Алмаас
Алмаас — саамай кытаанах күндү таас, «таастар ыраахтааҕылара». Химия формулата С. Кытаанаҕа Моос шкалаатынан саамай үрдүк (10,0), корунд кытаанаҕыттан 100 төгүл кытаанах.[1]
Чочуллан кырыыламмыт алмааһы бриллиант диэн ааттыыллар.
Көстөр сирдэрэ: Аустралия, Ангола, Бразилия, Конго, Индия, Венесуэла, Индонезия, Намибия, Канада, Танзания, Соҕуруу Африка уонна Саха сирэ. Ураалга эмиэ көстөр. Алмааһы үксүн кимберлиит туруупкатыттан — ол аата Сир түгэҕиттэн тахсыбыт кимберлит лаавата тоҥон кытаатан таас буолбутуттан — булаллар.
Туһайыы[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Кырыыламмыт алмаас (бриллиант) номнуо үйэ- саас саамай күндү уонна күндү таас буолар. Алмаас сыаната бу ырыынак наһаа үрдүк монополизациятынан буолбакка, алмааһы хостооччуларынан, бриллианнарынан эмиэ үрдээбитэ. Алмааһы хостуур компаниялар уонна дойдулар 2016 с. 12,4 млрд доллардаах алмааһы хостообуттара, оттон аан дойдуга алмааһы экспорга 2016 с. 116 млрд долларга тэҥнэспитэ. Ол эбэтэр алмааһы хостооччулар 10% алмаас ырыынагын дохуота, оттон дохуот 90% хааччахтааччыларга уонна алмааһы атыылааччыларга тиксэр. Ботсвана, ЮАР, нами уонна Танзания сирдэрин хостуур «Де Бирс» Фирма 20% кэриҥэ аан дойду хостонор (аан дойдуга 2 миэстэ), Ботсвана сирин хостуур. Алмааһы хостуур АЛРОСА ирээттэригэр Россияҕа эрэ буолбакка, Анголаҕа, Ботсваҥҥа (ГРР), кыстыкка (ГРР) алмааһы хостооһун 28% (аан дойдуга 1 миэстэ) тиийиэхтээх. Австрало- Канада Tiontona хампаанньата 13 %, Domинion (Канада) — 6 %, Petrands (ЮАР, Танзания, Ботсвана (ГРР) 3% эбиллэр. Атын компаниялар бары 29 %-ны хостууллар. Айылҕа гаһын баттыыр чааһа (сыанатынан) бриллианнары оҥорон таһаарыыга туһаныллар.
Алмаас ураты бигэ тирэҕэ промышленноска бэйэтин туһанарын булар: быһахтары, свелланы, резцецтары уонна ол оҥоһуктары оҥорорго туһаналлар. Алмааһы промышленнай туһаныыга наадыйыы алмааһы хостооһун кэҥиирин көрдөрөр. Кэнники кэмҥэ проблема плазменнай уонна уратылаах-плазменнай хайысханан алмаас пленкатын суотугар быһаарыллар. Алмаастаах бороһуок (айылҕа алмааһын хостооһунун курдук, искусственнай ньыманан туһаныллар) режиссердар уонна чуолкай дискэлэри, эргимтэлэри оҥорорго уо. д. А.
Ону тэҥэ квантовай компьютерга, часовой уонна ядернай промышленноска туттуллаллар.
Алмаас хостооһунугар микроэлектриктэр сайдыылара олус кэскиллээх. Үрдүк термо- уонна радиационнай стойкалаах бэлэм оҥоһуктар номнуо бааллар. Итиэннэ алмааһы кырыылыыр элемент быһыытынан, ордук күүстээх уонна үрдүк күүрүүлээх электроникаҕа туһаныы кэскиллээх. Алмааска олоҕуран полупроводниковай прибордары оҥорон таһаарыыга быраабыла курдук, алмаас эбии пленкалара туһаныллаллар. Ол курдук, н- типовой сайылыктары, фосфордары, н- тииптээх алмааһы хостооһуҥҥа сыһыаннаах. Улахан кэтирээһинтэн алмаас светодиодтара ультрафиолетовай уобаласка үлэлииллэр. Ону таһынан алмаас подложкатын подложка быһыытынан туһанарга кэскиллээх, холобур, кременевой подложка оннугар заряд тутааччылары тардыыны аччатар туһугар.
2004 с. ИФВД- ҕа аан бастаан 2-5 Км. (температураттан тутулуктаах) көһө сылдьар алмаас синтезтээбиттэрэ. Алмаас хостоммут поликристалл холобурун көрдөрбүтэ, кэлин Японияҕа 4-12 К. билиҥҥитэ алмаас туругун таһынан турукка көһө сылдьар алмаас пленкалара наука өттүттэн эрэ интэриэһи үөскэтэллэр.