэр.