2013 сыл

2013 сыл.

Түбэлтэлэр

Олунньу

• Олунньу 15 — Челябинскай таһыгар элбэх киһи көрөн турдаҕына метеорит түспүт.
• Олунньу 28 — Рим паапата Бенедикт XVI солотуттан батыммыт. Бүтэһигин маннык түгэн 1415 сыллаахха буолбута.

Кулун тутар

• Кулун тутар 14 — Бааскилар дойдуларыгар (Испания) 18-с Коррика эстафетата саҕаламмыт, уон хонук буолбут. Икки сыл буола-буола тылларын өйөөн элбэх киһи кыттыылаах сүүрүү тэрийэллэр.
• Кулун тутар 21 — Саха Сирин успуордун миниистирин бастакы солбуйааччынан аатырбыт боксуор Георгий Балакшин анаммыт.

Муус устар

• Муус устар 15
  • Ирааккка дэлби тэптэриилэр буолбуттар, 74 киһи өлбүтэ биллэр.
  • Бостон марафонун кэмигэр икки буомба эстибит, үс киһи өлбүт, 264 бааһырбыт.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 24 — «Синет» хамаандата inDriver сулууспаны тэрийбит — суоппардар уонна пассажирдар бэйэ-бэйэлэрин булар сиэрбистэрин.
• Бэс ыйын 24 — Хаҥалас улууһун Сиинэ сэлиэнньэтигэр икки үс саастаах кыыс сүппүттэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ улахан сүпсүлгэн буолбута, элбэх киһи көрдөөбүтэ, СӨ Ил Дархана 1 мөлүйүөн солкуобай манньа мэктиэлээбитэ, экстрасенстар утарыта ис хоһоонноох этиилэри оҥорбуттара. Оҕолор көстүбэтэхтэрэ.
• Бэс ыйын 30 — Эгиипэккэ бэрэсидьиэн Мохамед Мурси утары өрө туруу саҕаламмыт, түмүгэр былааска олорбут баартыйа сууллубута.

От ыйа

• От ыйын 1 — Хорватия Европа Сойууһун 28-с чилиэнэ буолбут.
• От ыйын 2 — Депутатскай бөһүөлэк аттыгар МИ-8Т бөртөлүөт саахалламмыт. 24 киһи өлбүт, экипаж үс чилиэнэ уонна соҕотох пассажир, 17 саастаах уол, тыыннаах хаалбыттар.
• От ыйын 3 — Эгиипэккэ былаас уларыйбыт: дойду үрдүнэн буолбут 4 хонуктаах дьалхаан кэнниттэн байыаннайдар Эгиипэт бэрэсидьиэнин Мохамед Мурсины былаастан туораппыттар.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 12 — суһал сулууспалары ыҥырар «112» нүөмэр Арассыыйа үрдүнэн барытынан үлэлиир буолбут.
• Атырдьах ыйын 14 — Эгиипэккэ ыксаллаах быһыы-майгы туруга биллэриллибит. Урукку бэрэсидьиэни Мохамед Морсины өйүүр демонстрааннары куттал суох буолуутун күүстэрэ ытыалаабыттар, сүүһүнэн киһи өлбүт.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 8 — Арассыыйаҕа биирдэһиллибит быыбар күнэ буолбут. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр бу күн Ил Түмэн саҥа састаабын талбыттар. Быыбар түмүгүнэн 51 мандааты Биир ньыгыл Арассыыйа баартыйата ылбыт, тоҕус мандааты "сиэрдээхтэр", биэһи КПРФ, биирдии миэстэни ЛДПР уонна Арассыыйа дьахталлара, үс мандааты бэйэлэрин туруоруммут дьон ылбыттар.

Алтынньы

• Алтынньы 28 — АЛРОСА хампаанньа IPO ыыппыт, хампаанньа 16 бырыhыаннаах аахсыйалара (сэттэлии бырыhыан аахсыйалар - Арассыыйа Федерацията уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыытылыстыбата, эбиитин 2 бырыhыан – квазиказначейскай үп докумуона) атыыга барбыттар. IPO тyмyгэр, 41,3 миллиард солкуобай киирбит (1,3 миллиард АХШ доллара).

Ахсынньы

• Ахсынньы 15 — Соҕуруу Судааҥҥа гражданскай сэрии саҕаламмыт.

Өлбүттэр

• Тохсунньу 1 — Салима Каримова — 1968—1988 сылларга Соҕуруу Саха сиринээҕи комплекснай эспэдииссийэ кылаабынай геолога, Социалистыы Үлэ Дьоруойа.

• Тохсунньу 5 — Захарова Раиса Яковлевна (1954 төр.), Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа.
• Тохсунньу 22 — Тимофеев Михаил Елисеевич (1932 төр.), саха норуодунай поэта.

• Олунньу 6 — Кривошапко Галина Михайловна (1916 төр.), дирижер, РСФСР үтүөлээх артыыһа, Саха АССР норуодунай артыыһа.

• Муус устар 8 — Маргарет Тэтчер (1925 төр.) — XX үйэ аатырбыт бэлиитиктэриттэн биирдэстэрэ, Британия премьер миниистирэ.

• Ыам ыйын 16 — Дмитриев Иннокентий Аксентьевич (Сиэн Чолбодук), суруйааччы, драматург, тылбаасчыт.
• Ыам ыйын 18 — Алексей Балабанов (1959 төр.), кинорежиссёр, сценарист, продюсер уонна артыыс. Киинэлэригэр саха артыыстарын устара.

• От ыйын 19 — Лейла Эрбиль (тур. Leylâ Erbil; 1931 төр.) — Туурсуйа биллэр аныгы суруйааччыта. Дойду дьахтар суруйааччыларыттан аан бастакынан Нобель бириэмийэтигэр түһэриллибитэ.

• Балаҕан ыйын 29 — Пётр Решетников — биллиилээх ийэ тыллаах олоҥхоһут. Таатта, Эдьигээн улуустарын Ытык киһитэ, ЮНЕСКО стипендиата, тыыл, педагогическай үлэ бэтэрээнэ.

• Алтынньы 30 — Василий Алексеев — 1994—2006 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин айылҕатын харыстабылын миниистирэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ.

• Ахсынньы 5 — Нельсон Мандела — апартеиды (хара уонна үрүҥ тириилээхтэри араарар бэлиитикэ) утаран 27 сыл хаайыыга сыппыт киһи, ЮАР бэрэсидьиэнэ буолбута.
• Ахсынньы 29 — Донской Феодосий Семенович (1919 төр.), Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, суруналыыс, социолог-чинчийээччи.