1959 сыл

1959 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 1 — Кууба босхолонуутун күнэ. Куба диктаторын Фульхенсио Батистаны Фидель Кастро күүстэрэ суулларбыттар.
• Тохсунньу 3 — Аляска штат статуһун ылбыт.
• Тохсунньу 4 — Сэбиэскэй Сойуус Луна-1 станцията бастакынан Ый таһыгар чугаһаабыт.
• Тохсунньу 6 — Дьокуускайга тиис поликлиниката аһыллыбыт.

Олунньу

• Олунньу 2 — Хотугу Ураалга тоҕус хайыһардьыт "Дятлов эспэдииссийэтэ" өлбүт. Билигин да туохтан өлбүттэрэ чопчу быһаарылла илик.
• Олунньу 28 — РСФСР Миниистирдэрин сэбиэтин уурааҕынан, РСФСР үрдүнэн 100 саҥа «Баҕа өттүнэн оонньооччулар драматическай народнай театрдарын» тэрийии буолбут. Норуот тыйаатыра — РСФСР-га 50-с сылларга үөдүйбүт, онтон 90-с сыллар уларыйыыларын кэннэ Саха сиригэр эрэ хаалбыт тыйаатыр көрүҥэ.

Кулун тутар

• Кулун тутар 2 — ССРС-ка ДНД (нууч. добровольная народная дружина) баар буолбут.

• Кулун тутар 9
  • КНР-га Тибиэккэ өрө туруу саҕаламмыт. 1962 сыл кулун тутарыгар биирдэ хам баттаммыта.
  • Нью Йорк куоракка саҥа оонньуур көрдөрүллүбүт — Barbie диэн куукула.

• Кулун тутар 17 — бу түүн Далай-лаама XIV Тибиэттэн Ииндийэ Дхарамсала куоратыгар күрээбит. Онно Тибиэт үүрүллүбүт бырабыыталыстыбата олохтоммут, билигин да баар.
• Кулун тутар 28 — КНР судаарыстыбаннай сэбиэтэ Тибиэт бырабыыталыстыбатын ыспыт.
• Кулун тутар 30 — Тензин Гьяцо, 14-с Далай Лаама, Тибиэттэн Ииндийэҕэ күрээбит.

Муус устар

• Муус устар 3 — Миирнэй бөһүөлэгэ өрөспүүбүлүкэ иһинээҕи куорат стаатуһун ылбыт (1965 с. Миирнэй оройуонун киинэ буолбут).

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 17 — Куубаҕа сири бааһынайдарга түҥэтэр туһунан биллэриллибит.
• Ыам ыйын 30 — Улуу Британияҕа салгын олбохтоох суудуна бастакы холоон көрүүтүн ааспыт.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 26 — Саха сиринээҕи култуура үлэһиттэрин I сийиэстэрэ саҕаламмыт. Сийиэскэ 300-чэ дэлэгээт кыттыбыт.

От ыйа

• От ыйын 21 — "Молодежь Якутии" хаһыакка Саха сирин хомсомуолун путевкатынан Мииринэйи тута саас 50 киһи, бу күннэргэ 63 киһи Дьокуускайтан, Амма, Орджоникидзевскай, Өлүөхүмэ уонна атын оройуоннартан хомуллан барбыттара ахтыллыбыт. Атырдьах ыйын 1 күнүгэр диэри өссө 140 киһи барыахтааҕа кэпсэммит.
• От ыйын 23 — Дьокуускай 2-с оскуолатын бүтэрбит 22 оҕо (14 кыыс, 8 уол) Мииринэй куораты тута "хомсомуол путевкатынан" барбыттар. Кинилэри арыаллаан 10 "б" кылаас салайааччыта Зоя Миндиярова барсыбыт, олохторун буллартаан баран биирдэ төннүбүт. Учуутал эрдэттэн оччотооҕу Мииринэй "баһылыгын" Тихоновтыын ситимнэһэн, оҕолору бастаан оробуочай идэлэргэ үөрэтэллэрин ситиспит. Дьиктитэ диэн бу оҕолор, өссө тохсуска үөрэнэ сылдьан кылааһынан "Тайшет-Абакаан" тимир суолу тутууга бараары гыммыттара бастаан үбэ көрүллүбэккэ, онтон тутуу тохтоон барбатахтар эбит. Бу кылааска бары сахалар үөрэммиттэр, үгүстэрэ тыаттан төрүттээхтэр эбит (оскуола оччотооҕу дириэктэрэ Роман Поскачин бу оскуолаҕа элбэх саха оҕотун түмэн үөрэттэрбитэ биллэр).
• От ыйын 24 — Москубаҕа АХШ быыстапката аһыллыытыгар ССРС баһылыга Никита Хрущев уонна АХШ баһылыга Ричард Никсон аатырбыт "кухняҕа мөккүөрдэрэ" буолбут. Бу быыстапка 1958 сыллаахха ситиһиллибит сөбүлэҥ түмүгэ этэ. Американецтар сайдыыларын көрдөрөөрү Москубаҕа "орто ыал дьиэтин" туппуттара, мөккүөр ол дьиэ кухнятыгар буолбута, пленкаҕа уһуллубута, АХШ-ка тута, Сэбиэскэй Сойууска аҕыйах хонон баран тэлэбиисэргэ көстүбүтэ. Мөккүөр сүнньэ маннык буолбута: Никсон этиитинэн "АХШ сайдыылаах дойду, оттон Хрущев сиэннэрэ көҥүл дойдуга олорор буолуохтара", оттон Хрущев этиитинэн "Эһиги дойдугут 150 сыл тухары тутулуга суох усулуобуйаҕа олорор, биһиги дойдубут буоллаҕына 42 сааһа да буола илик, онон сэттэ сылынан эһигини технология өттүнэн син биир ситиэхпит, оттон Никсон сиэннэрэ коммунизмҥа олоруохтара".

Алтынньы

• Алтынньы 4 — «Луна-3» космос аппарата ыытыллыбыт. Бу аппарат бастакынан Ый улаҕа өттүн хаартыскаҕа түһэрбитэ. Инньэ гынан Сэбиэскэй Сойуус Ый ньуурун улаҕа өттүнээҕи эбийиэктэригэр аат биэрэр кыахтаммыта.
• Алтынньы 7 — «Луна-3» хараабыл аан бастаан Ыйы эргийэ көппүт. Аппараат Ый кэннин хаартыскаҕа түһэрэн Сиргэ ыыппыт.
• Алтынньы 17 — Соҕуруу Африкатааҕы «Де Бирс» хампаанньа бастакы искусственнай алмаас оҥорбутун туһунан биллэрбит.
• Алтынньы 20 — Орто уонна кылгас лиинийэлэргэ туттуллар пассажирдары таһар турбиналаах көтөр аал «Ан-24» бастакытын көппүт. 1962-1979 сылларга уопсайа 1200 маннык көтөр аал оҥоһуллубута.
• Алтынньы 27 — бэчээккэ аан бастаан Ый нөҥүө өттүн хаартыската аан бастаан тахсыбыт — «Правда» хаһыакка «Луна-3» түһэрбитин таһаарбыттар.

Сэтинньи

• Сэтинньи 10 — ХНТ Генеральнай Ассамблеята Соҕуруу Африкаҕа олохтоммут апартеиды уонна аан дойдуга раасанан дискриминациялыыры утарарын биллэрбитэ.

• Сэтинньи 20 — Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрэ "Оҕо быраабын декларациятын" ылыммыт. ХНТ иннинэ бастаан 1924 сыллааха бу декларацияны Нациялар Лигалара ылыммыта. Декларация биэс принцибэ: 1) Оҕо эт-хаан уонна өй-санаа өттүнэн сөпкө сайдарыгар күдэх (средство) бэриллиэхтээх 2) Аччык оҕо аһатыллыахтаах; ыалдьыбыт оҕо эмтэниэхтээх; алҕаһыыр оҕо көннөрүллүөхтээх; тулаайах уонна дьиэтэ суох оҕо кыһалҕаҕа түбэстэҕинэ хорҕойор сир уонна көмө ылыахтаах 3) Ыар кэм саҕана оҕо бастакынан көмө ылыахтаах 4) Оҕо тапталга улаатыахтаах, көлөһүннээһин бары көрүҥнэриттэн көмүскэниэхтээх 5) Оҕо бастыҥ өрүттэрэ атын дьоҥҥо туһа аҕалыахтаахтарын өйдүүрүн курдук иитиллиэхтээх.

Ахсынньы

• Ахсынньы 1 — Антарктика туһунан дуогабар түһэрсиллибит. Дуогабар сүрүн сыала-соруга — Антарктида аан дойду дьонугар-сэргэтигэр барытыгар туһаны аҕалыахтаах. Антарктидаҕа эйэлээх эрэ үлэ-хамнас ыытыллыахтаах буолбут.
• Ахсынньы 26 — Саха АССР-га бастакы норуот тыйаатырын Ытык Күөлгэ үөрүүлээхтик миитиннээн оройуон үлэһиттэрэ аспыттар.

Төрөөбүттэр

• Тохсунньу 1 — Старостин Михаил Гаврильевич — саха худуоһунньуга, график.
• Тохсунньу 3 — Доллонов Владислав Семенович - суруйааччы, суруналыыс.
• Тохсунньу 22 — Лидия Шамаева — "Айыы кыһата" оскуола төрүттэһээччитэ уонна бастакы, билиҥҥи дириэктэрэ, Арассыыйа үтүөлээх учуутала, хас да оҕо ааҕар кинигэтин кыттыгас ааптара.
• Тохсунньу 25 — Софрон Осипов — нууччалыы суруйар саха бэйиэтэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ.

• Тохсунньу 30 — Пудова Ирина Аркадьевна, Саха балерина.
• Муус устар 17 — Сабарай Илгэ — Парникова Анна Алексеевна, суруйааччы

• Ыам ыйын 29 — Прокопий Рахлеев — горняк-шахтер, "Төлөн" таас чох хостуур тэрилтэ дириэктэрэ, Ил Түмэн VII ыҥырыытын дьокутаата.

• Бэс ыйын 27 — Андрей И (дьиҥнээх аата Андрей Фёдорович Хорошев), артыыст, режиссер, сценарист.
• От ыйын 9 - Владимиров Леонид Николаевич - РФ уонна СӨ билимин үтүөлээх диэйэтэлэ, РАЕН академига, биология билимин дуоктара, профессор.
• От ыйын 27 — Самсонова Тамара Петровна — филология билимин кандидата
• Балаҕан ыйын 1 — Махаров Александр Егорович, геодезист уонна сири олохтооччу.
• Балаҕан ыйын 18 — Сергучев Карл Лазаревич — Суорун Омоллоон аатынан Саха опера уонна балет театрын уус-уран салайааччыта.
• Балаҕан ыйын 19 — Бочкарева Галина Алексеевна — суруналыыс, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруналыыстарын Сойууһун бэрэссэдээтэлэ.
• Балаҕан ыйын 23 — Корякина Ольга Николаевна - Умсуура, поэтесса.
• Алтынньы 12 — Захарова Тамара Викторовна — история билимин кандидата.
• Алтынньы 20 — Степанов Владимир Николаевич - 2008 сылга дылы "Кыым" хаһыат кылаабынай эрэдээктэрэ, "Ситим" медия-бөлөх салайааччытын солбуйааччы.
• Сэтинньи 6 — Васильев Валерий Егорович — история билимин кандидата.
• Сэтинньи 15 — Борис Павлов — бэйиэт, кэпсээнньит, суруналыыс (Арассыыйа суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ), «Көмүөл» кинигэ кыһатын тэрийээччитэ, бас билээччитэ, салайааччыта.

• Ахсынньы 3 — Федора Кобякова - Эдьиий Дора — норуот эмчитэ.
• Ахсынньы 30 — Чурапчыга Арассыыйа үтүөлээх худуоһунньуга, муосчут Егор Саввин төрөөбүт.