Бэс ыйын 21

Бэс ыйын 21 диэн Григориан халандаарыгар сыл 172-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 173-c күнэ). Сыл бүтүө 193 күн баар.

Хотугу полушариеҕа бу күн үксүн сайыҥҥы Күн туруута буолар. 2022 сыллаахха Дьокуускай кэминэн Күн туруута киэһэ 12 чаас 14 мүнүүтэҕэ сөп түбэһэр, бу кэмҥэ Хотугу полюс Күҥҥэ муҥутуурдук чугаһыыр. 2023 сыллаахха — 23 чаас 58 мүнүүтэҕэ. Оттон 2024 сылллаахха — 5 чаас 51 мүнүүтэҕэ.

Бэлиэ күннэр

• Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Саха Өрөспүүбүлүкэтэ — Ыһыах күнэ. 🌿☀️🌿

Орто туруу дойду күлүгэ Айыы суолугар турда. Буор кут, салгын кут өрө дабайда. Үрүҥ тыын тиһигэ сүргэ көтөҕүлүннэ.

• Канаада Канаада — Төрүт омуктар күннэрэ.
• Дания Дания, Гренландия — Дойду күнэ
• Франция Франция — Францияҕа бу күн музыка бырааһынньыгын быһыытынан 1982 сылтан бэлиэтэнэр.
• Того Того — Эрэйдэммиттэр күннэрэ
• Гуманист аан дойдутааҕы күнэ
• Гидрография аан дойдутааҕы күнэ
• Йога аан дойдутааҕы күнэ

• Күн туруутун кытта ситимнээх бырааһынньыктар
  • Былыргы сахалар Улуу Тунах ыһыаҕын ыһаллар.
  • Былыргы славяннар бу күн Перун таҥара төрөөбүт күнүнэн ааҕаллар эбит.
  • Исландияҕа Лита диэн бырааһынньык — сыл саамай уһун күнүн бэлиэтииллэр.
  • Хотугу Ирландия — Бүөмнээн толкуйдуур күн (Day of Private Reflection). Хотугу Ирландияҕа утарыта турсуу туһунан толкуйдуурга 2007 сылтан бэлиэтэнэр.
  • Серфинг аан дойдутааҕы күнэ
  • Мапуче (Чили соҕуруу өттө) — Виньой Трипанту, кыһыҥҥы Күн туруутун бырааһынньыга.
  • Боливияҕа, Перуга, Чилигэ олорор аймара омуктар — Вилкакути, Анды-Амазония Саҥа дьыла
  • Fête de la Musique (Муусука бэстибээлэ) — бастаан Франция култууратын миниистирин ыҥырыытынан 1982 сыллаахха Парижка бэлиэтэммитэ. Билигин аан дойду барыта бэлиэтиир. Бу күн куораттар, сэлиэнньэлэр уулуссаларыгар муусукаҕа оонньууру көҕүлүүллэр.

Түбэлтэлэр

• 1307 — Күлүк-хаан (монг. Хүлэг) (1281-1311) монгуоллар импиэрийэлэрин 7-с хаҕана буолбут. Кини Хубулай сиэнин Дармабала улахан уола этэ. Төһө да улуу хаан аатын сүктэр, дьиҥнээхтии импиэрийэ илин өттүн (сүнньүнэн Кытайы) эрэ салайбыта.
• 1791 — Франция өрөбөлүүссүйэтин кэмигэр хоруол Людовик XVI чугас аймахтарын кытта Варенн куоракка күрээбиттэр.
• 1893 — Чикагоҕа Аан дойдутааҕы быыстапкаҕа бастакы туланы көрөр көлүөһэ аһыллыбыт.
• 1900 — Боксердар өрө туруулара: Кытай Цыси дьахтар ыраахтааҕы ыйааҕынан АХШ-ка, Британияҕа, Германияҕа, Францияҕа уонна Японияҕа сэриини биллэрбит.
• 1915 — Худуоһунньук Казимир Малевич аатырбыт Хара квадрат хартыынатын оҥорон бүтэрбит.
• 1922 — Никольскайдааҕы кыргыһыы буолбут. 226 Петроградскай полк Нам улууһун Никольскайын, улуус киинин Конта-Креһы, Граф Биэрэгин босхолообут. Кыргыһыы түмүгэр үрүҥнэр хотугу бөлөхтөрө урусхалламмыт, 400-кэ тиийэ киһи өлбүт, биир оччо билиэҥҥэ түбэспит.
• 1940 — Амматтан төрүттээх Гражданскай сэрии кыттыылааҕа, салайааччы Алексей Кралин буруйа суоҕа дакаастанан реабилитацияламмыт. Бу киһи норуот өстөөҕө аатыран 1928 сылтан 12 сыл хаайыыга сыппыта. Казань куоракка РККА хамандыырдарын кууруһугар үөрэммит, Туркестааҥҥа басмаачтары утары кавалерияны хамаандалаабыт киһи.
• 1941 — Үөһээ Бүлүү Намыттан төрүттээх саха бастакы устуорук учуонайдарыттан биирдэстэрэ Никон Романов Ленинградка хандьыдаат диссэртээссийэтин көмүскээбит, тиэмэтэ «Саха сиригэр XVIII үйэтээҕи дьаһаах». Сарсыныгар, биллэрин курдук, сэрии саҕаламмыта, учуонай бэйэтин баҕатынан аармыйаҕа барбыта, күһүн Колпино аттыгар дьоруойдуу өлбүтэ. 30-с сс. учууталлыы сылдьыбыта, киниэхэ элбэх Үөһээ Бүлүү биллиилээх дьоно үөрэммиттэрэ, холобур, саха норуодунай бэйиэтэ Бүөтүр Тобуруокап.
• 1950 — Биир гааттан 29 центнер сэлиэһинэйи ылбытын иһин Өлүөхүмэ оройуонун Энгельс аатынан холкуос биригэдьиирэ Николай Барамыгин Социалистыы Үлэ Дьоруойун аатын ылбыт.
• 2004 — бастакы чааһынай SpaceShipOne диэн сөмүлүөт космоска тахсыбыт.
• 2008 — Бэс ыйын 21-22 күннэригэр Олоҥхо Ыһыаҕа Таатта улууһугар буолбут.
• 2009 — Референдум түмүгэр Дания састаабыгар киирэр Гренландия автономията кэҥэтиллибит. Бу иннинэ олохтоохтор доруобуйа харыстабылын, орто үөрэхтээһини, социальнай көмөнү бас билэр эбит буоллахтарына, 2009 сылтан ыла полицияны, суут систиэмэтин уонна сир баайын эмиэ дьаһайар кыахтаммыттар.

Төрөөбүттэр

• 1895 — Семен Донской (1938 өлб.) — саха судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай диэйэтэлэ, доруобуйа харыстабылын бастакы наркома, сахалыы бастакы учебниктар ааптардара.
• 1908 — Үөһээ Бүлүү Мэйигэр Түүкээн үрэх үрдүгэр аатырбыт тустуук Буучугурас - Василий Степанов төрөөбүтэ. 1937 сыллааха Саха сиригэр хапсаҕайга абсолютнай чөмпүйүөн аатын ылан биллибитэ. Сэриигэ икки атаҕын илдьириттэрэн, дойдутугар кэлэн иһэн аара өлбүтэ.
• 1921 — Дмитрий Петров (06.11.1971 өлб.) — Таатта улууһугар Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, танковай биригээдэ бүлүмүөччүгэ, Албан аат уордьанын толору кавалера. Сэриигэ кыттыбыттар "Албан аат" толору кавалердарын Сэбиэскэй Сойуус дьоруойдарынааҕар ордук үрдүктүк сыаналыыллара. Тоҕо диэтэххэ, бу уордьан эмиэ уһулуччу хорсун быһыы иһин бэриллэрэ, онон үс уордьаны ылбыт киһи кырата үстэ туох эрэ уһулуччулаах хорсун быһыыны оҥорбут киһи буолара.
• 1965 — Герасим Левин, түүр тылларын уонна моҕуол тылларын тэҥнээн чинчийбит, түүр уруунатынан суруллубут суруктар саха тылын кытта дьүөрэлэһиилэрин чинчийбит тюрколог учуонай, ХИФУ Саха салаатын уһуйааччыта, филология билимин дуоктара. Нам улууһуттан төрүттээх, 2014 сыллаахха атырдьах ыйыгар эспэдииссийэҕэ сылдьан ыалдьан өлбүтэ.

Өлбүттэр

• 1908 — Николай Римскай-Корсаков — Арассыыйа композитора.
• 1991 — Артур Софронов (18.08.1952 төр.) — Саха АССР учуонайдарын чинчийбит устуоруйа билимин хандьыдаата.