2004 сыл

2004 сыл.

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 2004 сыл ыам ыйын 9 күнүттэн 2005 сыл ахсынньы 31 күнүгэр диэри Аҕа дойду улуу сэриитин бэтэрээннэрин сылынан биллэриллибитэ.

Арассыыйа үрдүнэн "Суперзакон" диэн ааттаммыт 122№ Федеральнай сокуон олоххо киирбит. Бу сокуон урукку туох баар социальнай льготалары суох гыммыта, ол оннугар судаарыстыба кыаммат-түгэммэт араҥаарга көмөнү харчыннан төлүүргэ көспүтэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ сокуон өссө ылынылла илигинэ, ырытыытын кэмигэр сокуон бастакы барылын утарбыта, бу туһунан В. Штыров интервьютугар кэпсииригэр үс төрүөтү эппитэ: 1. Сокуон бастакы барыла Уһук Хоту льготаларын барытын соторо, 2. Былаас хамнас алын кээмэйин гарантиялаабат буолар этэ, 3. Субъектар льгота оннугар төлөнөр харчыны бэйэлэрэ булуохтаахтара, федеральнай киин эбии харчы төлүүрүн туһунан сокуоҥҥа суоҕа.

2003 сыллаахха саҕаламмыт олохтоох салайыныы реформата салҕаммыт. Өрөспүүбүлүкэ сиригэр 448 муниципальнай тэриллии үлэлиир эбит, ол иһигэр 34 муниципальнай оруйуон, 2 куорат уокуруга, 52 куорат сэлиэнньэтэ уонна 360 тыа сэлиэнньэтэ. Муниципальнай бас билиигэ 70 тыһ. кэриҥэ судаарыстыба эбийиэгэ бэриллибит.

АЛРОСА 2004 сылга 1,7 млрд. дуолларга алмааһы хостообут. 16№ фабрика проектаммыт күүһүгэр киирбит, "Горнай" месторождениетыгар 203№ драга монтаажтанан үлэтин саҕалаабыт. "Холомолоох" уонна "Исток" месторождениеларга разработка саҕаламмыт.

Бүлүү, Нам уонна Хаҥалас улуустарын 7 сэлиэнньэтигэр аан бастаан гаас ситимэ тиийбит. Хатас-Павловскай газопровод утаҕа тутуллубут.

11 мөл. тахса туонна таас чох хостоммут.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 4
  • «Спирит» марсоход Марска олорбут.
  • Роза өрөбөлүүссүйэтин түмүгэр Грузия бэрэсидьиэнинэн Михаил Саакашвили талыллыбыт.

Олунньу

• Олунньу 4 — Амыарыкаҕа Гарвард үнүбүрсүөтүн устудьуоннара Марк Цукерберг уонна Эдуардо Саверин Фэйсбук түмэт-ситими (социальная сеть) олохтообуттар.
• Олунньу 5 — Гаитига бэрэсидьиэн Жан-Бертран Аристид утары өрө туруу саҕаламмыт.
• Олунньу 13 — Астрофизиктар аан дойдуга саамай улахан алмааһы булбуттар, ол үрүҥ карлик сулус BPM 37093 эбит. Сулуһу Beatles бөлөх ырыатыгар холоон «Люси» диэн ааттаабыттар.
• Олунньу 26 — Латвия сейма НАТО-ҕа киирэр туһунан сокуону ылбыт.
• Олунньу 28 — мөлүйүөнтэн тахса Тайвань олохтооҕо 228 «Илииттэн илиигэ» миитиҥҥэ тахсан 500 килэмиэтирдээх тыыннаах сыап оҥорбуттар. 1947 сыллаахха олунньу 28 күнүгэр буолбут түбэлтэни кэриэстээбиттэр.

Кулун тутар

• Кулун тутар 1 — Михаил Фрадков Арассыыйа премьер-миниистирэ буолбут.
• Кулун тутар 29 — Болгария, Эстония, Латвия, Литва, Румыния, Словакия уонна Словения НАТО байыаннай блогар киирбиттэр.

Муус устар

• Муус устар 1 — Gmail үлэтин саҕалаабыт, Google хампаанньа босхо e-mail сервиһэ.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 1 — Венгрия, Кипр, Латвия, Литва, Мальта, Польша, Словакия, Словения, Чехия уонна Эстония Европа сойууһугар киирбиттэр.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 8 — Чолбон Күн бэтэрээ өттүнэн ааһыыта көстүбүт. Бу иннинэ 1882 сыллаахха ааспыт эбит.
• Бэс ыйын 15 — «Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай наҕараадаларын туһунан» сокуон ылыныллыбыт.
• Бэс ыйын 21 — бастакы чааһынай SpaceShipOne диэн сөмүлүөт космоска тахсыбыт.
• Бэс ыйын 28 — Ираак сэриитэ: Былаас дойдуну сэриилээн ылбыт коалиция дьаһалтатыттан Ираак быстах кэмнээҕи бырабыыталыстыбатыгар туттарыллыбыт.

От ыйа

• От ыйын 15 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Өрөгөйүн ырыата уонна былааҕа сокуонунан бигэргэтиллибиттэр. Өрөгөй ырыатын тылын Михаил Тимофеев, Савва Тарасов, муусукатын Кирилл Герасимов суруйбуттара.

• От ыйын 24 күнүттэн 30 күнүгэр диэри — Дьокуускайга III Аан дойдутааҕы "Азия оҕолоро" оонньуулар буолбуттар. 14 омук дойдутуттан уонна Арассыыйа 27 субъегыттан 1509 спортсмен кыттыбыт.
• От ыйын 24 — Дьокуускайга III Аан дойдутааҕы "Азия оҕолоро" оонньуулар саҕаламмыттар. От ыйын 30 күнүгэр түмүктэммиттэрэ. Оонньууларга анаан СГУ студгородогар 860 миэстэлээх уопсайдар тутуллубуттара, "Туймаада" стадион хонуута саҥардыллыбыта, "Юность" стадион тупсарыллыбыта, СГУ 5-с остолобуойа саҥардыллыбыта. Оонньуулар "Олимпийскай дэриэбинэлэригэр" 1400 киһи олорбута. Уоту ылыы сиэрэ-туома Тымныы полюһугар Үөһээ Дьааҥы улууһугар ыытыллыбыта. Оонньууларга 14 дойду уонна Арассыыйа 27 субьегыттан спортсменнар кыттыбыттара.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 22
  • Арассыыйаҕа льготаны монетизациялыыр (льгота оннугар харчы төлүүр) туһунан сокуон ылыллыбыт.
  • 122-ФЗ сокуонунан айылҕа баайын хостуурга көҥүлү биэрэр "икки күлүүс" тосхоло ууратыллыбыт. Мантан инньэ хостуур лиссиэнсийэни федерация салалтата соҕотоҕун быһаарар буолбут.
• Атырдьах ыйын 27-29 — Алдаҥҥа уонна Алын Кураанахха өрөспүүбүлүкэ көмүс хостуур буолбута 80 сылын үөрүүлээхтик бэлиэтээбиттэр.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 28 — Гуманитарнай чинчийии институутугар «Саха сиригэр либерализм устуоруйата» диэн ааттаах билим-быраактыка кэмпириэнсийэтэ буолан ааспыт. Ыҥырыылаах ыалдьытынан бөлүһүөпүйэ билимин дуоктара, профессор, «Русское либеральное наследие» пуонда бэрэсидьиэнэ Алексей Кара-Мурза кэлэ сылдьыбыт.

Алтынньы

• Алтынньы 2 — Лондоҥҥа бастакы пааркаҕа сүүрүү, о.э. паркран (ааҥыл. parkrun), тэрээһинэ буолбут. Паркран диэн аан дойду үрдүнэнэн куорат пааркаларыгар ыытыллар 5 килэмиэтирдээх сүүрүү. Бу сүүрүү күрэхтэһии буолбатах, ол эрээри бириэмэни ааҕаллар. Дьокуускайга паркран 2018 сылтан ыла кыһыннары-сайыннары субуота аайы сарсыарда 9 чааска куорат пааркатыгар ыытыллар.
• Алтынньы 14 — Амуур өрүһүгэр баар Тарабаров арыыта, Хабаровскай таһынааҕы Улахан Уссурийскай арыы уонна Аргунь өрүһүгэр баар (Чита уобалаһа) Большой арыы Кытайга бэриллэллэрин туһунан дөкүмүөҥҥэ бэрэсидьиэн Владимир Путин илии баттаабыт. 4 сыл буолан баран бу арыылар анал быһыыны-майгыны тутуһан Кытайга букатыннаахтык бэриллибиттэрэ.
• Алтынньы 29 — араабтыы тахсар «Аль-Джазира» ханаалга Усама бен Ладен 2011 сыллааҕы балаҕаны ыйын 11 күнүгэр АХШ-ка буолбут террактары тэрийбитин билинэрин туһунан видеота көстүбүт.

Сэтинньи

• Сэтинньи 4 — Ил Түмэн уурааҕынан Марха уонна Хаҥалас бөһүөлэктэрэ Дьокуускай куоратын састаабыгар киирбиттэр.
• Сэтинньи 18 — Cэтинньи 15-18 күннэригэр Дьокуускайга Польша Өрөспүүбүлүкэтин наукатын уонна култууратын күннэрэ ыытыллыбыттар. Бу күннэр истэринэн «Польша киинэлэрэ» кинофестиваль, «Польша уонна Саха сирин историческай ситимнэрэ» төгүрүк остуол, Наассыйалыы архыып пуондатыттан быыстапка тэриллибит.

• Сэтинньи 22 — Украинаҕа бэрэсидьиэн быыбарын иккис туурун кэнниттэн бырачыастар саҕаламмыттар. Ол түмүгэр дойдуга былаас уларыйбыта.

• Сэтинньи 25 — Панкратион Аан дойдутааҕы федерациятын (ATHLIMA) ыҥырыытынан Сидней куоракка буолбут чөмпүйэнээккэ Саха Өрөспүүбүүкэтэ туспа хамаанданнан кыттыбыт.

Ахсынньы

• Ахсынньы 14 — Францияҕа биллиилээх кэрэ көстүүлээх күргэ, Мийо Виадуга, аһыллыбыт. Күргэ уһуна — 2 460 м, үрдүгэ — 341 м, 2016 сыллаахха диэри аан дойдуга саамай үрдүк этэ.

• Ахсынньы 28 — СӨ бэрэсидьиэнэ Вячеслав Штыров РФ бэрэсидьиэнин Владимир Путины кытта көрсүбүт. Көрсүһүүгэ сыл түмүктэрин кэпсээбит, өрөспүүбүлүкэ тохсунньуттан суперсокуонунан киллэриллэр төлөбүрдэри саҕалыыр кыахтааҕын эппит, Уһук Хоту льготалара уларыйыыларынан үөскүүр кыһалҕаларга дойду салайааччытын болҕомтотун тарпыт.

Өлбүттэр

• Федора Петровна Егорова (1934—2004) — Саха сирин бастакы идэтийбит дьахтар-суруналыыһа, "Кыым" хаһыат тутаах эрэдээктэрэ,
• Иванова Александра Дмитриевна (1927—2004) — саха норуодунай артыыһа.
• Кулун тутар 4 — Ларионов Владимир Петрович - СӨ наукатын үтүөлээх деятелэ, РАН академига, СӨ Академияларын чилиэнэ, техническэй наука доктора, профессор.
• Ыам ыйын 6 — Пестряков Иннокентий Юрьевич (19.07.1962—06.05.2004) — саха худуоһунньуга.
• Ыам ыйын 14 — Федотов Симон Петрович (01.04.1939—2004) — Российскай Федерация үтүөлээх артыыһа.
• Ыам ыйын 19 — Ильяхов Петр Николаевич (09.06.1938—19.05.2004) — история билимин кандидата
• Бэс ыйын 5 — Рональд Рейган (1911 с.т.), АХШ 40-с бэрэсидьиэнэ.

• От ыйын 3 — Андриян Николаев (1929 төр.), үһүс нүөмэрдээх сэбиэскэй космонавт, Сэбиэскэй Сойуус икки төгүллээх дьоруойа, омугунан чувааш. Космонавтартан бастакыннан хараабыл иһигэр "көппүтэ" (кини иннинэ Гагариннаах Титов кириэһилэлэригэр хам баайыллан олорбуттара).
• От ыйын 11 — Эдхям Тенишев (1921 төр.) — тюрколог, РАН тыл үөрэҕин үнүстүүтүн ураал-алтаай тылларын салаатын сэбиэдиссэйэ, «Сэбиэскэй тюркология» сурунаал уонна «Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков» элбэх туомнаах таһаарыы кылаабынай эрэдээктэрэ.
• От ыйын 15 — Нагасаки куоракка атомнай буомбаны бырахпыт Америка лүөччүгэ Чарльз Суини.

• Алтынньы 29 — Семен Николаев - Сомоҕотто (01.09.1923 төр.) — устуоруйа билимин хандьыдаата, этнография эйгэтигэр сахалартан бастакы үрдүк үөрэхтээх чинчийээччи, сүүстэн тахса үлэ ааптара.
• Сэтинньи 11 — Ясир Арафат (1929 төр.), Палестинаны босхолуур тэрилтэ ситэриилээх кэмитиэтин бэрэстээтэлэ (1969—2004), Нобель Эйэ бириэмийэтин лауреата.