1914 сыл

1914 сыл.

Туох буолбута

• Бастакы аан дойду сэриитэ саҕаламмыт

Кулун тутар

• Кулун тутар 26 — Уус-Тааттаҕа чаччыынанан олорбут Гаврил Неустроев (Чордо Хабырылла) туруорсуутунан Алдан нэһилиэгэ үөскээбит. Саха уобалаһын быраабатын уопсай присутствиетын 256 нүөмэрдээх уурааҕар маннык суруллубут: «Байаҕантай улууһун I Байаҕантай нэһилиэгин Алданскай аҕатын ууһунааҕы инородецтары 26 үлэһит киһини кытары 55 ревискэй дууһа састааптаах «Алданскай» диэн ааттаах туспа нэһилиэккэ 1914 сыл от ыйын 1 күнүттэн араарарга.»

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 28 — серб Гаврило Принцип Австрияҕа ыраахтааҕы буолуохтаах эрцгерцог Франц Фердинанды өлөрбүт, бу Бастакы Аан дойду сэриитин саҕалыырга төрүөт буолбут

От ыйа

• От ыйын 8 — Уокурук суутун таас дьиэтин тутуута саҕаламмыта. Билигин бу дьиэҕэ Саха сирин Наукаларын Академията баар.
• От ыйын 23 — Австро-Венгрия Сербияҕа эрцгерцог Франц Фердинанды ким өлөрбүтүн билэргэ ультиматум түһэрбит. Сербия ультиматуму сүнньүнэн ылыммыт, биир эрэ ирдэбилин толорор кыаҕа суоҕун эппит. Онон от ыйын 28 күнүгэр Австрия сэриини биллэрбитэ, Аан дойду бастакы сэриитэ саҕаламмыта.
• От ыйын 26
  • Австро-Венгрия мобилизация биллэрбит уонна сэбилэниилээх күүстэрин Арассыыйа кыраныыссатыгар түмпүт.
  • Англия полицията Дублиҥҥа буолбут Ирландия националистарын демонстрациятын ытыалаабыт.
• От ыйын 28 — Аан дойду бастакы сэриитэ саҕаламмыт (1918 сыллаахха сэтинньи 11 күнүгэр түмүктэммитэ) — киһи-аймах устуоруйатыгар уһулуччу бөдөҥ сэбилэниилээх утары турсуулартан биирдэстэрэ.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 1 — Германия Арассыыйаҕа сэриини биллэрбит.
• Атырдьах ыйын 2 — Николай II ыраахтааҕы Германияны кытта сэрии туһунан манифест таһаарбыт.
• Атырдьах ыйын 3 — Аан дойду бастакы сэриитэ: Германия Францияҕа сэриини биллэрбит.

• Атырдьах ыйын 9 — Дьокуускайга 180 киловаттаах электростанция үлэҕэ киирбит.
• Атырдьах ыйын 15 — Бастакы аал Панаама ханаалынан ааспыт.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 5 — Дьокуускайтан Бүлүүгэ диэри телеграф үлэҕэ киирбит.
• Балаҕан ыйын 5 — Боотур уус улууһун киинигэр Чурапчыга икки кылаастаах оскуола аһыллыбыт.

Сэтинньи

• Сэтинньи 2 — Аан дойду бастакы сэриитэ: Арассыыйа Импиэрийэтэ Осмаан Импиэрийэтигэр сэриини биллэрбит. Биллэрин курдук бу икки импиэрийэ аҕыйах сылынан суох буолбутттара.
• Ахсынньы 8 — Аан дойду бастакы сэриитэ: Британия флотун эскадрата Германия импиэрийэтин эскадратын Илин Азияҕа Фолкленд арыыларын иһин кыргыһыыга урусхаллаабыт.
• Ахсынньы 24 — Аан дойду бастакы сэриитин кэмигэр Ороһооспотооҕу эйэлэһии саҕаламмыт.

Төрөөбүттэр

• Жадейкин Максим Степанович (1914—1944) — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Геройа (1944).
• Томскай Савва Константинович (1914—1997) — суруналыыс, 1971—1981 сс. Саха Сирин суруналыыстарын Сойууһун бэрэссэдээтэлэ.

• Тохсунньу 1 — Мария Николаева — Саха Сирин уһун үйэлээх олохтооҕо, Ньурба улууһун Хорула нэһилиэгин ытык киһитэ.

• Олунньу 4 — Михаил Стрекаловскай — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Арассыыйа Федерациятын Дьоруойа (1996).
• Олунньу 22 — Федот Сафронов — Азия хотугулуу-илин эҥээрин чинчийээччитэ, учуонай, РСФСР уонна Саха АССР билимнэрин үтүөлээх диэйэтэлэ, РАН Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ, устуоруйа билимин дуоктара.

• Олунньу 27 — Дьуон Дьаҥылы — Макаров Гавриил Иванович (27.02.1914—06.03.1956) — поэт уонна тылбаасчыт, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа.

• Кулун тутар 2 — Үөһээ Бүлүү Боотулуутугар Григорий Поскачин — учуутал, Саха сиринээҕи кинигэ кыһатын эрэдээктэрэ, бэйиэт, литэрэтиирэ кириитигэ. 1938 с. буржуазнай национализмҥа буруйданан хаайыга сыппыта, 1940 с. реабилитацияламмыта. 1943 с. өлбүтэ.

• Муус устар 8 — Кулаковскай Реас Алексеевич (08.04.1914—31.05.1993) — поэт, суруйааччы

• Ыам ыйын 3 — Өлүөхүмэ Кыыллааҕар Александра Корнилова төрөөбүт — 1967-1972 сылларга Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэстээтэлин солбуйааччы, онтон Саха АССР статистикатын сулууспатын салайбыт киһи.

• Бэс ыйын 14 — Сапожников Владимир Васильевич (14.06.1914—23.03.1982) — Сэбиэскэй Сойуус Геройа, летчик.
• От ыйын 31 — Чаҕылҕан - Винокуров Илья Дорофеевич — оҕолорго анаан суруйбут саха поэта, суруйааччыта, тылбаасчыта.
• От ыйын 31 — Франция киинэтин артыыһа, аан дойду биллиилээх комиктарыттан биирдэстэрэ Луи де Фюнес төрөөбүт.

• Балаҕан ыйын 6 — Федоров Дмитрий Самсонович - Миитэрэй Таас (1914 - 1951) — поэт, прозаик.
• Балаҕан ыйын 13 — Кершенгольц Моисей Израилевич — РСФСР уонна Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала (1914—1997).
• Алтынньы 17 — Ильин Дмитрий Иванович — саха биллиилээх муосчута.
• Алтынньы 25 — Овчинникова Александра Яковлевна, 1963 — 1980 сыллардаахха Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ.
• Сэтинньи 28 — Марк Дмитриевич Слепцов (28.11.1914—16.06.1989) — Саха АССР норуодунай артыыһа, РСФСР норуодунай артыыһа.
• Лукин Тимофей Спиридонович (11.12.1914—15.04.1980) — биллиилээх сылгыһыт, Социалистическай Үлэ Геройа.
• Ахсынньы 25 — Александра Овчинникова — Ньурба Тыалыкытыттан төрүттээх түмэт, бэлиитикэ дьайыксыта, 1963—1980 сыллардаахха Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин бэрэстээтэлэ.

Өлбүттэр

• Алтынньы 10 — Монастырев В. Г., норуот учуутала.
• Сэтинньи 21 — Крафт И. И., Якутскай уобалас урукку губернатора, Дьокуускай куорат бочуоттаах гражданина.