1931 сыл

1931 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 24 — Москубаҕа «Ромэн» тыйаатыр олохтоммут, билигин үлэлиир сыгаан тыйаатырдарыттан саамай кырдьаҕастара.

Олунньу

• Олунньу 1 — Союзкино киин фабрика арыллыбыт (билигин «Мосфильм»).

• Олунньу 3 - 9 — Саха сирин сир үлэһиттэрин Бастакы сийиэстэрэ буолбут. Сири олохтооһун сүрүн боппуруостара көрүллүбүттэрэ.
• Олунньу 3 — бу күнтэн олунньу 9 күнүгэр диэри Саха сирин сир үлэһиттэрин Бастакы сийиэстэрэ буолбут. Сири олохтооһун сүрүн боппуруостара көрүллүбүттэр.
• Олунньу 8 — Үөрүүлээх быһыыга-майгыга Ииндийэ саҥа киин куората Саҥа Дели аһыллыбыт.
• Олунньу 12 — "Кыым" сахалыы хаһыаттартан бастакыннан күн аайы тахсар буолбут.
• Олунньу 13 — Ииндийэ киин куората Калькуттаттан Саҥа Делигэ көспүт.

• Олунньу 18 — Саха АССР Совнаркома тыа хаһаайыстыбаны мехснизациялыыр туһунан уураах ылбыт. МТСтары тэрийэргэ соруммуттар. Бу уурааҕынан маҥнайгы МТСтар Абаҕаҕа (Өлүөхүмэ) уонна Намҥа тэриллибиттэрэ. Нам МТС директорынан Винокуров И.Е. анаммыта.

Кулун тутар

• Бүлүүгэ "Колхоз суола" диэн ааттаах өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы сахалыы улуус хаһыата тахсыбыт. Бу сыл алтынньы 15 күнүгэр иккис сахалыы улуус хаһыатын бастакы нүөмэрэ Чурапчыга тахсыбыта ("Социализм суола"). Өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы улуус хаһыатынан нууччалыы тахсыбыт "Алдан оробуочайа" буолар, бастаан кини Алдан уокуругун хаһыата этэ (улуус таһымыттан арыый үрдүк). Бастакы нүөмэрэ 1928 сыл балаҕан ыйын 7 күнүгэр Томмокко тахсыбыта, 1930 сыллаахха оройуон хаһыатын статуһун ылбыта.

Муус устар

• Муус устар 10 — Удмурт судаарыстыбаннай педагогическай института төрүттэммит.
• Муус устар 12 — Марха улууһун I Бордоҥ нэһилиэгиттэн төрүттээх Степан Васильев Өҥнөөх тимири уонна көмүһү хостуур уонна таҥастыыр оробуочайдар Сойуустарын Киин кэмитиэтин бэрэстээтэлинэн талыллыбыт, онно 1934 сылга ыарахан бырамыысыланнаһы хонтуруоллуур баартыйа бөлөҕүн салайар үлэҕэ көһүөр диэри үлэлээбитэ.
• Муус устар 22 — CCРC Совнаркома сэбиэскэй гражданство туһунан уураах таһаарбыт.

• Муус устар 23 — Саха АССР Совнаркома "Өлүөнэттэн Бүлүүгэ диэри суол тутарга" диэн уураах ылбыта.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 10 — ЯЦИК «О национальных районах и внешних границах Якутской АССР» диэн уурааҕа тахсыбыта. Бу уурааҕынан эбэҥкилэр олорор сирдэригэр хас да оройуон тэриллибитэ уонна Чукотка национальнай уокуруктан Саха АССР састаабар Арҕаа Туундара сирэ киирбитэ, ыам ыйын 20 күнүгэр Аллараа Халыма оройуона диэн ааттаммыта.
• Ыам ыйын 15 — Чыамайыкыга бастакы оскуоланы астарбыт учуутал Савва Михайловы Алтан Сарын дьыалатыгар эрийэн туппуттар. Ол сыл олунньу 18 күнүгэр ытыллыбыт. 1989 сылаахха буруйа суоҕунан реабилитацияламмыт.
• Ыам ыйын 15 — Чурапчы райсоветын исполкома урукку Сулҕаччы Бабаҕатыгар (Одьулуун нэһилиэгэ) "Иһэр кэккэ" диэн ааттаах ТСОЗ тэриллибитин бигэргэппитэ.

• Ыам ыйын 20 — ВЦИК уурааҕынан маҥнайгытынан:

…национальнай оройуоннар тэриллибиттэрэ: Аллайаха, киинэ Аллайыаха; Муома, киинэ Муома өрүс төрдүгэр; Өймөкөөн, киинэ Өймөкөөн; Саккырыыр, киинэ Дьандабыл үрэххэ; Төмтөөн, киинэ Нагорнай бөһүөлэк; Томпо, киинэ Томпо өрүскэ; Уус-Маайа, киинэ Уус-Маайа; Усуйаана, киинэ Хаһаачыйа; Учур, киинэ Учур өрүс төрдүгэр; Аллараа Халыма, киинэ Нижнеколымскай. …иккиһинэн Бүлүү-Марха оройуон киинэ Улуу Тоҕой диэн сиргэ көһөрүллүбүтэ. Тукулаан оройуонун киинэ Томмот куоракка көһөрүллүбүтэ уонна аата Томмот оройуона диэн буолбута. …үсүһүнэн: Саха АССР тас чэрчитэ бигэргэммит. …төрдүһүнэн: Илиҥҥи долгота 78° уонна 133° меридианнар икки ардыларыгар сытар Хоту океан арыылара Саха АССР сирдэринэн бигэргэммиттэрэ.

• Ыам ыйын 26 — Харбиҥҥа кыраныысса таһынааҕы саамай бөдөҥ нуучча тэрилтэтэ үөскээбит — Арассыыйа фашистыы баартыйата.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 1 — Сэбиэскэй Сойууска 90 металлургия собуотун тутуутугар Америка инженердэрэ кытталларын туһунан контракт түһэрсиллибит. Бу кэмҥэ Сэбиэскэй Сойууска балысхан тэтимнээх индустриализация барбыта.
• Бэс ыйын 2 сыллаахха Горнай оройуона тэриллибит. Арҕаа Хаҥалас уонна Нам оройуоннарын уһук нэһилиэктэрин сирин туспа оройуон гыммыттара.

• Бэс ыйын 25 — Горнай улууһа үөскээбит.
• Бэс ыйын 27 — Игорь Сикорскай АХШ-ка бастакы бөртөлүөккэ патент ылбыт.

От ыйа

• От ыйын 4 — саха дьоно Семен Старостин – Одьоо Ыстаарыһын (Амма), Михаил Корнилов-Мээнчэ уола (Өлүөхүмэ) уонна Егор Старостин - Тоҕурууса (Илин Хаҥалас) Соловки концлааҕыртан күрээн Финляндия сирин булаллар. Финляндияҕа олохсуйаллар. Дьон бэртэрэ буолан тыыннаах ордон, өссө бэйэлэрин кэнниттэн суол-иис хааллараллар.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 18 — Мукден инциденэ буолбут, Кытайга Дьоппуон бас билэр Ляодун тумул арыытыгар тимир суол дэлби тэптэриллибит. Дьоппуоннар бу инцидени сылтах оҥостон сотору кэминэн Маньчжурияны сэриилээн ылбыттара.

Алтынньы

• Алтынньы 12 — Бразилияҕа Рио-де-Жанейро куоратын символа буолбут Христос Толуйааччы статуята аһыллыбыт.
• Алтынньы 15 — Чурапчыга «Саҥа олох» хаһыат бастакы нүөмэрэ тахсыбыт.

Сэтинньи

• Сэтинньи 7 — Мао Цзэдун Кытайга сэбиэскэй өрөспүүбүлүкэни тэрийбит. Бу өрөспүүбүлүкэ хомуньуустар хонтуруоллуур Кытай сорох оройуоннарыгар үс сыл, 1934 сыллаахха диэри, үөскүү сылдьыбыт. Онтон хомуньуустар «Уһун Айаҥҥа» турунан хоту көспүттэрэ.
• Сэтинньи 13 — «Дальстрой» тэриллибит — Халыма өрүһүн үөһээ тардыытыгар хаайыылаахтары үлэлэппит, суол уонна бырамыысыланнас тутуутунан дьарыктаммыт трест. «Дальстрой» 1930—1950 сылларга ССРС Хотугулуу-Илиҥҥи өттүн туһаҕа киллэриинэн, чуолаан кыһыл көмүс хостооһунунан, дьарыктаммыта. Саха АССР хотугулуу-илиҥҥи оройуоннара «Дальстрой» территориятыгар киирэр этилэр.

Ахсынньы

• Ахсынньы 5 — Москубаҕа Киристиэс Өрүһүйээччи таҥара дьиэтэ (Храм Христа Спасителя) тоҕо тэптэриллибит.

Төрөөбүттэр

• Охлопков Василий Егорович - сүүрүк, Саха сирин рекордсмена

• Олунньу 1 — Борис Ельцин — Арассыыйа бастакы бэрэсидьиэнэ (1991—1999).

• Тохсунньу 10 — Кладкин Василий Михайлович (10.01.1931—27.05.2003) — Социалистыы Үлэ Дьоруойа.

• Кулун тутар 6 — Кочнев Валерий Пантелеймонович — педагогическай наука доктора, профессор
• Кулун тутар 17 — Мэҥэ Хаҥалас улууһун Павловскай с. Юрий Коркин — Дьокуускай куорат горисполкумун бэрэссэдээтэлэ (1983—1988).
• Кулун тутар 19 — Кондратьев Аким Андреевич (19.03.1931—2001) — учуутал, поэт, суруналыыс.
• Кулун тутар 24 — Хачыкаакка саха скульптора Семен Егоров (1974 өлб.).
• Кулун тутар 26 — Василий Охлопков — сүүрүк, Саха Сирин рекордсмена, Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, устуоруйа билимин хандьыдаата.

• Муус устар 12 — Сиэн Чолбодук, Ньурба оройуонугар Хордоҕойго (билигин Ньурбачаан) суруйааччы, драматург, тылбаасчыт.

• Ыам ыйын 1 — Корякин Иннокентий Дмитриевич - саха живописеһа,
• Ыам ыйын 1 — Ермолаев Рафаэль Дмитриевич - Баҕатаайыскай Рафаэль - саха суруйааччыта, поэт. Ойуунускай аатынан бириэмийэ лауреаата. ССРС суруйааччыларын сойууһугар 1962 с. киирбит.
• Ыам ыйын 10 — Үөһээ Бүлүү Иккис Үөдүгэйигэр "Тыыннаахтар умнубат сыллара" ырыа ааптара, мэтэдиис учуутал Пётр Одорусов.
• От ыйын 20 — Кириэс-Халдьаайыга Василий Охлопков — аатырбыт сүүрүк, өрөспүүбүлүкэ рекордсмена.

• Атырдьах ыйын 15 — Таривердиев Микаэл — сэбиэскэй уонна российскай композитор РСФСР норуот артииһа (1986).
• Атырдьах ыйын 18 — Сивцева Надежда Сергеевна — саха уонна нуучча тыллара Саха сирин суруйааччыларын айар үлэлэригэр ирээттэрин, тыллар алтыһыыларын үөрэппит чинчийээччи, филология билимин кандидата.
• Балаҕан ыйын 14 — Егоров Семен Степанович, олоҥхоһут, ырыаһыт, чабыргахсыт
• Алтынньы 3 — Ара Безродных — мэдиссиинэ дуоктара, бэрэпиэссэр, Саха АССР билимин үтүөлээх диэйэтэлэ. Кини салалтатынан СГУ мэдиссиинэҕэ факультета билимҥэ бигэ ситиһиилэммитэ, идэни кытта ситимнээх ыарыылары чинчийии киэҥ далааһыннаахтык барбыта
• Алтынньы 17 — Москуба уобалаһыгар Анатолий Приставкин (11.07.2008 өлб.) — суруйааччы, суруналыыс, түмэт дьайыксыт.

• Ахсынньы 18 — Босиков Николай Афанасьевич (18.12.1931—2008) — поэт, сэһэнньит.

Өлбүттэр

• Захаров Тимофей Васильевич — Чээбий (1866 — 1931), аатырбыт олоҥхоһут.

• Бэс ыйын 22 — Алтан Сарын — Гавриил Баишев — саха суруйааччыта, саха тылыгар уларытыылары киллэрэргэ элбэхтик үлэлээбит XX үйэ саҕаланыытыгар биллибит киһи. 1930 сыл муус устарыгар тройка суутунан 3 сылга болдьохтоон күлүүс хаайыытыгар, ол кэнниттэн Саха Сириттэн төһө кыалларынан ыраах, үлэнэн көннөрүллэр лааҕырга барарга уураахтаммыта.

• Алтынньы 14 — Иван Кондаков — Саха сиригэр Бүлүү куоратыгар төрөөбүт синтетиичэскэй эрэһиинэни оҥоруу ньыматын бастакынан тобулбут биллиилээх хиимик-учуонай.
• Сэтинньи 12 — Виктор Васильев — Илин Сибиир омуктарын олохторун-дьаһахтарын чинчийбит этнограф, Аан дойду бастакы сэриитин кыттыылааҕа.