Сэтинньи 16

Сэтинньи 16 диэн Григориан халандаарыгар сыл 320-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 321-c күнэ). Сыл бүтүө 45 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• ХНТ ХНТ — Тулуйумтуо буолуу күнэ (нууч. Международный день толерантности)
• Дойдулар ардыларынааҕы анорексияны утары охсуһуу күнэ
• Исландия Исландия — Ислаан тылын күнэ (Dagur íslenskrar tungu)
• Хотугу Кэриэйэ Хотугу Кэриэйэ — Ийэ күнэ
• Нидерланд Нидерланд (Синт-Эстатиус) — Статия күнэ. Бу Кариб байҕалыгар баар Нидерланд хоруоллугун Синт-Эстатиус (Сибэтиэй Ефстафий) диэн муниципалитетын олохтоохтор бэйэлэрэ Статия диэн ааттыыллар. 1776 сыллаахха бу арыыга АХШ хаараабылын чиэстээбиттэр, онон устуоруйаҕа бастакынан Америка Холбоһуктаах Штааттарын туспа дойду быһыытынан билиммиттэр.
• Украина Украина — Араадьыйа, тэлэбиидэнньэ уонна сибээс үлэһиттэрин күнэ
• Эстония Эстония — Сүбүрүнүөтү биллэрии күнэ

Түбэлтэлэр

• 1532 — Билиҥҥи Перу сиригэр Кахамарка кыргыһыытыгар Франсиско Писарро салайар 200 киһилээх испанецтар этэрээттэрэ инка ыраахтааҕытын Атауальпа 7000 киһилээх харабылын албыҥҥа киллэрэн кыргыбыттар уонна ыраахтааҕыны бэйэтин аманаат оҥостубуттар. Атауальпа босхолонорун толугар биир хоһу кыһыл көмүһүнэн уонна аттынааҕы хоһу үрүҥ көмүһүнэн толорон биэрбиттэрэ. Кыһыл көмүс ыйааһына 6 туонна буолбут. Испанецтар толугу ылан баран Атауальпаны өлөрбүттэр. Оттон көмүһү ылбыт саллааттар үгүстэрэ индиэйэстэри утары эбэтэр бэйэ-бэйэлэрин кытары сэриилэргэ сотору кэминэн өлбүттэр.
• 1849 — Суруйааччы Федор Достоевскайы бырабыыталыстыбаны утарбытын иһин суут ыйаан өлөрөргө уурбут. Кэлин амньыыстыйаланан,уураах хаатырганан солбуллубут.
• 1869 — Эгиипэккэ Сир Орто байҕалын Кыһыл байҕалы кытта холбуур Суэц ханаала аһыллыбыт.
• 1885 — Канаадаҕа метистэр өрө турууларын баһылыгын, «Манитоба аҕата» диэн ааттанар Луи Риэль диэн киһини "таҥнарбытын иһин" сууттаан өлөрбүттэр.
• 1903 — Арассыыйа социал-демократическай оробуочай баартыйата (РСДРП) икки бөлөххө хайдыспыт: бассабыыктар (нууччалыы «большинство» - баһыйар элбэх диэн суолталаах тылтан) уонна меньшевиктар («меньшинство» диэнтэн).
• 1918 — Венгрия Австро-Венгрия импиэрийэтиттэн тутулуга суох өрөспүүбүлүкэ буолбут.
• 1924 — "Автономная Якутия" хаһыакка «Саха омук» уопсастыба үлэтин туһунан ыстатыйа тахсыбыт. Улуус дьоно улаханнык сэргээбиттэрин бэлиэтээбиттэр, ол да буоллар ,кэккэ итэҕэстэр баалларын ыйбыттар. Холобур, уопсастыба киинэ улуустааҕы салааларын кытта ыкса ситимэ суоҕун, улуустааҕы тэрилтэлэр тыйаатыр эрэ үлэтинэн муҥурданалларын суруйбуттар.
• 1937 — Киргизия өрөспүүбүлүкэтин Хомуньуус баартыйатын Киин кэмитиэтин бастакы сэкиритээрин Максим Аммосовы сымыйанан буруйдаан хаайбыттар.
• 1938 — Самбо диэн спорт көрүнэ төрүттэммит. Дзюдоҕа уонна джиу-джитсуга олоҕуран айыллыбыт самбо (самозащита (самооборона) без оружия) бэйэтэ успуорт уонна бойобуой диэн икки көрүҥҥэ арахсар.
• 1940 — Аан дойду иккис сэриитэ: Ковентри куораты икки хонук иннинэ Люфтваффе урусхаллаабытыгар хоруйдаан Британия сөмүлүөттэрэ Германия Гамбург куоратын буомбалаабыттар.
• 1945 — ЮНЕСКО төрүттэммит — Холбоһуктаах Нациялар үөрэххэ, билимҥэ уонна култуураҕа тэрилтэлэрэ (ааҥл. UNESCO; United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization). Тэрилтэ сүрүн сыала-соруга - аан дойдуга эйэни уонна куттал суох буолуутун үөрэх, билим уонна култуура сайдыытын көмөтүнэн хааччыйыы. Дойдулар үөрэҕэ суох буолууну утары охсуһууларын, босхо үөрэхтээһини өйүүр, санаа уонна билии атастаһар киин курдук үлэлиир.
• 1981 — Леонид Брежнев Киин кэмитиэт пленумугар Ас-үөл бырагыраамматын ылыныы туһунан эппит.
• 1988 — Эстония Сэбиэскэй Социалистыы өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү Сэбиэтэ сүбүрүнүтүөтү биллэрбит, ол эрээри ССРС-тан арахсарын туһунан эппэтэх. Мантан ССРС-ка "Сүбэрэнитиэттэр параадтара" саҕаламмыта.
• 1989 — Чехословакияҕа "Баархаттыы" өрөбөлүүссүйэ саҕаламмыт.
• 1996 — Каспийскай куоракка теракт түмүгэр 67 киһи өлбүт.
• 2019 — COVID-19 ыарыы бастакы биллэр түбэлтэтэ бэлиэтэммит. 55 саастаах эр киһи Кытай Хубэй провинциятын Ухань куоратын ырыынагар сылдьан баран ыалдьыбыт.

Төрөөбүттэр

• 1874 — Александр Колчак — Арассыыйа бэлиитикэтин XX-с үйэ саҕаланыытын аатырбыт диэйэтэлэ, Кырасдааныскай сэрии кэмигэр үрүҥнэр басханнара, нуучча импэрээтэрдии байыаннай флотун адьымыраала, гидрограф-учуонай.
• 1983 — Елена Копырина — саха тылыгар туохтуур суолтатын чинчийэр учуонай, тыл үөрэҕин билимин хандьыдаата.

Өлбүттэр

• 1976 — Николай Доможаков (1916 с.т.) — хакаас учуонайа. Хакасияҕа Тыл, литэрэтиирэ уонна устуоруйа научнай-чинчийэр институтун тэрийсибитэ уонна 1944 сылтан 1955 сылга диэри салайбыта. Доможаков хакаас омук тылын, оскуолаҕа үөрэтэр кинигэлэрин, үөрэтии босуобуйаларын, атын элбэх үөрэх фундаментальнай үлэлэрин оҥорбут ааптар быһыытынан биллэр.
• 2006 — Милтон Фридман (1912 с.т.) — АХШ экэнэмииһэ, Нобель бириэмийэтин лауреата.