Олунньу 25
Олунньу 25 диэн Григориан халандаарыгар сыл 56-с күнэ. Сыл бүтүө 309 күн (ордук хонуктаах сылга 310 күн) баар.
Бэлиэ күннэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Венгрия — Хомуньуус диктатуратын сиэртибэлэрин ахтар күн
Грузия — Сэбиэскэй оккупация күнэ
Пилипиин — Норуот былааһын күнэ
Кувейт — Наассыйа күнэ
Суринам — Өрөбөлүүссүйэ күнэ
Япония — Китано Байка-сай эбэтэр «Слива тыллыытын күнэ»
Түбэлтэлэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- 1336 — Пиленай куорат түөрт тыһыынча көмүскээччитэ куораттырын уоттаабыттар уонна тевтоннарга билиэн түбэһимээри бэйэлэрин өлөрүммүттэр. Бу түгэн Литва утары туруутугар улахан суолтаны ылбыта, хойут да элбэх уус-уран айымньыга төрүт буолбута.
- 1741 — Рим папата таҥара үлэһиттэрэ эргиэнинэн дьарыктаналларын боппут.
- 1836 — Сэмюэл Кольт револьверга АХШ патенын ылбыт.
- 1875 — Кытайга түөрт саастаах Гуансюй импэрээтэр буолбут. Цин династия онус импэрээтэрэ. 1908 сыллаахха диэри бүрүстүөлгэ олорбута эрээри, урукку импэрээтэр ойоҕо Цыси дьайыыта суох 1889 сылтан 1898 сыллаахха диэри эрэ ыраахтааҕылаабыта.
- 1916 — Верден кыргыһыытын кэмигэр ньиэмэстэр Дуомон форту ылбыттар, Бу форт Франция сэриилэрин сүрүн көмүскэнэр тутуута этэ.
- 1918 — ньиэмэс сэриилэрэ Таллинн куораты ылбыттар, Эстонияны барытын оккупациялаабыттар.
- 1921 — Кыһыл Аармыйа Грузия киин куоратын Тбилисини сэриилээн ылбыт. Грузинскай ССР төрүттэммит.
- 1930 — Саха АССР Совнаркомугар гидрометеорология сулууспатын бюрота тэриллибит. Бюро соруга — Саха сиринээҕи гидрометеорология сулууспатын үлэтин иилээн-саҕалаан ыытыы.
- 1941 — Нидерлааҥҥа бобуллубут хомуньуус баартыйа ньиэмэстэр оккупациялаан олорор Амстердамнарыгар бүттүүн забастовканы тэрийбит. Забастовка нацистар Голландия дьэбириэйдэрин сойуолаһыыларын утары тэриллибитэ.
- 1947 — сэбиэскэй НКВД Венгрияҕа Бела Ковач диэн дьоҕус сири баһылааччылар тутулуга суох баартыйаларын генеральнай сэкиритээрин тутан дойду парламена утарбытын үрдүнэн ССРС-ка депортациялаабыт. Бу тутуу Венгрияҕа былаас уларыйыытын сүрүн түгэнэ этэ.
- 1956 — ССКП сүүрбэһис сийиэһигэр Москубаҕа Иосиф Сталин таҥараҕа кубулуйуутун (культ личности) Никита Хрущев бэйэтин дакылаатыгар саралаабыт. Бу дакылаакка баартыйа салалтатын ааспыт устуоруйаҕа саҥа көрүүтэ аһыллыбыта, 1930-с — 1950-с сылларга оҥоһуллубут ыар сокуону кэһиилэр ааҕыллыбыттара, буруй Сталиҥҥа сүктэриллибитэ. Сталин саҕана репрессияҕа түбэспит баартыйа уонна аармыйа диэйэтэллэрин буруйдарын хат көрүү туһунан этиллибитэ.
- 1964 — Ленинградка кардиохирург Василий Колесов ССРС-ка бастакынан ситиһиилээхтик үлэлии сытар сүрэх тымырыгар шунт туруорбут.
- 1986 — Филипиин бэрэсидьиэнэ Фердинанд Маркос 20 сыл баһылаан олорон баран дойдуттан күрээбит; Корасон Акино Филипиин бастакы дьахтар бэрэсидьиэнэ буолар.
- 1991 — Варшава Сөбүлэҥин (нууч. Варшавский договор) байыаннай тэрилтэтэ эһиллибит, бөлөххө кыттар 22 дойду бу туһунан Будапешт куоракка сайабылыанньа оҥорбуттар. Бу сыл от ыйын 1 күнүгэр Прагаҕа боротокуолга илии баттаан тэрилтэ букатыннаахтык тохтообут. Санаттахха Варшава Сөбүлэҥэ 1955 сыл ыам ыйын 14 күнүгэр баттаммыта, аан дойдуга икки бөдөҥ күүс баар буолуутун кэрэһилээбитэ (иккис — НАТО), дойдулар ыккардыларыгар сэрии саҕаланар куттала намтаабыта. Бөлөх ыһыллыбытын кэнниттэн аан дойду араас муннуктарыгар сэрии турара элбээбитэ, аан дойду сэриитэ буолар куттала эбии тыҥаабыта.
- 1999 — Казахстааҥҥа тутулуга суох буолбутун кэннэ бастакы биэрэпис саҕаламмыт.
Төрөөбүттэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- 1304 — Ибн Баттута — аатырбыт арааб айанньыта уонна атыыһыта. Оччотооҕу биллэр дойдулары үксүн кэрийбитэ, ол туһунан сүрдээх суолталаах суруйуулары хаалларбыта. Кырыымҥа, Хапхааска, Алтан Ордуу баһылыгын Узбек олорор сиригэр (аныгы Пятигорскай аттыгар) уонна Волга кытылыгар Алтан Ордуу киин куоратыгар Сарай Беркеҕэ (билигин Волгоград уобалаһын сирэ) сылдьыталаабыта. Түүр уонна моҕуол дьахталлара көҥүл майгылаахтарын сөҕөн суруйбута.
- 1682 — Джованни Баттиста Морганьи — Италия бырааһа, патология анатомиятын төрүттээччи.
- 1879 — Федор Корнилов — бастакы саха идэтийбит музыкааннарыттан биирдэстэрэ, самодеятельнай композитор, хормейстер, саха норуотун музыкатын чинчийээччи, педагог.
- 1907 — Сабахаттин Али — турок суруйааччыта, бэйиэт, учуутал.
- 1960 — Владимир Монастырев — 2003 сылтан Гуманитарнай чинчийии институутугар саха тылын быһаарыылаах тылдьытын секторын сэбиэдиссэйэ (2010 сылтан — лексикография сектора), филология билимин хандьыдаата.
Өлбүттэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- 1920 — Вадим Подбельскай — Саха сиригэр көскө ыытыллыбыт революционердар дьиэ кэргэттэригэр төрөөбүт, 1918-1920 сылларга РСФСР почталарын уонна телеграфтарын наркома.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||