Иһинээҕитигэр көс

2001

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Сыллар
1997 1998 1999 200020012002 2003 2004 2005
Уоннуу сыллар
1970-с 1980-с 1990-с2000-с2010-с 2020-с 2030-с
Үйэлэр
XX үйэXXI үйэ — XXII үйэ

2001 сыл.

  • Олунньу 12 — NEAR Shoemaker диэн космос аппарата бастакынан астероидка "сымнаҕастык" олорбут.
  • Олунньу 14 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын "Сахалыы таба суруйуу сиэрин туһунан" 83 №-дээх уурааҕа тахсыбыт. Онтон 2015 сыл ахсынньы 22 күнүнээҕи бырабыыталыстыба 501 №-дээх уурааҕынан саҥа таба суруйуу сиэрэ тахсыбыта.
  • Олунньу 15 — Nature сурунаалга бастакытын киһи толору генома бэчээттэммит.
  • Муус устар 8 — Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Пр-648 № дьаһалынан ПНО "Якуталмаз" баайын-дуолун федеральнай бас билиигэ төннөрөргө уонна федерация бас билиитигэр баар "АЛРОСА" АХ аахсыйаларын ыйааһынын 51% тириэрдэргэ дьаһайбыт. Бу кэмҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ аахсыйа 40% баара (8% Бүлүү улуустарын аахтахха), АЛРОСА-ҕа бэйэтигэр — 23%, Мииринэй уонна Ленскэй оройуоннарга биирдии бырыһыан тиксэрэ, 23% үлэһиттэргэ, 5% — байыаннайдар социальнай гарантияларын пуондатыгар.
  • Муус устар 21Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ скульптор Эдуард Пахомовка анаммыт.
  • Муус устар 28 — бастакы турист Деннис Тито космоска көппүт.
  • Ыам ыйын 6 — Историяҕа бастакынан Римскэй папа (Иоанн Павел II) мусульманнар таҥараларын дьиэтигэр сылдьыбыт.
  • Ыам ыйын 16 — 17 чыыһыла буолар түүнүгэр Өлүөнэ өрүс халааннаан Лиэнскэй куораты ылбыт.
  • Ыам ыйын 18
    • Лиэнскэйгэ 17 чыыһыла буолар түүнүгэр куораты ылбыт халаан уута бу күн муҥутуур 20,12 м үрдүккэ тахсыбыт, Михаил Николаев ЧС биллэрбит. Халаан түмүгэр алта киһи өлбүт, уопсайа 30,8 тыһ. киһи эмсэҕэлээбит. 193 мас уонна 44 таас дьиэ урусхалламмыт эбэтэр сорҕото алдьаммыт, 249 бырамыысыланнас эбийиэгэ эмсэҕэлээбит. Хоромньу кээмэйэ 6 млрд. солк. тэҥнэспит.
    • "Орто Дойду" зоопарка бастакы ыалдьыттарын көрсүбүтэ.
  • Ыам ыйын 24 
    • Нууччалыы Бикипиэдьийэҕэ бастакы ыстатыйа тахсыбыт.
    • РФ бэрэсидьиэнэ халаан уутуттан эмсэҕэлээбит Лиэнскэйгэ сылдьыбыт.
  • Бэс ыйын 15СӨ Төрүт сокуонугар уларыйыылар киирбиттэр, холобур "сувереннай" диэн тыллар сотуллубуттар, СӨ нолуогун сулууспата СӨ түмэнигэр бас бэриммэт, быһаччы РФ нолуогун сулууспатыгар бас бэринэр буолбут.
  • Бэс ыйын 15 — Кытай, Арассыыйа, Казахстаан, Кыргыстаан, Таджикистан уонна Узбекистаан Шанхайдааҕы бииргэ үлэлиир тэрилтэни (ШОС) тэрийбиттэр.
  • От ыйын 17Ил Түмэн Михаил Николаев бэрэсидьиэнинэн үһүс болдьоххо барарын көҥүллүүр Конституцияҕа уларытыы киллэриини ылымматах.
  • Алтынньы 7АХШ сэриилэрэ «Тулхадыйбат көҥүл» диэн операция чэрчитинэн Афганистаҥҥа саба түспүттэр. Икки ыйынан ахсынньы 7 күнүгэр Талибан бүтэһик улахан куората Кандагар сууллубутугар сэрии сүрүн кэрдииһэ түмүктэммит. Ол эрэн бартыһаан сэриитэ тохтооботоҕо. АХШ сэбилэниилээх күүстэрин 2014 сыллаахха Афганистантан сүрүннээн таһаарбыта. Бу АХШ устуоруйатыгар саамай уһун сэрии, Афганистан 1978 сыллаахтан салҕанар гражданскай сэриитин сорҕото буолар.
  • Алтынньы 8 — Арассыыйа Киин быыбардыыр хамыыһыйатын баһылыга Алекснадр Вешняков Михаил Николаев үһүс болдьоххо барар бырааба суоҕун туһунан этиммит.
  • Алтынньы 11Ил Түмэн СӨ конституциятын 67-с ыстатыйатын уларытартан иккистээн батыммыт. Бу уларытыы Михаил Николаев үһүс болдьоххо барарын көҥүллүөхтээҕэ.
  • Алтынньы 18 — Саас халаантан эмсэҕэлээбит Лиэнскэй куоракка РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин сылдьыбыт.
  • Алтынньы 19 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев аныгыскы бэрэсидьиэн быыбарыгар эмиэ бэйэтин туруорунарын туһунан биллэрбит. Киниэхэ бу үһүс болдьох буолуохтаах этэ даҕаны, Саха Өрөспүүбүлүкэтин конституцията ону боборо. Арассыыйа сорох субъектара губернатор үһүс болдьоххо олорорун бу саҕана көҥүллээбиттэрэ, оттон Ил Түмэн конституцияҕа итинник уларытыыны киллэрбэтэҕэ. Икки ыйынан ахсынньы 13 күнүгэр Михаил Николаев бэйэтин кандидатуратын быыбартан устубута уонна Вячеслав Штыровка куоластыырга ыҥырбыта.
  • Алтынньы 25 — Microsoft Windows XP тахсыбыт.
  • Сэтинньи 13 — Хотугу альянс сэриилэрэ Афганистаан киин куоратыгар Кабулга киирбиттэр.
  • Сэтинньи 23 — Дьокуускайга Саха сирин айар интэлигиэнсийэтин АЛРОСА хампаанньа туругун көмүскүүр мунньаҕа буолбут. Мунньахха түмсүбүт 401 киһи Саха сирин баайын былдьааһыны утарар ыҥырыыга илии баттаабыттар.
  • Сэтинньи 27 — Хаббл телескоп Осирис (HD 209458 b) диэн экзопланетаҕа водородтан турар атмосфера булбут. Атын сулустар тастарыгар баар экзопланеталарга бастакытын атмосфера булуллубут. Осирис Күнтэн 153 сырдык сыл ыраах баар Юпитерга майгынныыр итии планета буолар.
  • Сэтинньи 28Дьокуускайга быыбар айдаана. Бэрэсидьиэҥҥэ турбут хандьыдааттарга үлэлиир Москубаттан сылдьар пиарщиктары борукуратуура доппуруостуур.
  • Ахсынньы 19 — Аан дойду устуоруйатыгар саамай үрдүк салгын баттааһына — 1085,6 гПа (814,3 мм рт. ст.) — Монголия хотугу Хубсугул аймагар бэлиэтэммит.
  • Ахсынньы 22Афганистааҥҥа Хотугу Альянс баһылыга Бурхануддин Раббани былааһы Хамид Карзай баһылыктаах бырабыыталыстыбаҕа туттарбыт.