Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Ыам ыйын 16 диэн Григориан халандаарыгар сыл 136-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 137-c күнэ). Сыл бүтүө 229 күн баар.
- 1619 — Пекинтэн Томскайга биир сыл буолан баран 11 киһилээх нуучча мииссийэтэ төннөн кэлбит, бу мииссийэ салайааччыта Кытайга бастакы нуучча посола — сибиир хаһаага Иван Петлин этэ.
- 1648 — Богдан Хмельницкэй баһылыктаах өрө турбут Запорожье казаактара уонна кинилэргэ көмөҕө кэлбит Кырыым татаардарын аттаах сэриитэ Речь Посполита сэриитин үлтүрүппүттэр.
- 1739 — Ииндийэҕэ Васаи аттынааҕы кыргыһыыга Маратхалар импиэрийэлэрин аармыйата Португалия аармыйатын үлтүрүппүт.
- 1815 — Венатааҕы кэҥгириэс быһаарыытынан Варшаватааҕы герцогство улахан аҥаара Арассыыйа импиэрийэтигэр Царство Польское аатынан сыһыарыллыбыта. Герцогство сорҕото Пруссияҕа, сорҕото Австрияҕа барбыта.
- 1858 — Кытайы кытта Айгууннааҕы сөбүлэҥҥэ илии баттаммыт. Ол дуогабарынан Амыр кыраайа Арассыыйа импиэрийэтигэр сыһыарыллыбыт.
- 1917 — "Вестник Якутского комитета общественной безопасности" хаһыат бу күн тахсыбыт нүөмэригэр ыам ыйыгар Дьокуускай куоракка 12 идэлээх сойуус баара ыйыллыбыт, онно 1500 кэриҥэ киһи киирэрэ. Олор истэригэр 250 киһилээх "Хара үлэһит сахалар сойуустара" (нууч. Союз чернорабочих якутов) баара[3].
- 1921 — Москубаҕа Наркомнац мунньаҕар Степан Аржаков "Об автономии Якутской области" диэн дакылааты оҥорбут. Наркомнац мунньах түмүгүнэн Саха ревкомугар, Саха бассабыыктарын баартыйатын тэрилтэтигэр уонна Сибревкомҥа тэлэгирээмэлэри ыыталаабыт, онно "саха киэҥ маассалара" автономияҕа баҕаралларынан истибитин, онно сөбүлэҥ биэрэрин биллэрбит. Ол эрээри олохтоох хомуньуустарга бу боппуруоска хайдыһыы үөскээбит, "автономияны Арассыыйаттан арахсыы курдук сыыһа өйдөөччүлэр бааллара" диэн кэлин ону быһааран баартыйа бэчээтэ суруйар этэ. РКП(б) Губбюрота бастаан тохсунньуга, онтон ыам ыйыгар пленумугар автономияны утарарын биллэрбитэ[4].
- 1929 — "Оскар" бириэмийэтин бастакы церемонията буолбут.
- 1943 — Варшаватааҕы геттоҕа өрө туруу кырыктаахтык хам баттаммыт.
- 1966 — Кытай компартиятын Киин кэмитиэтин Политбюротун мунньаҕар Кытайга «култуура өрөбөлүүссүйэтэ» саҕаламмыт. 1966-1976 сылларга контрреволюцияны утарар туһугар элбэх буруйа суох киһи репрессияҕа түбэспитэ, былыргы үйэлэртэн хаалбыт култуура пааматынньыктара, кинигэлэр, храмнар урусхалламмыттара.
- 1969 сыллаахха «Венера» диэн советскай космическай аппарат Чолбоҥҥо тиийбит.
- 1975 — Дьоппуон альпинистката Дзюнко Табэи аан дойдуга саамай үрдүк Джомолунгма хайатын чыпчаалыгар дьахталлартан бастакынан тахсыбыт.
- 1990 — РСФСР норуотун дьокутааттарын I Сийиэһэ саҕаламмыт (бэс ыйын 22 күнүгэр диэри буолбута). Бу сийиэскэ Арассыыйа сүбэрэнитиэтин туһунан боппуруос көтөҕүллүбүтэ, ырытыллыбыта, уонна бэс ыйын 12 күнүгэр Арассыыйа тутулуга суох буолуутун туһунан декларация ылыныллыбыта. Маны ССРС-тан тахса илик атын өрөспүүбүлүкэлэр бэлиитиктэрэ кыраҕытык кэтээн көрбүттэрэ (сийиэс иннинэ 3 Прибалтика өрөспүүбүлүкэлэрэ тутулуга суохтарын биллэрбиттэрэ уонна Грузия сийиэс буола турдаҕына ССРС-тан тахсыбыта).
- 2001 — 17 чыыһыла буолар түүнүгэр Өлүөнэ өрүс халааннаан Лиэнскэй куораты ылбыт. Балтараа күнүнэн халаан уута муҥутуур 20,12 м үрдүккэ тахса сылдьыбыта, 30,8 тыһ. киһи эмсэҕэлээбитэ. Хоромньу кээмэйэ 6 млрд. солк. тэҥнэспитэ.
- 2012 — Монте-Карлотааҕы 7-с аһымал киинэ фестивалыгар Никита Аржаков «Снайпер саха» үлэтин иһин «Бастыҥ режиссер» диэн ааты ылбыта.
- 1957 — Магадаан Ягодное бөһүөлэгэр Юрий Шевчук төрөөбүт, ырыаһыт, музыкант, бэйиэт, композитор уонна продюсер, DDT бөлөх салайааччыта. Аҕата хаһаахтартан төрүттээх (эһэтин ыраахтааҕыга сулууспалаабыт диэн 1937 сыллаахха ытан өлөрбүттэр), ийэтэ татаар (репрессияламмыт мулла сиэнэ).
- 1966 — Майаҕа Нерюнгритааҕы актер уонна куукула тыйаатырын артыыһа Саргылаана Адамова.
- ↑ Международные дни(нууч.). www.un.org (6 Тохсунньу 2015). Тургутулунна 13 Тохсунньу 2020.
- ↑ День биографов - 16 мая. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020
- ↑ Газ. "Вестник Якутского комитета общественной безопасности", №64, 16 мая 1917
- ↑ И.А. Аргунов, С.Н. Васильев и др. 40 лет Якутской автономии. — Якутск: Якутское книжное издательство, 1962. — С. 14-15. — 191 с.
ХНТ — Эйэлээхтик ыаллаһан олоруу күнэ. ХНТ бу күнү бэлиэтиир туһунан быһаарыыны 2017 сыллаахха ылбыта. Бу күн дьон уратылаахтарын билиниигэ, сатаан истэр, өйдөһөр, ытыктаһар уонна атыттары сыаналыыр буолууга, ону таһынан эйэлээхтик, сомоҕолоһон олорууга болҕомто тардар соруктаах.
Кайман арыылара — Холбоһук күнэ
Малайзия — Учуутал күнэ
Соҕуруу Судаан — Дойду күнэ
