Сэтинньи 14

Сэтинньи 14 диэн Григориан халандаарыгар сыл 318-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 319-c күнэ). Сыл бүтүө 47 күн баар.

Бэлиэ күннэр

ХНТ ХНТ — Аан дойдутааҕы Диабет утары охсуһуу күнэ. Диабет саамай элбэх инбэлиити биэрэр үс ыарыылартан биирдэстэрэ (атеросклероһу уонна раагы кытта)
Гуинея-Биссау Гуинея-Биссау — Уларыта тутуу күнэ. Бу күн Бернардо Виейра салалтатынан 1980 сыллаахха дойдуга былаас уларыйбыт
Ииндийэ Ииндийэ — Оҕолор күннэрэ. Оҕо үөрэнэригэр улахан болҕомтону биэрбит Ииндийэ салайааччыта Джавахарлал Неру төрөөбүт күнүгэр бэлиэтииллэр
Колумбия Колумбия — Колумбия дьахтарын күнэ
Индонезия Индонезия — Мобил биригээдэ күнэ (Хари бригада мобил). 1945 сыллаахха дьоппуон сэриилэрин тобоҕун тутарга, киин куоракка бэрээдэк олохтуурга тэриллибит полиция чаастара
Румыния Румыния — Добруджа күнэ. 1877-1878 сыллардааҕы Нуучча-Туурак сэриитин кэнниттэн Румыния Хотугу Добруджаны (ол иһигэр Дунаай дельтатын) бэйэтигэр холбоммута.

Түбэлтэлэр

Б. э. и. 332 сыл – Александр Македонскай Эгиипэт фараонун солотун сүкпүт.
1812 — Смолиани аттыгар кыргыһыыга (сэтинньи 13-14 кк.) Петр Витгенштейн хамаандалаах нуучча сэриитэ Франция Клод Виктор уонна Николас Удино маршаллар хамаандалаах сэриилэрин үлтүрүппүт. Бу кыргыһыы французтар нууччалары тохтото сатаабыт тиһэх бөдөҥ кыргыһыылара этэ. Бу иннинэ манна, Двина өрүскэ, французтар иккитэ кыайтарбыттара: Полоцкайдааҕы иккис кыргыһыыга (алтынньы 18-20 күннэрэ) уонна Часники аттынааҕы кыргыһыыга (алтынньы 31 күнүгэр).
1851 — АХШ-ка Герман Мелвилл «Моби Дик» арамаана бэчээттэммит.
1860 — Кытай Иккис Опиум сэриитигэр Британияттан уонна Францияттан кыайтарбытын кэнниттэн Арассыыйа уонна Кытай ыккардыларыгар Пекин трактаата түһэрсиллибит. Арассыыйа састаабыгар Уссури кыраайа киирбит. Билигин ити сиргэ Приморскай кыраай уонна Хабаровскай кыраай сорҕото бааллар. Трактаакка кыраныысса Амур уонна Уссури өрүстэрин Кытай өттүнээҕи кытылларынан ыытыллыбыт, өрүстэри Арассыыйа аҥаардастыы бас билбит. Ол эрэн кэлин кыраныысса өрүс сүрүн үөһүн ортотунан ааһыахтааҕар сөбүлэспиттэр, инньэ гынан Арассыыйа хас даҕаны өрүс арыытын Кытайга биэрбитэ.
1901 — Австрия бырааһа Карл Ландштейнер бастакынан хааны үс бөлөххө араарбыт: 0(I), А(II) уонна В(III). Икки сылынан кини үөрэнээччилэрэ төрдүс бөлөҕү арыйбыттара: АВ(IV). Бу арыйыы түмүгэр хааны көһөрөн кутуу киэҥник туттуллар буолбута. Карл Ландштейнер хаан группаларын арыйбытын иһин 1930 сыллаахха Нобель бириэмийэтин ылбыта.
1919 — Кыһыл аармыйа Омскайы ылбыт. Адмирал Колчак сэриилэрэ үлтүрүтүллүбүттэр.
1920 — "Хара барон" Петр Врангель сэриилэрэ Кырыымтан эвакуацияламмыттар. Кыһыл аармыйа Кырыымҥа Севастополь куораты ылбыт. Кырыымҥа хаалбыт Врангели өйөөччүлэри тутуу, ытыалааһын саҕаламмыт, устуоруктар сыанабылларынан 60-тан 120 тыһыыынчаҕа диэри киһини ытан өлөрбүттэр.
1934 — Эрилик Эристиин "Революция уолаттара" сэһэнин Казахстааҥҥа сылдьар кэмигэр Чимкиэҥҥэ олорон бүтэрбит. Бу сэһэни 2024 сыллаахха казаахтыы тылбаастаабыттара.
1936 — ССРС-ка Гидрометеорология сулууспата тэриллибит.
1944 — Германия диэкки буолбут генерал Андрей Власов Прагаҕа "Арассыыйа норуоттарын босхолуур кэмитиэт" манифеһын ааҕан иһитиннэрбит, бу кэмитиэт бэрэстээтэлинэн талыллыбыт.
1968 — Европаҕа бастакы тыҥа трансплантацията оҥоһуллубут.
1971 — НАСА автоматическай аппарата Маринер-9 Марс орбитатыгар тахсыбыт, инньэ гынан атын планета орбитатыгар тахсыбыт бастакы искусственнай аргыс буолбут. Маринер-9 сыл кэриҥэ үлэлээн Марс ньуурун 85 %-ын хаартыскаҕа түһэрбит. Хаартыскаларга куурбут өрүстэр сүнньүлэрэ, кратердар, сүүнэ улахан вулканнар (холобура, Күн систиэмэтин саамай үрдүк вулкана Олимп), каньоннар, тыал уонна уу эрозиятын сибикилэрэ, пласттар хамсааһыннара, атмосфера фроннара, туман уо.д.а. интэриэһинэй планета ньуурун чымпыктара көстүбүттэр.
1983 — Кипр туурактар өттүлэринээҕи сорҕотун түмэнэ Кипр Туурак Федеративнай судаарыстыбатын тэрийэр туһунан биллэрбит.
1989
- РСФСР суруйааччыларын бырабылыанньатын VI пленума буолбут
- ССРС Үрдүкү Сэбиэтэ "Репрессияламмыт норуоттар тустарынан декларация" таһаарбыт.
1990 — Арҕаа Германия бэйэтин конституциятыгар уларытыы киллэрэн Польшаны кытары Одер — Нейсе өрүстэринэн ааһар кыраныыссаны билиммит. Бу кыраныысса Аан дойду иккис сэриитин кэнниттэн олохтоммута. Кыайыылаах кыттыгастыы дойдулар Германия илиҥҥи өттүттэн элбэх сири былдьаан Польшаҕа биэрбиттэрэ уонна онно олорбут ньиэмэстэри арҕаа үүрбүттэрэ. Арҕаа Германия Одер — Нейсе лиинийэтин өр билиммэтэҕэ, оннооҕор урукку сирдэрин күүс өттүнэн төннөрүөх буолара. Ол эрэн Илин уонна Арҕаа Германиялар холбоһоллоругар тас дойдулар көҥүл биэрэллэрин мэктиэтигэр ити кыраныыссаны билиммитэ.
1994 — Да-Манш силбэһии аннынан Париж уонна Лондон ыккардыларынааҕы туннель аһыллыбыт.
2000 — Саха сиригэр бастакы аһаҕас сүрэххэ эпэрээһийэлэр оҥоһуллубуттар.
2008 — Вашингтон куоракка G20 бастакы саммита саҕаламмыт.

Төрөөбүттэр

1886 — Анемподист Cофронов - Алампа — саха литэрэтиирэтин төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, талааннаах драматург, кини драмалара Саха тыйаатыра олохтоноругар улахан төһүү буолбуттара. «Манчаары» диэн ааттаах саха бастакы хаһыатын бастакы эрэдээктэрэ. «Чолбон» сурунаал уонна Саха тыйаатырын бастакы салайааччыта.
1889 — Джавахарлал Неру — Ииндийэ босхолонуутун иһин хамсааһынын басхана, Ииндийэ бастакы премьер-миниистирэ (1947-1964). Кини кыыһа Индира Ганди (1966-1977, 1980-1984) уонна сиэнэ Раджив Ганди (1984-1989) эмиэ премьер-миниистир буолан өр сылларга дойдуну салайбыттара.
1912 — Василий Протодьяконов - Кулантай — саха сэбиэскэй суруйааччыта, уопсастыбаннай диэйэтэлэ, литэрэтиирэ кириитигэ.
1933 — Николай Слобожанин — өрүс флотун хапытаана, Социалистыы Үлэ Дьоруойа, Ленин уордьанын кавалера (1986).
1965 — Гульнара Дулова — балерина, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа.
1990 - Роман Алексеев - Саха араадьыйатын, телевидениэтин ыытааччыта, диктор, ырыаһыт, СӨ ыччат бэлиитикэтин туйгуна.

Өлбүттэр

1994 — Николай Мординов - Амма Аччыгыйа — саха норуодунай суруйааччыта, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ (1934), Саха АССР ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ.
2010 — Моисей Ефимов — Саха норуодунай бэйиэтэ. Түөрт уонтан тахса сахалыы, нууччалыы тахсыбыт хоһоон хомуурунньугун ааптара. Хас да хомуурунньуга атын омук тылынан тахсыбыта.