Адольф Хитлер
Адольф Хитлер (ниэм. Adolf Hitler) (Муус устар 20 1889, Браунау ам Инн, Аустрия-Мадьаар – Муус устар 30 1945, Берлин, Германия) диэн Германия политига, Нацист партиятын басхана. 1933-1945 сс. Германия тоталитар басхана уонна канцлера. Аустрияттан төрүттээх.
Хитлер Бастакы аан дойду сэриитин кыттыылааҕа (бастаан саллаат, онтон ефрейтор). 1919 с. Нацист партиятыгар кыттыспыта, 1921 с. партия басхана буолбута. 1923 с. Баварияҕа буолбут сатамматах пиибэ путчун тэрийбитэ, ол иhин хаайыыга угуллубута. 1933 c. Германия канцлера буолар. Сотору кэминэн Ваймар Республикатын оннугар Үһүс Райх тэриллэр.
Хитлер бүтүн Эуропаны Нацист Германиятыгар бас билиннэрэр санааланар. Ол иhин тас политикаҕа кини аар дьоҥҥо аналлаах "олох куйаарын" (Lebensraum) баhылыыр суолга турунар. Ол соругун ситиhэргэ дойду бары күүстэрин уонна кыахтарын кэлэр улахан сэриигэ анаан мунньар. 1939 с. нацист армията Польшаҕа саба түһэр, Холбоhуктаах Хоруоллук уонна Франция Германияҕа сэриини биллэрэллэр, ол курдук Иккис аан дойду сэриитэ саҕаланар.
Кэлэр үс сыл устата, Германия уонна кини кыттыгастара Эуропа, Хоту Африка, Илин, Соҕуруулуу-илин Азия уонна Чуумпу океан улахан өттүлэрин баhылыыллар. 1941 с. Германия Сэбиэт Холбоhугар саба түһэр. Сэрии бүтүн түмүгүнэн Германия уонна кини кыттыгастара хоттороллор. Нацистар сэрии тухары кимэн киирбит дойдуларын олохтоохторун утары элбэх буруйдары оҥорбуттара, 17 млн кэриҥэ киhини өлөрбүттэрэ, олортон 6 млн дьэбэриэйдэр (Холокост).
1945 c. муус устар 30, Берлины ылыы кыргыhыытын кэмигэр, Хитлер ойоҕунуун Ева Брауннуун (кинилэр икки хонук иннинэ холбоспуттара) бэйэҕэ тиийинэн өлбүттэрэ