Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
От ыйын 4 диэн Григориан халандаарыгар сыл 185-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 186-c күнэ). Сыл бүтүө 180 күн баар.
- Б.э.и. 362 сыл — Мантинея аттынааҕы кыргыһыы: Фива куорат олохтоохторо Спартаны кыайбыттар. Бу кыргыһыы иннинэ б.э.и. 371 сыллаахха фивалар Спартаны аан бастаан Левктра аттыгар кыайбыттара.
- 1054 — Оҕус сулус бөлөҕөр сулус эстиитин кытай, арааб астрономнара уонна баҕар Америка төрүт олохтоохторо көрбүттэрин суруйан хаалларбыттар. 23 хонук тухары бу сулус күнүһүн да көстөр чаҕылхай эбит.
- 1187 — Кириэстээх бохуоттар: Хаттин аттынааҕы кыргыһыы: Саладин Иерусалим хоруолун Гай де Лузиньяны кыайбыт.
- 1768 — Екатерина II ыраахтааҕыны кытта көрсөр соруктаах баран иһэр сахалар дьокутааттарын Соппуруон Сыраанабы Бүтүн Сибиир Сенатын дьаһалтата (Тобольскай куорат) дьиэтигэр төннөрүгэр уураахтаабыт. Бу иннинэ Иркутскай күбүөрүнэтин дьаһалтата быыбары биллиммэтэх, ыраахтааҕыга барарын утарбыт. Ол да буоллар саха кинээстэрэ Сыранов Москуба куоракка ыраахтааҕыга тиийиэхтээх диэн туруорсубуттар, Сыраанап Сибиир тойотторун бобуутун-хаайыытын ылымматах, син биир ыраахтааҕыны баран көрсүбүт, саха кыһалҕатын туруорсубут.
- 1769 — Бастакы Саха дьаһааҕын хамыыһыйатын хадаатайыстыбатын ылынан, 1769 сыл бэс ыйын 23 күнүгэр (аныгы ааҕыынан от ыйын 4) Сибиир күбүрүнээтэрэ Денис Чичерин аманаат институтун Саха сиригэр суох гынар туһунан ыйаах таһаарбыт. Аманааттааһын диэн дьону толук ылар бэрээдэк этэ, үксүн аҕа уустарын баһылыктарын уолаттарын аналлаах хаайыы дьиэҕэ олордоллоро. Маннык быраактыканы суох гыныы дьон туһуттан буолбакка, аманааттааһын хааһынаҕа хоромньу аҕаларынан оҥоһуллубута.
- 1776 — Континент иккис Кэнгириэһэ АХШ Тутулуга суох буолуутун туһунан Декларацияны ылыммыт.
- 1845 — Коллежскай советник Николай Каргопольцев Саха уобалаһын бырабылыанньатын бэрэстээтэлинэн анаммыт. Кини бу солоҕо 1850 сыл кулун тутар 18 күнүгэр диэри олорбут.
- 1892 — Арҕаа Самоа күн-дьыл уларыйыытын лиинийэтин көһөрөн Арҕаа полушариеҕа киирэр буолбут, онон биир күн манна иккиһин хатыламмыт уонна бу сыллара кинилэргэ 367 күннээх буолбут. АХШ-ы кытары сыһыаны чэпчэтэр туһугар маннык гыммыттар эбит. Онтон 2011 сыллаахха Австралияны уонна Саҥа Зеландияны кытары сыһыаны чэпчэтэр туһуттан Арҕаа Самоа төттөрү Илин полушариеҕа көспүт, бу сыл биир күн көтүтүллүбүт.
- 1920 — Соторутааҕыта Иркутскайтан төннөн кэлбит Степан Васильев Дьокуускай куорат ыччатын бастакы уопсай мунньаҕын тэрийэн ыыппыта. Саха сиригэр ыччат хомуньуустуу сойууһа — хомсомуол — тэриллэн барбыта.
- 1924 — Максим Аммосов Арассыыйа билимин акадьыамыйатын мунньаҕар кыттыбыт, Саха сирин оҥорор күүстэрин чинчийэр эспэдииссийэни тэрийэр туһунан кэпсэппит
- 1931 — саха дьоно Семен Старостин – Одьоо Ыстаарыһын (Амма), Михаил Корнилов-Мээнчэ уола (Өлүөхүмэ) уонна Егор Старостин - Тоҕурууса (Илин Хаҥалас) Соловки концлааҕыртан күрээн Финляндия сирин булаллар. Финляндияҕа олохсуйаллар. Дьон бэртэрэ буолан тыыннаах ордон, өссө бэйэлэрин кэнниттэн суол-иис хааллараллар.
- 1938 — Алдаҥҥа 4 саханы буржуазнай национализмҥа буруйдуур суут саҕаламмыт: Петр Габышев ("Якутзолото" былаанныыр отделын сэбиэдиссэйэ), Иван Лебедкин ("Якутзолото" старшай геолога), Александр Попов ("Якутзолотопродснаб" управляющайын солбуйааччы), Николай Рысаков ("Якутзолото" руднай фабрикатын сэбиэдиссэйэ). Суут 3 күн буолбута. А. Я. Вилинов салалталаах НКВД силиэстийэлиир бөлөҕө икки провокаторы уонна сокуоннайа суох ньымалары туһанан дьыала тэрийбитэ сымыйата көстөн турара эрээри, НКВД-ттан куттанар суут бу дьону буруйдаахтар диэн быһаарбыта, Габышев уонна Попов ытыллыбыттара, Лебедкин 15 сыл хаайыыга ууруллубута (онно өлбүтэ), Рысаков 10 сыл хаайыыга уонна 3 сыл көскө ууруллубута (1955 сыллаахха буруйа суоҕун туруорсан сууттаспыта, төрдүөннэрин реабилитациялаппыта)[2].
- 1942 — Аан дойду иккис сэриитэ: 250 хонуктаах Севастополь иһин кыргыһыы түмүктэммит, ньиэмэстэр уонна румыыннар куораты ылбыттар. Эвакуация сатаммакка элбэх сэбиэскэй саллаат билиэҥҥэ түбэспит. Кырыым атын сирдэрин өстөөх өссө сэрии саҕаланыытыгар 1941 күһүнүгэр ылбыта, Севастополь эрэ хаалан өр кыргыспыта, уонна сэбиэскэй сэриилэр кылгас кэмҥэ Керчь куоракка десант түһэрэн плацдарм оҥоро сылдьыбыттара. Куораты ылыыга улахан өҥөнү люфтваффе сөмүлүөттэрэ ылбыттара (холобур аҥардас бэс ыйыгар 23 751 сөмүлүөт көтүүтэ буолбут, 20 528 тонна буомба быраҕыллыбыт), буомбалааһын түмүгэр куоракка 11 эрэ дьиэ ордубута. Сэбиэскэй өттүттэн 156 880 киһи өлбүтүнэн уонна билиэҥҥэ түбэспитинэн ааҕыллар, оттон өстөөхтөр өттүлэриттэн төһө сүтүк буолбута чопчу биллибэт: өлбүтүнэн уонна бааһырбытынан 36 тыһыынчаттан (АХШ чинчийээччилэрин дааннайынан) 300 тыһыынчаҕа тиийэ (Совинформбюро биллэриититинэн) сүтүктэммиттэр. Куораты ылаат, өстөөх туох баар күүһүн Баку ньиэптэлээх сирдэрин ылыыга туһаайбыта.
- 1943 — Аан дойду иккис сэриитэ: Прохоровка дэриэбинэҕэ Курскай кыргыһыыта саҕаламмыт, устуоруйаҕа саамай улахан кыргыһыы уонна тааҥкалар саамай улахан кыргыһыылара .
- 1946 — Илиҥҥи Пруссия киин куоратын Кёнигсберг аата уларытыллан Калининград буолбут. Урукку олохтоохторун тобохторо — ньиэмэстэр уонна литовецтар — 1947 сыллаахха Германияҕа депортацияламмыттара, саҥа Калининград уобалаһыгар ССРС холкуостаахтарын илдьэн олохсуппуттара.
- 1951 — Уильям Шокли көһүүлээх транзисторы айыы туһунан биллэрбит.
- 1961 — Бастакы устуутун кэмигэр саҥа сэбиэскэй К-19 атомнай подлодка саахаламмыт. Реакторы өрөмүөннүүр сатаммыт эрээри, 22 киһи икки сыл иһигэр радиацияттан сүһүрэн өлбүттэрэ.
- 1987 — Францияҕа уруккута Виши бырабыыталыстыбатыгар гестапо тойоно Клаус Барбье киһи-аймах утары буруйдааҕынан билиниллибит уонна үйэтин-сааһын тухары хаайыыга угуллубут. Бу киһи сэрии кэмигэр бэйэтэ дьону пыткалыырынан биллибитэ, сэрии кэнниттэн Боливияҕа күрээн олорбута, онно былаас уларыйбытыгар тутуллан Францияҕа экстрадицияламмыта.
- 1996 сыл — Hotmail диэн төлөбүрдээх электрон почта сиэрбиһэ аһыллыбыт. Сиэрбис аһыллыбыт күнүн соруйан АХШ тутулуга суох буолуутун күнүгэр түбэһиннэрбиттэрэ, ол интернет-провайдердартан тутулуга суох буолууну кэрэһэлиир этэ. Бу электрон почта бастакы аһаҕас сиэрбиһэ этэ.
- 2008 — Дьокуускайга "Туймаада" стадиоҥҥа IV "Азия Оҕолоро" оонньуулар аһыллыбыттар. Үс олимпиец Роман Дмитриев, Павел Пинигин уонна Александр Иванов дүҥүрү охсубуттар.
- 2012 — ЦЕРН Баараҕай адрон коллайдерын көмөтүнэн Хиггс бозонун кытта дьүөрэлии частицалары арыйбытын туһунан биллэрбит.
- 2012 — «Чолбон» бассейны үөрүүлээх быһыыга-майгыга арыйбыттар, РФ спордун миниистирэ Виталий Мутко маннык 50 м уһуннаах дорожкалаах бассейннар Арассыыйаҕа 50 ахсааны кыайбаттарын, өрөспүүбүлүкэ Уһук Илин спордун киинэ буолан эрэрин бэлиэтээбит.
- 1911 — Елизабет Ператрович (1958 өлб.) — АХШ-ка Аляска төрүт олохтоохторун тэҥ бырааптаныыларын туруулаһааччы.
- 1950 — Наталья Степанова — Саха тыйаатырын артыыһа.
- 1969 — Айталина Афанасьева-Адамова — опера ырыаһыта, 2002 сыллаахха П.И. Чайковскай аатынан аан дойдутааҕы күрэс I бириэмиэйэтин лауреата буолбута, Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырын артыыһа, Ил Түмэн дьокутаата, СӨ народнай артыыһа, РФ уонна СӨ үтүөлээх артыыһа. Амма, Мэҥэ-Хаҥалас улуустарын Ытык киһилэрэ. Амма улууһун Алтан нэһилиэгэр төрөөбүтэ, оҕо сааһа Майаҕа ааспыта. 2019 сыллаахха Дьокуускайга аан дойду таһымнаах опера ырыаһыттарын күрэһин тэрийбитэ, 2024 сыллаахха иккис күрэс ситиһиилээхтик буолан ааспыта.
- 1976 — Алексей Навальнай, юрист, инвест-активист, политика уонна уобсастыба диэйэтэлэ.
- ↑ Сегодня Украина отмечает день национальной полиции, 4 июля 2019.
- ↑ Николаев И.И., Ушницкай И.П. Центральное дело (Хроника сталинских репрессий в Якутии). — Якутск: Якутское книжное издательство, 1990. — С. 48-51. — 160 с. — 25 000 экз.
Италия — Гарибальди күнэ
Кайман арыылара — Конституция күнэ
Латвия — Дьэбириэй омугун геноцидын толук буолбут дьонун ахтан ааһар күн
Лесото — Ыал күнэ
Руанда — Босхолонуу күнэ ааҥл. Liberation Day
АХШ — Тутулуга суох буолуу күнэ (Британияттан, 1776)
Хотугу Мариан Арыылара — Босхолонуу күнэ
Украина — Суут эспиэрин күнэ.
Пилипиин — Өрөспүүбүлүкэ күнэ ааҥл. Republic Day
