Аржаков Степан Максимович

Степан Максимович Аржако́в (сэтинньи 10, 1899 — кулун тутар 5, 1942) ил, политика уонна хаһаайыстыба диэйэтэлэ. Саха Сиригэр Сэбиэскэй былааһы олохтооччулартан биирдэстэрэ, Саха Сирин автономиятын оҥорсубут киһи, Саха Сирин Совнаркомун бэрэссэдээтэлэ.

Олоҕун олуктара

Бүлүү куоракка сэтинньи 10 күнүгэр 1899 сыллаахха төрөөбүт^[1]. Аҕата Максим Ильич Аржаков уус идэлээх, дьадаҥы киһи эбит, Бүлүү куораттан икки көстөөх Уотту диэн сиргэ Уйбаан Харытыанап диэн баай хаһаакка от оттоон сайылыыр үгэстээх эбит. Уол төрүүрүгэр, ыарахан ойоҕун хаалларан бэдэрээккэ Алдан диэки баран сүтэн хаалбыт. Уол онон Уотту Тыымпытыгар төрөөбүт. Оҕото улааттарыгар ийэтэ Бүлүү куоракка көһөн киирбит. Онно "ииппит аҕата" диэн аатырыбыт Гаврил Михайлович Кондаков көмөлөһөн, Бүлүү приходун училищетыгар үөрэммит^[2]. Бүлүүгэ начаалынай училищены бүтэрбит.
Степан Аржаков оҕо сааһын туһунан кинини кытта церковно-приходскай оскуолаҕа уонна Бүлүү начальнай училищетыгар бииргэ үөрэммит Жиркова Дора Самуиловна ахтыытыттан^[1]:

Степа бастыҥ үөрэнээччилэр ахсааннарыгар сылдьара. Туйгун үөрэҕин, көнө-сэмэй быһыытын иһин мэлдьи грамота ылара. Дьиэ кэргэнэ, Аржаковтар, дьадаҥытык олороллоро. Ийэтэ уолунан киэн туттарара: уола элбэхтик аҕара, үчүгэйдик үөрэнэрэ, төрөппүттэригэр көмө буолара.

1915 сыллаахха Дьокуускайга учуутал сэминээрийэтин үөрэнэ киирбит. Семинарияҕа үөрэнэр сылларыгар М. К. Аммосовы, С. В. Васильевы, И. Н. Бараховы, П. А. Ойуунускайы о. д. а. кытта билсиспит, мунньахтарга-миитиннэргэ сылдьар буолбут.

Кэлин Я. М. Свердлов аатынан Коммунист университетыгар уонна А. И. Рыков аатынан промышленность-экономика институтугар үөрэммитэ.

Москубаҕа Наркомнацка үлэлии сылдьыбыт, Ойуунускайдыын уонна да атыттары кытта «Декларация прав и обязанностей трудящихся Якутской АССР» суруйбута. Бу дөкүмүөн сүдү политическэй уонна правовой суолталаах этэ.

ХVI уонна ХVII Бүтүн Арассыыйатааҕы, IV уонна VIII Бүтүн Сойуустааҕы Сэбиэттэр сийиэстэрин дэлэгээтинэн талылла сылдьыбыта. ССРС Киин кэмитиэтинээҕи Омуктар (национальностар) Сэбиэттэрин сэттис ыҥырыылаах састаабын чилиэнэ, ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бастакы ыҥырыытын дьокутаата. Саха АССР Киин толорор кэмитиэтин I—VIII ыҥырыыларын чилиэнэ, Саха сирин ВКП(б) обкомун бюротын чилиэнэ, РКП(б) XIII сийиэһин, Сибиир кыраайдааҕы партия I кэмпириэнсийэтин (1924) дэлэгээтэ.

Аржаков С. М. 1939 сымыйанан буруйданан репрессияҕа түбэспитэ. 1939 сыл олунньу 5 күнүгэр тутуллубута. 1940 сыллаахха муус устар, ыам ыйдарыгар «сүүрбэ биэс киһи процеһыгар» эриллибитэ. Өлөрүллэргэ ууруллан, баран ыам ыйын 17 күннээҕи ССРС НКВД-тын Особай сүбэ мунньаҕын Уурааҕынан бириигибэрэ сымнатыллан, аҕыс сылга лааҕырга ыытыллыбыта. Ол гынан баран, дьыалатын хат көрөн баран, 1942 сыл кулун тутар 5 күнүгэр НКВД сэриитин Дальстрой-дааҕы байыаннай трибунаала Аржакову ытан өлөрөргө уурбута. Бириигэбэр тута толоруллубута.

1956 сыл кулун тутар 31 күнүгэр Саха АССР Үрдүкү суутун Президиумун быһаарыытынан буруйа суоҕа мэктиэлэммитэ^[3].

Дьиэ кэргэнэ, аймахтара

Аҕата — Максим Ильич, хара үлэһит, олоҕун устатын олохтоох атыыһыкка үлэлээбит, 1924 сыллаахха өлбүт.

Ийэтэ — Александра Никифоровна.

Кэргэнэ — Варвара Ивановна.

Кыыһа — Аржакова Клара Степановна, Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ.

Кыыһа — Аида Степановна, инфекционист-быраас, ССРС доруобуйаҕа харыстабытын туйгуна.

Уола — Галилей Степанович, оскуоланы кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрбит, Бауман аатынан МВТУ 3-с курсугар үөрэнэ сырыттаҕына, норуот өстөөҕүн уола диэн тутуллан, ссылкаҕа ыытыллыбыт. 1953 сыллаахха амнистияламмыт. Кэтэхтэн үөрэнэн Москватааҕы политехинституту бүтэрбит. Олоҕун суолун завод рабочайын үөрэнээччититтэн генеральнай директорга дылы ааспыт.^[1]

Наҕараадалара уонна ытык ааттара

Бүлүү улууһун Ытык олохтооҕо^[4]

Аатын үйэтитии

Тыа хаһаайыстыбатын эйгэтигэр С.М. Аржаков аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бириэмийэтэ олохтоммута. С. М. Аржаков аата теплоходка, Дьокуускай куорат, Бүлүү куорат уонна Бүлүү улууһун Чинэкэ сэлиэнньэтин уулуссаларыгар иҥэриллибитэ. Бүлүүгэ уонна Чинэкэҕэ С.М. Аржаков өйдөбүнньүктэрэ туруоруллубуттара. Кини сырдык кэриэһигэр Дьокуускайга стела оҥоһуллубута.

1957 сыл алтынньытыгар Дьокуускайга урукку Пионерскай переулок Степан Аржаков аатынан уулусса буолбута.

Кини туһунан

Сырдык аатын кэриэстээн: Степан Аржаков аатын сүгэр совхоз туһунан. 2-с кинигэ/ хомуйан онордо Н. Ф. Кононов. — Бүлүү:ИП Титов, 2009 — 148 с.

Быһаарыылар

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Газета «Якутия» 06.11.2009:В благодарной памяти народа саха
↑ Ким Бадаев. Степан Аржаков төрөөбүт дойдута - Уотту // Кыым : хаһыат. — 2022. — 7 От ыйын (№ 26(22575)).
↑ Саха Өрөспүүбүлүкэтин портаала Архыыптаммыт 2012, Муус устар 22 күнүгэр. СӨ Национальнай архыыбын филиалыгар сигэнэр: Ф.3. Оп. 156. Д.235.
↑ Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Почетные граждане Вилюйского улуса

4. А.А. Калашников, Н.Н. Малышева, М.М. Степанов «Степан Максимович Аржаков». Дьокуускай: изд.: «Бичик», 2009 – с.1-158; 5.Аржаков Степан Максимович // ЯСИА энциклопедията: регионнааҕы электроннай энциклопедия. 2016. Электроннай аадырыһа: http://www.ysia.ru/spravka/?=479

Ылыллыбыт сирэ

«Илин» сурунаал, № 1, 2000

Сигэлэр

Газета «Якутия» 06.11.2009:В благодарной памяти народа саха

Бу киһи туһунан сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн биэрэн Бикипиэдьийэҕэ көмөлөһүөххүн сөп.

[gazetaYa-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Газета «Якутия» 06.11.2009:В благодарной памяти народа саха

[2] Ким Бадаев. Степан Аржаков төрөөбүт дойдута - Уотту // Кыым : хаһыат. — 2022. — 7 От ыйын (№ 26(22575)).

[3] Саха Өрөспүүбүлүкэтин портаала Архыыптаммыт 2012, Муус устар 22 күнүгэр. СӨ Национальнай архыыбын филиалыгар сигэнэр: Ф.3. Оп. 156. Д.235.

[4] Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Почетные граждане Вилюйского улуса

[1]

[2]

[3]

[4]