1979 сыл

1979 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 7 — Камбоджа-Вьетнам сэриитин кэмигэр Вьетнам сэриилэрэ Камбоджа киин куоратын Пномпени ылбыттар. Инньэ гынан Пол Пот уонна кыһыл кхмердэр режимнэрэ сууллубут.
• Тохсунньу 16 — Ирааҥҥа Ислам өрөбөлүүссүйэтэ буолбутуттан сылтаан бүтэһик шах Мохаммед Реза Пехлеви дьиэ кэргэнин кытары дойдутуттан Эгиипэккэ күрээбит.
• Тохсунньу 29 — Кытай салайааччыта Дэн Сяопин АХШ-ка официальнай визит оҥорбут, АХШ бэрэсидьиэнэ Джимми Картер кинини көрсүбүт. Бу кэмҥэ Кытай уонна Америка сыһыаннара улаханнык тупсубута.

Олунньу

• Олунньу 1 — Аятолла Рухолла Хомейни 15 сыл үүрүүгэ сылдьан баран Тегерааҥҥа төннүбүт.
• Олунньу 5 — Аятолла Хомейни Ирааны ислам өрөспүүбүлүкэтинэн биллэрбит.
• Олунньу 11 — Ирааҥҥа өрөбөлүүссүйэ түмүгэр ислам текоратията олохтоммут, былааска аятолла Рухолла Хомейни кэлбит.
• Олунньу 17 — Биир ыйдаах Кытай-Вьетнам сэриитэ саҕаламмыт.

Кулун тутар

• Кулун тутар 16 — Кытай-Вьетнам сэриитэ: Кытай аармыйата Кытай кыраныыссатын туораан дойдутугар төннүбүт, сэрии түмүктэммит.
• Кулун тутар 28 — АХШ-ка ядернай энергетика биир саамай ыар содуллаах саахала — Три-Майл-Айленд АЭС саахала буолбут.

Муус устар

• Муус устар 1 — Референдум түмүгүнэн Ираан ислаам өрөспүүбүлүкэтэ диэн ааттаммытын туһунан аятолла Хомейни биллэрбит.
• Муус устар 2 — Свердловскайдааҕы байыаннай лабораторияттан алҕас сотуун ыарыы споралара тарҕаммыттарын түмүгэр 66 киһи өлбүт, ону таһынан элбэх сүөһү.
• Муус устар 3 — КНР салалтата ССРС-тыын 1950 сыллаахха түһэрсиллибит доҕордоһуу уонна көмөлөсүһүү сөбүлэҥин уһаппатын туһунан биллэрбит.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 3 — Британияҕа быыбарга Маргарет Тэтчер кыайбыт. Нөҥүө күнүгэр Британияҕа бастакы дьахтар премьер-миниистиринэн буолбут.
• Ыам ыйын 4 — Маргарет Тэтчер Британия бастакы дьахтар премьер-миниистирэ буолбут.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 18 — Сэбиэскэй Сойуус уонна АХШ ОСВ-2 сөбүлэҥҥэ илии баттаабыттар. Илии баттааһын сиэрэ-туома Венаҕа буолбута, ССРС-тан Леонид Брежнев, АХШ-тан Джимми Картер кыттыбыттара. Бу сөбүлэҥинэн ядернай сэрии сэбин оҥоруу хааччахтаммыта.

От ыйа

• От ыйын 3 — АХШ бэрэсидьиэнэ Джимми Картер Афганистаҥҥа олохсуйбут ССРС-ка чугас былааһы утарар дьоҥҥо кистээн көмөлөһөр туһунан бастакы директиваҕа илии баттаабыт.
• От ыйын 16 — Саддам Хуссейн Ираак бэрэсидьиэнэ буолбут.
• От ыйын 19 — Никарагуаҕа өрөбөлүүссүйэ буолбут. ССРС өйөөбүт. Сандинистар Анастасио Сомоса ДеБейла диэн диктаторы суулларбыттара, былааска 1990 с. диэри олорбуттара. Бэлиитикэлэрэ: дьон барыта ааҕар-суруйар буолуута, мэдиссиинэҕэ үгүрү үп-харчы, дьахтар тэҥ бырааптаах буолуута. Ол эрээри өстөөхтөрүн кытта кырыктаахтык охсуспуттара, киһи быраабын кэһэллэрэ, аҕыйах ахсааннаах олохтоох омуктары баттыыллара. Кинилэри утары АХШ үбүлүүр "контрас" диэн бөлөҕө сэбилэниилээх бартыһаан сэриитин ыыппыта. 1987 сыллаахха конституция уларыйбыта, дэмэкирээттии быыбардар буолбуттара. Онон гражданскай сэрии 1989 с. уҕарыйан, 1990 сыллаахха былааска оппозиция кэлбитэ. 2006 сыллаахха сандинистар бэрэсидьиэн быыбарыгар кыайан иккистээн былааска кэлбиттэрэ, 2021 сыллаахха буолбут тиһэх быыбарга эмиэ кыайбыттара.

Алтынньы

• Алтынньы 17 — Ийэ Терезаҕа Нобель Эйэ бириэмийэтин анаабыттар.

Ахсынньы

• Ахсынньы 3 — аятолла Рухолла Хомейни Ираан үрдүкү салайааччыта буолбут.
• Ахсынньы 7 — «Кыталык» сахалыы үҥкүү бөлөҕө төрүттэммит. Төрүттээччи уонна салайааччы — РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Василий Винокуров. Бөлөх Саха сиригэр бастакынан «РФ норуотун айымньытын үтүөлээх кэлэктиибэ» (Заслуженный коллектив народного творчества РФ) ытык ааты ылбыта.
• Ахсынньы 12 — Соҕуруу Кэриэйэҕэ байыаннай переворот буолбут. Генерал Пак Чон Хи өр сыллаах диктатууратын кэнниттэн гражданскай киһи дойдуну салайыыта уһаабатах, байыаннайдар былааһы бэйэлэригэр төттөрү ылбыттар.
• Ахсынньы 24 — «Ариан» диэн космоска таһаҕас таһаарар Франция ракетата бастакытын ситиһиилээхтик көппүт.
• Ахсынньы 25 — Афганистааҥҥа Сэбиэскэй Сойуус сэриилэрэ киирбиттэр.
• Ахсынньы 27 — ССРС спецнааһа Афганистааҥҥа бэрэсидьиэн дыбарыаһыгар саба түспүт. Бу түмүгэр Афганистаан иккис бэрэсидьиэнэ Хавизулла Амин өлбүт, ол кэннэ олорбут икки бэрэсидьиэни аан дойду элбэх судаарыстыбалара ССРС марионеткаларынан ааҕаллар этэ.

Төрөөбүттэр

• Муус устар 13 — Саргылана Ноева, Саха АССР Чурапчы оройуонун Туора Күөл нэһилиэгэр — саха суруйааччыларын айымньыларын сүдьүөттэригэр кэми чинчийэр учуонай, филология билимин хандьыдаата.

Өлбүттэр

• Олунньу 4 — Ядрихинскай Прокопий Прокопьевич — Бэдьээлэ (1901—1979), ырыаһыт уонна олоҥхоһут.
• Муус устар 2 — Крылова Татьяна Ивановна, Саха Сирин дьахталларыттан бастакы мэдисиинэ дуоктара, профессор.

• Ыам ыйын 4 — Чемезов Василий Назарович, Саха Өрөспүүбүлүкэтин билимин үтүөлээх диэйэтэлэ, устуоруйа билимин кандидата.
• Ыам ыйын 29 — Саҥата суох киинэ аатырбыт артыыһа Мэри Пикфорд (1892 с.т.).

• От ыйын 11 — Кондаков Николай Алексеевич — Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа.
• Атырдьах ыйын 6 — Бэрияк Алексей Алексеевич (1912—1979), бэйиэт, прозаик уонна тылбаасчыт.
• Алтынньы 26 — Пак Чон Хи — 1962-1979 сылларга Соҕуруу Кэриэйэ бэрэсидьиэнэ. Кини диктатордыы салайыытынан Соҕуруу Кэриэйэ балысхан сайдыыны ситиспитэ, быстар дьадаҥы олохтон төлө көппүтэ. Пак Чон Хи кэмигэр олоххо киирбит бырайыактар: суоллары тутуу, POSCO диэн баараҕай тимир уһаарар собуот, биэс сыллаах былааннар, «Саҥа дэриэбинэ» бырайыак.
• Сэтинньи 24 — Иннокентий Пухов — филология билимин хандьыдаата, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа.
• Ахсынньы 2 — Василий Соловьёв-Седой (1907 төр.), композитор, пианист, Социалистыы Үлэ Дьоруойа, ССРС норуодунай артыыһа.