COVID-19

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Навигацияҕа көс Көрдөбүлгэ көс

COVID-19 (ол эбэтэр COrona VIrus Disease 2019) — ыарахан респираторнай ыарыы, киһи уонна кыыл тыынар уорганнарын дьаҥныыр инфекция. COVID-19 киһи уонна кыыл бронхатын, тыҥатын уонна атын органнарын бастатан туран алдьатар, устунан "тыҥа сытыйыытыгар, некроз" тириэрдиэн сөп (пневмония), ол эбэтэр саҥа коронавируһанан ыалдьыбыт кыыл эбэтэр киһи өлөр кутталга киирэр. Бу саҥа ыарыыга COVID-19 кыыллар даҕаны, дьон даҕаны иммунитета суох.

Бу COVID-19 инфекцианы 2019 сыллаахха бастаан Ухань куоратка булбуттара. Бу ыарыынан сибээстээн Аан Дойдуга Улуу карантин бара турар (236 араас омук дойдуларыгар, 97% планета олохтооҕо уонна 100% кыыллар зоопаркаларыгар), Пандемия COVID-19.

COVID-19 ыарыыны көбүтэр саҥа коронавирус штамма SARS-CoV-2.

Дьаҥныыр уорганнара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

  • тыҥа - киһи уонна кыыл тыҥатын альвеолатын коронавирус сиир уонна онно төрөөн уһаан барар. Ол түмүгэр тыҥа салгын тыынар уонна кислород ылар функциатын сүтэрэн, пневмония ыарыыга ылларар. Ыалдьыбыт киһи эбэтэр кыыл өлөр турукка киирэр куттала үөскүүр. Киһи эбэтэр кыыл олоҕор ыксаллаах быһыы майгы үөскүүр. Коронавирус тыҥаҕа тарҕанан баран хаан нөҥүө атын уорганнарга тарҕанар, бастатан туран быарга.
  • быар - коронавирус киһи эбэтэр кыыл быарыгар тарҕанар түгэнигэр араас кутталлаах түгэннэр үөскүүллэр, олор ахсааннарыгар быар искэнэ. Иммунитет уопсайа алдьаныыта, ол түмүгэр атын туора бактериалар уонна вирустар сыстыахтарын сөп.
  • күөмэй - бастатан туран коронавирус тыҥаҕа киириэн иннинэ күөмэйгэ үөскүүр, тарҕанар. Ол түмүгэр күөмэйгэ баар уорганнар функциалара уларыйар, холобур мунну сыты билбэт буолуута, тыл амтаны билбэт буолуута.

COVID 19 ыалдьыбыттар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Сиһилии: https://www.bbc.com/russian/news-52184310 (COVID 19 обнаружили у львов и тигров в зоопарке Нью Йорка, заразились от людей)

https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5ea5ce5b9a79472b08cfb79c (в Нидерландах заразились от людей новым коронавирусом норки)

Симптомнара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

  • Бастаан грипп ыарыыга майгынныыр
  • сыты уонна амтаны сүтэрии
  • наар сылайыы
  • сөтөллүү (хаппыт сөтөл)
  • пневмония "тыҥа сытыйыыта" (ыарыы аһары көбөр түгэнигэр)
  • температура 38°C дылы тахсыы
  • күөмэйгэ наар утатыы курдук курдук кураан таҥалайга туруута

клиническай көрдөрүүтэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Киһи эбэтэр кыыл COVID-19 сыстар түгэнигэр бастакы симптомнар 6 хонугунан биирдэ биллэллэр, сороҕор инкубационнай период 21 хонук барыан сөп. Ол бириэмэҕэ ыарыһах симптомнара суох доруобайбын диэн сананыан сөп, атын дьонҥо уонна кыылларга ыарыыны тарҕатыан сөп.

Симптомнарын кэнниттэн 70% ыарыһахха альвеолалар тыҥаҕа алдьанан бараллар. Устунан пневмония стадията саҥаланар. Ыарахан респираторнай дистресс синдром саҥаланар, киһи олоҕуттан (өлөр) туоруур куттала үөскүүр.

Коронавирус тыҥаны алдьатан сиэн баран дальше атын уорганнарга барар, үксүн тымыр нөҥүө сүрэххэ, мэйиигэ, быарга. Ол түмүгэр ол уорганнар эмиэ алдьанан бараллар, коронавирус клеткаларын сиир, онно төрүүр ууһуур. Киһи өлөр куттала 85% тиийэр.

Кыыл эбэтэр киһи иммуннай системата COVID-19 тохтотоору эмискэ вируһу утары күүстээх сэрии биллэрэр, билимҥигэ биллэрин курдук цитокин шторма (Гиперцитокинемия). Ол түмүгэр организм вируһу кытта туох баарынан охсуһар түмүгэр организм бары энергиятын барыыр, төттөрүтүн организм бэйэтин алдьатар процеһа саҕаланар. Киһи өлөр кутталын 99% тириэрдэр, тоҕо диэтэххэ организм коронавируһу өлөрө сатаан температуратын эмискэ 39°C-47°C таһаарар, ол түмүгэр вирус өлөр. Ол эрэн организм клеткалара эмиэ өлөллөр, үксүн төттөрү көммөт алдьаныыны сүрэх уонна быар ылар. Цитокин шторматын кэнниттэн дьон өлөр эбэтэр инбэлиит буолар.

Профилактика[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Вакцинаны оҥоруу ыытыллар, 2020 сыл балаҕан ыйынааҕы туругунан, түөрт вакциналаах-кандидаттар тустарынан дааннайдар бэчээттэммиттэрэ, олортон биирдэстэрэ Россияҕа оҥоһуллубута. Үс вакцина аденовирус-векторнай, биир — мРНК-вакцина буолаллар. Ол эрээри маассабай вакцинация саҕаланыан иннинэ бары вакциналар куттала суох буолууларын уонна киэҥ хабааннаах клиническэй боруобалааһыҥҥа көдьүүстээҕин көрдөрүөхтээхтэр.

Индивидуальнай профилактика[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Доруобуйа харыстабылын аан дойдутааҕы тэрилтэтэ (ВОЗ) СУТУЛЛУУТУН сарбыйыыга уопсай рекомендацияны биэрдэ.:

  • Нэһилиэнньэ ортотугар медицинскэй маассалары туттуу
  • илиигин мыыланан эбэтэр испииринэн сууй;
  • сөтөллөн эбэтэр сабан баран тоҥолохторунан эбэтэр биир салфетканан сабыталаа;
  • 1 миэтэрэ дистанцияны тутус, ордук кинилэр быыбардыыр симпозиумнара эбэтэр үрдээбит температуралара атын дьоҥҥо сыһыаннарынан.;
  • илиигин-атаххын тыытыма, айаххын тыытыма;
  • лиридоридка, сөтөл уонна ыарыһахтары медицинскэй тэрилтэ көмөтүнэн эмтиир.

Төһө да сөптөөх усулуобуйаҕа вирус араас ньуурунан хаалыан сөп эрээри, көннөрү гипохлитрия уонна водороду перекись курдук средстволартан итэҕэһэ суох сууһарыллар.

Арыгыны иһии вирусу кыдыйыы, айах тутуутун дезинфекциятын хааччыйбат, ол гынан баран организмҥа иммунитарнай системаҕа алдьатыыны көрдөрөр. Арыгыны иһии мөлтүүр уонна инфекционнай ыарыылары утары харыстыыр дьоҕурун намтатар. Ону тэҥэ арыгыны иһии сытыы дистресс- синдрому сайыннарыы буолар[1].

эмптэнии[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Эмп бу саҥа ыарыыга суох. Эмптээһин көрүллүбэт. Өскөтүн кыыл эбэтэр киһи пневмониялыыр түгэнигэр ИВЛ (тыҥаны үрдэрии аппараты) холбуохтарын сөп.

"КОВИД- 19"[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Приложение " ЧЕРЕШЕЕ без КОВИД- 19» — Евросойуус, Амма, Азербайджан, Армения, Беларусь, Казахстан, Киргизия, Молдова, Таджикистан, Туркменистан уонна Узбекистан икки ардыларынааҕы сертификаттарын анала. Сыһыарыы судургутук бигэргэтиэххэ наада, пройденные тест о пройденных тестах на коронавирусе, вакцинации и перед перед перед переводом сертификаты-19.[2]

Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Өссө маны көр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]