Балаҕан ыйын 1

Балаҕан ыйын 1 диэн Григориан халандаарыгар сыл 244-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 245-c күнэ). Сыл бүтүө 121 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Арассыыйа Арассыыйа, Армения Армения, Беларусь Беларусь, Казахстаан Казахстаан, Кыргыстаан Кыргыстаан, Латвия Латвия, Литва Литва, Молдавия Молдавия, Түркменистаан Түркменистаан, Украина Украина — Билии күнэ
• Словакия Словакия — Конституция күнэ
• Узбекистан Узбекистан — Тутулуга суох буолуу күнэ

Түбэлтэлэр

• 1449 — Ойрааттар дойдуларын Хотугу Юань баһылыга Эсиэн Кытай Мин династиятын ыраахтааҕытын Инцзуну билиэн ылбыт. Бу иннинэ 500 тыһ. кэриҥэ киһилээх кытай аармыйатын 20 тыһ. киһилээх сэриитинэн урусхаллаабыт.
• 1651 — Саха сирин бойобуодустубатыгар стольнигынан Иван Акинфов диэн киһи, дьягынан Осип Степанов буолбуттар.
• 1720 — Сибиир норуоттарыгар киристиэс итэҕэлин ылыммыт дьон үс сыл устата бары түһээнтэн босхолоноллорун туһунан уураах тахсыбыт. Босхо кыһыл көмүс сүрэх, чаанньык, алтан иһит, “ырбаахыта тиктиҥ” диэн холуста, таҥара мэтириэтэ (икона) бэриллэрэ. Саха киһитэ маннык чэпчэтиини сүрдээх өйдөөхтүк туһаммыта: маҥнай оҕолорун биир-биир сүрэхтиир, онтон – кэргэнин, тиһэҕэр – бэйэтин. Түмүгэр сүүрбэччэ сыл дьаһаахтан босхолоноллоро.
• 1759 — Коллежскай асессор Михаил Лебедев Саха сирин бойобуодатынан анаммыт. Кини бу солоҕо 1761 сыл сэтинньи 30 күнүгэр дылы сулууспалаабыта.
• 1821 — балаҕан ыйын бастакы күннэригэр Дьокуускайга Ньукуола таҥаратын таас дьиэтэ үлэҕэ киирбит.
• 1870 — Седан кыргыһыытыгар Пруссия Францияны быһаарыылаахтык кыайбыт. Бу кыайыы Германия судаарыстыбалара холбоһоллоругар улахан суолталаах этэ.
• 1923 — Дьоппуоҥҥа Улахан Канто сирин хамсааһыныгар Токио уонна Иокогама урусхалламмыттар, 105 000 киһи өлбүт. Дьоппуоннар истэригэр бу алдьархай европалыы сиэринэн-майгынан, демократиянан аһара үлүһүйүү сэтигэр буолбут диэн санаа олохсуйбут. Ону таһынан уоттааһыҥҥа кэриэйдэри буруйдаабыттара, онтон сылтаан 6600 кэриэйи, ол иһигэр Арассыыйаттан тиийбит 60-ча киһини, өлөрбүттэрэ. Бу быһылаан кэнниттэн онно эмиграцияҕа олорбут сахалар В. И. Новгородов, Г. С. Ефимов, П. Д. Яковлев, Г. М. Кузьмин уонна Г. В. Никифоров Дьокуускай атыыһытын П. А. Кушнарев өйөбүлүнэн Кытайга, оттон К.В. Ксенофонтов Хотугу Америкаҕа күрээбиттэрэ.
• 1934 — Саха АССР Норуотун комиссариатын Сэбиэтин «Об организации Народного комиссариата местной промышленности» Уурааҕа тахсыбыт.
• 1939 — Германия Польшаҕа саба түспүт, Аан дойду иккис сэриитэ саҕаламмыт.
• 1952 — Пулитцер бириэмийэтин ылбыт Эрнест Хемингуэй романа «Оҕонньор уонна байҕал» тахсыбыт.
• 1969 — Ливияҕа полковник Муаммар Каддафи былааһы ылбыт. Кини бу дойдуну 42 сыл тухары салайбыта, түмүгэр 2011 сыллаахха Ливияҕа гражданскай сэрии саҕаламмыта.
• 1970 — Серебрянай Борга (Нүөрүҥгүрү) Өрөспүүбүлүкэтээҕи оҕо психоневрологическай диспансера аһыллыбыт.
• 1991 — Узбекистан тутулуга суоҕун биллэрбит.
• 2004 — Хотугу Осетия киин куоратыгар Беслааҥҥа (Арассыыйа) террористар оскуолаҕа киирэн тыһыынчаттан тахса оҕону, учууталы, төрөппүтү аманаат быһыытынан ылбыттар. Үс хонук иһигэр бу быһылааҥҥа 385 тахса киһи өлбүтэ.

Төрөөбүттэр

• 1915 — Саха АССР үтүөлээх артыыската Прасковья Петрова төрөөбүт (1973 өлб.). Прасковья Семеновна 1934 сыллаахха Саха тыйаатырын бастакы устуудьуйатын бүтэрбитэ.
• 1923 — Семен Николаев - Сомоҕотто (29.10.2004 өлб.) — устуоруйа билимин хандьыдаата, этнография эйгэтигэр сахалартан бастакы үрдүк үөрэхтээх чинчийээччи, сүүстэн тахса үлэ ааптара.
• 1930 — Егор Оконешников (17.09.2021 өлб.) — лексиколог учуонай, терминограф, норуот үөрэҕириитин туйгуна, филология билимин дуоктара (2005).
• 1941 — Кадим Аралбай — Башкортостан норуодунай бэйиэтэ.
• 1949 — Иннокентий Аммосов — 2002—2008 сс. Чурапчы улууhун баhылыга, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Чурапчы улууһун ытык олохтооҕо.
• 1950 — Вагит Алекперов — «Лукойл» ньиэп хампаанньатын бэрэсидьиэнэ уонна кыттыгас бас билээччитэ.
• 1952 — Наталья Харлампьева — саха норуодунай бэйиэтэ, Саха Сирин суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, Арассыыйа суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.
• 1959 — Александр Махаров (2020 өлб.) — геодезист, сири олохтооччу.
• 1983 — Любомир Николаев — мадьыны, Дыгын оонньууларын чөмпүйүөнэ (2013).

Өлбүттэр

• 1557 — Жак Картье — билиҥҥи Канаада сирин Францияҕа бас билиннэрбит француз чинчийээччитэ.
• 1958 — Михаил Габышев (1902 с. т.) — ил дьайыксыта, учуонай, экэниэмикэ билимин дуоктара, коллекционер.