Дьабыыл нэһилиэгэ (Мэҥэ-Хаҥалас улууһа)

Дьабыл нэһилиэк Мэҥэ-Хаҥалас улууһун каартатыгар

Дьабыыл нэһилиэк. Мэҥэ-Хаҥалас улууһун нэһилиэгэ, киинэ Нуораҕана.

Майаттан 76 км хоту диэкки сытар.

Нэһилиэнньэтин ахсаана — 773 киһи (2007 сыл).

Устуоруйата

Доллуттан 1770 сыллаахха арахсан туспа нэһилиэк буолбут.

Аҕа уустара

Откон аҕа ууһа, Баргыдай аҕа ууһа, Хоро аҕа ууһа, Дьара аҕа ууһа

Нэһилиэктэн төрүттээхтэр

• 1887 сыл алтынньы 3 күнүгэр төрөөбүтэ Носов Михаил Михайлович (03.10.1887—1960) — Саха норуодунай худуоһунньуга, чинчийээччи-этнограф.
  
• 1898 сыллаахха төрөөбүтэ Алтан Сарын, Баишев Гавриил Васильевич (Алтан, Хахайдаах Хабырыылла) (1898—?) — саха суруйааччыта, саха тылыгар уларытыылары киллэрэргэ элбэхтик үлэлээбит XX үйэ саҕаланыытыгар биллибит общественнай диэйэтэл.
• 1925 сыл от ыйын 8 күнүгэр төрөөбүтэ Баишева Февронья Алексеевна, РСФСР үтүөлээх, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа төрөөбүтэ.
  
• 1932 сыл ахсынньы 20 күнүгэр Борисов Николай Федорович (Николай Уус) төрөөбүт, суруйааччы, Российскай Федерация үтүөлээх юриһа.
  
• 1941 сыл балаҕан ыйын 30 күнүгэр төрөөбүтэ Мыреева Анастасия Никитична — филология билимин доктора,
• 1948 сыл муус устар 15 күнүгэр Атласова Валентина Иннокентьевна төрөөбүтэ, саха культуратын тарҕатааччыта, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Ытык олохтооҕо. ¨Онтон кэлин быьаарбыта «…байыаннай коммунизм политикатын собулээминэ » , баар. 1922 с. амнистиялаан баран педтехникумна уорэммит, «Саха омук» уопсастыба5а техсекретаарынан улэлээбит. 1925-1928 сс. Ленинградка Илинни тыллар институуттарыгар уорэнэр. Бу сылларга «Ала Булкун» олонхону тылбаастыыр уонна Пекарскай тылдьытыгар улэтигэр комолоьор. 1928 сылтан Дьокуускайга улэлиир.
• Оло5ун олуктара ¨Сахалартан аан бастакынан терминология боппуруоьугар туруулаьан туран улэлээбит. Бу боппуруоска кини саха тылыгар тиэрмин тыл нуучча тылыттан буолбакка, бэйэбит сахабыт тылыттан киириэхтээх диэн санаалаах этэ. Кини термини уоскэтэр сурун бириинсиптэрэ: ¨1. Былыргы умнуллан хаалбыт тыллары соргутуу; ¨2. Сана тыллары уоскэтии; ¨3. Ол кыаллыбат буолла5ына уруулуу туур тылларыттан киллэриэххэ. ¨1925-1928сс. Ленинградка Илинни тыллар институттарыгар уорэммит. ¨1929 сыллаахха сэтинньигэ ороболууссуйэни утары 1927-1928 сылларга бастаанньалаабыт дьону кытта билсэр уонна кинилэргэ комолоьор этэ диэн хаайыллыбыт. ¨Хаайыллыан иннинэ, дойтутугар тахса сылдьан, оло5ун тухары муспут, суруйбут улэтин, биир о5ус тардар сыа5атын ханна эрэ кистээбит эрээри, ол кун бугуннэ диэри косто илик. ¨1930 сыллаахха муус устарга тройка суутунан 3 сылга болдьохтоон кулуус хаайыытыгар, ол кэнниттэн Саха Сириттэн тоьо кыалларынан ыраах, улэнэн конноруллэр лаа5ырга утаарыллыбыт. ¨Хаьан, ханна олбутэ чуолкай биллибэт. Кэлин Финляндия5а олорбут уьу диэн сурах-садык тар5ана сылдьыбыта биллэр. Ол гынан баран ону улахан саарбахтааьын эмиэ баар.
  

Ылыллыбыт сирэ

Энциклопедия Якутии. — М., 2000.