1966

1966 сыл.

Туох буолбута

Күнэ-дьыла чопчуланыахтаах

• Саха АССР обкуомун бастакы сэкиритээринэн Гавриил Чиряев буолбут.

Тохсунньу

• Тохсунньу 8 — Саха норуодунай суруйааччыта диэн ытык аат аан бастаан Амма Аччыгыйыгар иҥэриллибит (норуодунай бэйиэт диэн аат Эллэйгэ 1964 сыллаахха иҥэриллибитэ).
• Тохсунньу 19 — 1947-1964 сылларга дойдуну салайбыт Ииндийэ бастакы премьер-миниистирин Джавахарлал Неру кыыһа Индира Ганди бэйэтэ премьер-миниистир буолбут. Кини бу солоҕо олорон Ииндийэни 1966-1977 уонна 1980-1984 сылларга салайбыта.

Олунньу

• Олунньу 3 — Сэбиэскэй «Луна-9» хараабыл Ыйга ситиһиилээхтик түспүт бастакы хараабылынан буолбут, Ый ньуурун бастакынан хаартыскаҕа түһэрэн ыыппыта.

Кулун тутар

• Кулун тутар 1 — Сэбиэскэй "Венера-3" хараабыл Чолбоҥҥо сууллубут, онон атын планетаҕа түспүт бастакы хараабыл буолбут.
• Кулун тутар 22 — Усуйаана оройуонун «Усуйаана» сопхуоһун кыыл иитээччитэ Матрена Аммосова (12.03.1930 төр.), Бүлүү оройуонун Степан Аржаков аатынан колхуос ньирэй көрөөччүтэ Петр Протопопов, уонна Сунтаар оройуонун «Элгээйи» сопхуос биригэдьиирэ Дмитрий Андреев (27.10.1912 төр.) Социалистыы Үлэ Дьоруойа буолбуттар.

Муус устар

• Муус устар 2 — «Луна-10» диэн сэбиэскэй спутник аан дойдуга бастакынан Ыйы эргийбит.
• Муус устар 3 — сэбиэскэй Луна-10 станция аан дойдуга бастакынан Ый тула орбитаҕа тахсыбыт.
• Муус устар 8 — Леонид Брежнев ССКП Киин кэмитиэтин генеральнай сэкиритээринэн талыллыбыт.
• Муус устар 26 — Ташкент куоракка 8 бааллаах сир хамсааһына буолбут.
• Муус устар 30 — Өлүөхүмэ Кыыллааҕыттан сылдьар Матрена Корнилова Социалистыы Үлэ Дьоруойун аатын ылбыт.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 16 — Кытай компартиятын Киин кэмитиэтин Политбюротун мунньаҕар Кытайга «култуура өрөбөлүүссүйэтэ» саҕаламмыт. 1966-1976 сылларга контрреволюцияны утарар туһугар элбэх буруйа суох киһи репрессияҕа түбэспитэ, былыргы үйэлэртэн хаалбыт култуура пааматынньыктара, кинигэлэр, храмнар урусхалламмыттара.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 1 — Кытай араадьыйатыгар буржуазияны утарар дацзыбао ааҕыллыбыт, интеллигенцияны репрессиялыыр хампаанньа саҕаламмыт.
• Бэс ыйын 6 — ССКП КК уонна ССРС Миниистирдэрин сэбиэтэ «Пятилетка суолталаах тутууларыгар ыччаты ыҥырыы туһунан» уураах таһаарбыттар.
• Бэс ыйын 14 — Ватикан Index Librorum Prohibitorum («бобуулаах кинигэлэр испииһэктэрэ») дьайыытын тохтоппут. Бу испииһэк аан бастаан 1557 сыллаахха баар буолбута.
• Бэс ыйын 25 — ССРС-ка бастакы метеоспутник «Космос-122» куйаарга тахсыбыт.

От ыйа

• От ыйын 2 — Франция ядернай сэрии сэбин бастакы тургутан эһиитин Чуумпу далайга баар Моруруа атоллга оҥорбут.
• От ыйын 7 — Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ аан бастаан туттарыллыбыт. Бастакы лауреатынан график-худуоһунньук Афанасий Мунхалов буолбут. Дьоно бары Чурапчы көһөрүүтүгэр өлбүттэрэ, онон оҕо дьиэтигэр улааппыта.
• От ыйын 20 — Саха сиригэр Өлүөнэ өрүһүнэн бастакы туристическай айан саҕаламмыт.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 5 — Мао Цзэдун Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтин саҕалыыр «Штабтары бомбалыырга!» диэн лозунг биллэрбит. Бу лозуҥу хунвейбин-устудьуоннар ("кыһыл гвардеецтэр") уонна цзаофань-оробуочайдар ("бууннааччылар") толорбуттар. Кинилэр маҥнай сөбүлээбэтэх салайааччыларын истиэнэ хаһыатыгар сэмэлииллэр эбит, онтон кэлин парткомнары, дьаһалталары штурмалаан ылар буолбуттар.
• Атырдьах ыйын 8 — Кытайга култуура өрөбөлүүссүйэтэ биллэриллибит.
• Атырдьах ыйын 11 — Ньурбаттан төрүттээх Михаил Алексеевка (15.02.1928—2001) Саха АССР «Якутстрой» трест 3 №-дээх СМУ комплекснай биригээдэтин биригэдьииригэр Социалистыы Үлэ Дьоруойун аата иҥэриллибит.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 6 — Соҕуруу Африка премьер-министрин Хендрик Фервурду түмэн мунньаҕын кэмигэр быһаҕынан анньан өлөрбүттэр. Бу киһини апартеид архитектора диэн ааттыыллар.

Алтынньы

• Алтынньы 7 — Кытай устудьуоннарын түөрэлэрин ССРС-тан дойдуларыгар ыыппыттар.

Ахсынньы

• Ахсынньы 3 — Москубаҕа Кириэмил эркинин анныгар Биллибэт саллаат уҥуоҕа көмүллүбүт.
• Ахсынньы 16 — Пекиҥҥэ «Мао Цзэдун цитаталара» диэн кинигэ бэчээттэнэн тахсыбыт. Бу кинигэ уопсайа олус улахан тиражтаах буолбут, итэҕэл кинигэлэрин (Библия, Коран уо.д.а.) тиражтарыгар чугаһаабыт.

Төрөөбүттэр

• Олунньу 21 — Иван Гаврильев — саха түмэтин диэйэтэлэ, «Кыым» хаһыат сүрүн эрэдээктэрэ.
• Ыам ыйын 16 — Майаҕа Нерюнгритааҕы актер уонна куукула тыйаатырын артыыһа Саргылаана Адамова.

• Ыам ыйын 19 — Романова Лидия Николаевна — филология билимин кандидата.
• Атырдьах ыйын 7 — Дьимми Уэйлс, Бикипиэдьийэ тэрийсээччитэ.

Өлбүттэр

• Тохсунньу 14 — Сергей Королёв — сэбиэскэй учуонай, ракета, космос техникатын уонна ракеталаах сэрии тэриллэрин тутааччыта, космонавтика төрүттээччитэ. Икки төгүллээх Социалистыы Үлэ Дьоруойа, Ленин бириэмийэтин лауреата, ССРС Билим академиятын академига.
• Атырдьах ыйын 21 — Лукин Михаил Васильевич (01.12.1929—21.08.1966) — саха живописеһа

• Атырдьах ыйын 22 — түҥ былыргы пранострат тылы сөргүппүт лингвист Владислав Иллич-Свитыч өлбүт (1934 төр.). Бу сабаҕалааһын быһыытынан баар буола сылдьыбыт тылтан аныгы алтаай, картвел, дравид, индоевропа, ураал кэргэттэригэр киирэр тыллар (ол иһигэр саха тыла) үөскээбиттэр диэн буолар. Бу түөрүйэни үгүс тыл үөрэхтээҕэ өйөөбөт.
• Атырдьах ыйын 24 — Лао Шэ — биллэр Кытай прозаига, драматуура, публицист, олоҕо дьиҥнээхтик ойуулуур уонна сатиралаах прозанан биллибитэ. Кытай литэрэтиирэтин биир биллэр маастара.

• Алтынньы 9 — Прокопий Добрынин — Саха сириттэн төрүттээх бастакы идэтийбит скульптор.