Атырдьах ыйын 17

Атырдьах ыйын 17 диэн Григориан халандаарыгар сыл 229-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 230-c күнэ). Сыл бүтүө 136 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Арассыыйа Арассыыйа — Салгын флотун күнэ. Сэбиэскэй Сойууска 1933 сылтан атырдьах ыйын 18 күнүгэр бэлиэтэнэрэ. 1993 сыллаахтан Арассыыйаҕа бу күн атырдьах ыйын үһүс баскыһыанньатыгар бэлиэтэнэр буолбута, онон сыл ахсын чыыһылата уларыйа турар.
• Аргентина Аргентина — Генерал Хосе де Сан-Мартин күнэ. Бу киһи Аргентинаны, Чиилини уонна Перуну Испания баһылыырыттан босхолообута
• Габон Габон — Тутулуга суох буолуу күнэ (Францияттан, 1960)
• Боливия Боливия — Дуоҕа күнэ
• Индонезия Индонезия — Тутулуга суох буолуу күнэ (Японияттан, 1945)
• Колумбия Колумбия — Инженер күнэ
• Словения Словения — Прекмурье словеннара ийэ омугу кытта хат холбоспут күннэрэ
• Ямайка Ямайка — Маркус Гарви күнэ. 2012 сыллаахтан Ямайкаттан төрүттээх панафриканист, хара националист Маркус Гарви төрөөбүт күнүгэр (1887-1940) бэлиэтэнэр

• Арассыыйа Арассыыйа — Салабаар күнэ

Түбэлтэлэр

• 1502 — Христофор Колумб Гондурас сирин Испания бас билиитинэн биллэрбит.
• 1771 — Англия учуонайа Джозеф Пристли фотосинтез көстүүтүн арыйбыт. Умайыы эбэтэр тыыныы түмүгэр буомурбут салгын күөх үүнээйи дьайыытынан төттөрү тыынарга табыгастаах буоларын бэлиэтии көрбүт.
• 1899 — Саха уобалаһын статистикаҕа кэмитиэтэ «Громов» диэн ааттаах А.И. Громова борохуотунан Иркутскайга 200-чэ экспонааты ыыппыт. Экспонааттар эһиил буолуохтаах Парижтааҕы Аан дойду быыстапкатыгар анаммыттар.
• 1903 — Джозеф Пулитцер суруналыыстарга Пулитцер бириэмийэтин олохтообут.
• 1908 — «Фантасмагория» диэн бастакы ойуулук Парижка көрдөрүллүбүт.
• 1913 — Онтарио штатын (Канаада) үөрэхтээһин департаамена француз тылынан үөрэтиини боппут.
• 1914 — Аан дойду бастакы сэриитэ: Сталлупонен кыргыһыыта — Пруссияҕа Сталлупонен (билигин Нестеров диэн ааттаах) куорат анныгар генерал Герман фон Франсуа хамаандалаах ньиэмэс аармыйата Пауль фон Ренненкампф хамаандалаах нуучча аармыйатын кыайбыт. Бу улахан суолтата суох эрээри, сэрии илиҥҥи фронугар бастакы кыргыһыы этэ.
• 1918 — Бассабыыктар баһылыктарыттан биирдэстэрэ Моисей Урицкайы өлөрбүттэр.
• 1934 — Москубаҕа ССРС суруйааччыларын Бүтүн сойуустааҕы бастакы сийиэстэрэ аһыллыбыт (балаҕан ыйын 1 күнүгэр сабыллыбыта). Сүрүн дакылааты оҥорбут Максим Горькай ССРС омуктарын тылларыттан айымньылары нууччалыы тылбаастыыр туһунан эппит. Сийиэскэ Былатыан Ойуунускай бырабылыанньа чилиэнинэн талыллыбыта.
• 1941 — ССРС-ка Польша гражданнарын амнистиялыыр туһунан уураах тахсыбыт. Көскө олорбут дьон ханна баҕарар олороллоро көҥүл буолбут (кыраныысса аттынааҕы оройуоннартан ураты).
• 1945 — Аан дойду иккис сэриитэ бүтүүтүгэр Индонезия тутулуга суоҕун биллэрбит. Бу дойдуну үйэ кэриҥэ баһылаан олорбут Нидерланды ону билиммэтэх, инньэ гынан 4 сыллаах босхолонуу сэриитэ саҕаламмыт.
• 1955 сыллаахха саха буруйа суох репрессияламмыт элбэх дьонун ааттарын сырдыкка таһаарбыт учуонай Ираида Клиорина толору реабилитацияламмыт. Кини бэйэтэ уонтан тахса сыл лааҕырга, ол кэнниттэн көскө олорбута.
• 1977 — «Арктика» сэбиэскэй атомнай ледокол Хотугу полюска тиийбит. Мууһу хайытан айанныыр ааллартан аан дойдуга бастакынан.
• 1988 — Инбэлииттэр бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбалара үөскээбит.
• 1998 — Сергей Кириенко салайар РФ бырабыыталыстыбата дефолт (ол аата иэһин кэмигэр төлүүр кыаҕа суоҕун туһунан) биллэрбит уонна солкуобай куурсун өйүүр бэлиитикэтин тохтоппут. Арассыыйа саамай дириҥ кириисистэриттэн биирдэстэрэ саҕаламмыт. Бу төрүөтүнэн аһара улахан бүддьүөт ороскуота (Госдума сарбыйартан аккаастаммытын түмүгэр) уонна аан дойдуга ньиэп сыаната түһүүтэ, Азияҕа 1997 сыллааҕы кириисис буолбуттар.
• 1999 — Туурсуйаҕа Измит диэн сиргэ сир хамсааһына буолбут, 17 тыһыынча киһи өлбүт.
• 2000 — Аан дойду эспиэрдэрэ Дьокуускай салгын пордун тургутан көрбүттэр. Ол түмүгүнэн "Боинг" сөмүлүөттэр түһэр кыахтаахтара бигэргэтиллибит, саппаас салгын пуорда буолан, хас сөмүлүөт көтөн аастааҕын аайы өрөспүүбүлүкэҕэ валюта киирэр буолбут.
• 2009 — Хакасияҕа Саян-Шушенскай быһыкка саахал буолбут, 75 киһи өлбүт.
• 2016 — Атырдьах ыйын 17-21 күннэригэр IV Дьокуускайдааҕы аан дойдутааҕы киинэ бэстибээлэ буолбут. 12 дойдуттан 60 киинэ кыттыбыт. Үс Саха сиригэр уһуллубут киинэ кыайыылаах буолбут: "Мой убийца" (Костас Марсан), "Феррум" (Прокопий Бурцев), "24 снега" (Михаил Барынин).

Төрөөбүттэр

• 1938 — Иван Негенбля, Саха сирин авиациятын устуоруга, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ, устуоруйа билимин хандьыдаата, публицист.
• 1942 — Муслим Магомаев (2008 өлб.), ССРС, Азербайджан уонна Арассыыйа ырыаһыта, ССРС норуодунай артыыһа.
• 1987 — ырыаһыт Надина Эльпис. Казахстааҥҥа төрөөбүт, икки сааһыттан Абый оройуонугар улааппыт, Оттоох Атах диэн сэлиэнньэҕэ уонна Белай Гораҕа олорбут, сахалыы үчүгэйдик билэр, сахалыы ыллыыр.

Өлбүттэр

• 1972 — Байкаалга тыыта түҥнэстэн Александр Вампилов (1937 төр.), драматург. Аҕатын — бүрээт учууталын — панмонголизмҥа буруйдаан 1938 сыллаахха суутунан ытан өлөрбүттэрэ.