Дальстрой
Дальстрой. 30-с — 50-с сыллардаахха тэриллэ сылдьыбат ССРС Ис дьыалаларын Наркоматын иһинээҕи Уһук Хоту сиргэ тутуу Сүрүн салалтатын Ил треста (нууччалыы: Государственный трест Главного управления строительства Дальнего Севера Наркомвнудела СССР).
1931 сыл сэтинньи 13 күнүгэр тэриллибитэ. Сыала-соруга Үөһээ Халымаҕа суол уонна промышленность тутуута уонна сайдыыта.
Бастакы салайааччытынан Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин уонна гражданскай сэрии кыттыылааҕа Берзин Э.П. этэ.
Дальстрой Саха сирин уонна Магадаан уобалас территорияларыгар хайа промышленноһын тэрилтэлэрдээх этэ.
Үлэһиттэрэ сүрүннээн хаайыылаахтэр этилэр. 30-с сыллардаахха элбэх хаайыылаах манна тиийбитэ.
Сэрии кэмигэр кэлээччи ахсаана намтыы сылдьыбыта, ол гынан баран 50-с сыллардаахха эмиэ элбээбитэ. 30-с сыллардаахха Халыма өрүскэ аал сырыыта тэриллибитэ, Зырянка таас чох комплексын сөргүппүтэ.
1934 - 1935 сыллардаахха Индигир өрүскэ көмүс булуллубута.
1937 сыллаахха Индигир экспедицията тэриллибитэ. Ити экспедиция үлэтин түмүгэр 1942 сыллаахха Победа уонна 1943 сыллаахха Панфилов приисктэр тэриллибиттэрэ.
| Дальстрой хаайыылаахтарын ахсаана[1] | |||
|---|---|---|---|
| Сыл | Ахсаана | Сыл | Ахсаана |
| 1932 | 11,100 | 1944 | 84,716 |
| 1934 | 29,659 | 1945 | 93,542 |
| 1935 | 36,313 | 1946 | 73,060 |
| 1936 | 48,740 | 1947 | 93,322 |
| 1937 | 70,414 | 1948 | 106,893 |
| 1938 | 90,741 | 1949 | 108,685 |
| 1939 | 138,170 | 1950 | 153,317 |
| 1940 | 190,309 | 1951 | 182,958 |
| 1941 | 187,976 | 1952 | 199,726 |
| 1942 | 177,775 | 1953 | 175,078 |
| 1943 | 107,775 | ||
| Ахсаана сыл аайы тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан. 1932 сылга ахсынньытааҕы турук | |||
1944 сыллаахха сэттэ приискэлээх Индигир хайа-промышленность салалта тэриллибитэ. Дьааҥы өрүс тардыыта Дальстройга бэриллибитэ. Манна хайа-промышленность салалтата тэриллибитэ.
Эһэ Хайа көмүс үөскээбит сиригэр көмүс хостообуттара. Ону таһынан Көстөр уонна Илин Таас приискэлэргэ эмиэ хостообуттара. Онтон 1951 сылтан Депутатскай приискэтэ үлэтин саҕалаабыта.
Магадаан - Уус Ньара айан суол (Халыма трассата) тутуллубута. Дальстрой үлэтэ Муома уонна Томпо оройуоннарыгар тарҕаммыта.
Халыма - Индигир холбоһуктаах пароходство тэриллибитэ.
1951 сыллаахха Дальстройга Дьабарыкы Хайа таас чох руднига бэриллибитэ.
Онон, Дальстрой үлэтэ Саха сирин хотугулуу-илин өттүгэр барытыгар тарҕаммыта. Ити территория факт быһыытынан Саха сиритэн таһаарыллыбыта.
50-с сыллар бастакы аҥарыгдарыгар Дальстрой тэрилтэлэрэ ССРС Ис дьыала министерствотыттан ССРС Өҥнөөх металлургия министерствотыгар бэриллибиттэрэ.
1957 сыллаахха Дальстрой бары тэрилтэлэрэ Саха совнархоз бас билиитигэр бэриллибиттэрэ.
Дальстрой салайааччылара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- 1931 - 1937 сс. — Берзин Э.П., госбезопасность комиссара.
- 1937 - 1939 сс. — Павлов К.А., 2-с ранг госбезопасность комиссара.
- 1939 - 1948 сс. — Никишов И.Ф., генерал-лейтенант.
- 1948 - 1950 сс. — Петренко И.Г., генерал-майор.
- 1950 - 1956 сс. — Митраков И.Л.
- 1956 - 1957 сс. — Чугуев Ю.В.
Өссө маны көр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Дальстрой. К 25-летию. Магадан, 1956.
- Календарь знаменательных и памятных дат Якутской АССР. 1968. Якутск, 1968.
- Хатылаев М.М. Промышленное развитие Якутии в 1946 - 1960 годах. Якутск, 1992.
- Хатылаев М.М. Дальстрой НКВД (МВД) СССР в промышленном освоении северо-востока Якутии. Якутск, 2006.
Ылыллыбыт сирэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Энциклопедия Якутии. Якутск, 2000.
Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ нууччалыы Дальстрой хаайыылаахтара