Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Ыстатыйаны саҕалыырга көмөлөһөр Сирдьит баар. Сигэтин аллара маннык кинигэ ойуутун таһыгар булуоҥ 
.
Сахалыы буукубалар браузергар тахсыбат буоллахтарына маны баттаа
Бикипиэдьийэ — бу элбэх омук тылынан суруллар аһаҕас энциклопедия
Манна ким баҕалаах талбыт ыстатыйатын уларытар эбэтэр саҥа ыстатыйаны суруйар кыахтаах.
Билигин Бикипиэдьийэҕэ 17643 сахалыы, уонна атын 330 омук тылынан өссө 63 мөлүйүөнтэн тахса ыстатыйа баар.
|
- Тоҕойдору туораан ис,
- Арҕастары ааһан ис,
- Саргы дьайаан Сахам тыла,
- Сарыал санаа — Сахам тыла!
- Бүөтүр Тобуруокап
|
|
|
|
Бырайыак кылгас устуоруйата маннык — бастаан 2006 сыл бүтэһигэр: бу тугуй, тоҕо атын омуктарга баарый, биһиэхэ суоҕуй, — диэн ыйытыылар кэнниттэн: арай?, тоҕо сатаныа суоҕай? — диэн саарабыл кэнниттэн: ээ, чэ холонон көрүөххэ, — диэнтэн тахсыбыт суол.
Кыттар дьон араас идэлээх, араас дойдуга олорор, саастарынан эмиэ тэҥэ суох дьон.
Биһиги санаабытыгар дьон элбэхтик кытыннаҕына, бэрт эбит диэн биһирээтэҕинэ, сүрдээх, кэскиллээх буолар туруктаах бырайыак. Күн-түүн көннөрү дьон көмөтүнэн ис хоһооно да тупса, ыстатыйатын ахсаана да элбии турар.
|
|
Бэс ыйын 26 күнэ
Бэлиэ күннэр
Түбэлтэлэр
- 1843 — Нанкин дуогабара Кытай уонна Улуу Британия ыккардыларыгар буолбут Бастакы Опиум сэриитин түмүктээбит. Кытай соҕуруу кытылыгар баар Гонг Конг арыыта Британияҕа бэриллибит.
- 1884 — Арассыыйа ыраахтааҕыта Александр III сыркап приходун оскуолаларын арыйар туһунан ыйаах таһаарбыт.
- 1907 — Айанньыт, географ, этнограф, суруйааччы Владимир Арсеньев Уссурига иккис эспэдииссийэтин саҕалаабыт. Кини суруйбут кинигэтинэн аатырбыт дьоппуон режиссера Акира Куросава "Дерсу Узала" диэн киинэни устубута.
- 1927 — М. К. Аммосов бэрэстээтэллээх «Саха кэскилэ» научнай-чинчийэр общество Сэбиэтин уонна РГО Саха сириээҕи отделын холбоһуктаах мунньаҕа буолбут. Максим Аммосов Саха Сирин үөрэтии туһунан дакылаат оҥорбут.
- 1939 — аатырбыт бэйиэт Арбита "Маҥнайгы кандидатка" диэн Т. Самсиев хоһоонун тылбаастаабыт.
- 1942 — 1915 с. Иркутскайдааҕы хайа-техническэй училищетыгар үөрэммит Игнатий Попов Сунтаар улууһун II Дьаархан нэһилиэгиттэн сэриигэ барбыт. Бу киһи суругар 12 Сунтаар киһитэ өлбүтүн туһунан суруйбута, хайыһардьыттар роталарын хамандыыра этэ. 1943 сыллаахха алтынньыга сураҕа суох сүппүтэ.
- 1943 — Снайпер Алексей Миронов хамандыыра киниэхэ Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун аатыгар түһэрбит. Бу кэмҥэ аатырбыт снайпер 123 өстөөҕү суруммут этэ, ону таһынан 13 бэргэн ытааччыны бэлэмнээн таһаарбыт. Ол эрээри аармыйа байыаннай сүбэтэ «Аҕа дойду сэриитин I ст. уордьанынан наҕараадалыырга» диэн түмүктээбит. Дьоруой аата Алексей Мироновка 1990 сыллаахха эрэ иҥэриллибитэ.
- 1945 — Сан-Францискоҕа буолбут конференцияҕа 50 дойду бэрэстэбиитэлэ Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрин устаабыгар илии баттаабыттар.
- 1947 — Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиума «Саха сирин норуодунай артыыһа» диэн ытык ааты олохтообут.
- 1954 — Калуга уобалаһын Обнинскай бөһүөлэгэр (билигин куорат) аан дойдуга бастакы атомнай электростанцианы үлэлэппиттэр.
- 1959 — Саха сиринээҕи култуура үлэһиттэрин I сийиэстэрэ саҕаламмыт. Сийиэскэ 300-чэ дэлэгээт кыттыбыт.
- 1975 — Пайн-Ридж диэн АХШ Соҕуруу Дакота штатыгар индеецтэр резервацияларыгар буолбут ытыалаһыы түмүгэр икки ФБР агена уонна биир индеец өлбүттэр. ФБР агеннарын өлөрбүтүн иһин Леонард Пелтиер диэн индеец икки олоҕун тухары болдьоххо хаайыллан олорор. Индеец өлүүтэ силиэстийэлэммэтэҕэ. Леонард Пелтиеры өйөөн Сэбэиэскэй Сойууска элбэх аахсыйа ыытыллыбыта, кэлин Михаил Горбачев кинини босхолуур туһунан этии киллэрэ сылдьыбыта.
- 2011 — 33-с Москубатааҕы омуктар икки ардыларынааҕы киинэ бэстибээлигэр «Снайпер саха» диэн "Сахафильм" устубут киинэтэ көстүбүт.
Төрөөбүттэр
- 1805 — Баһылай Манчаары төрөөбүт, саха национальнай дьоруойа, сурукка киирбит бастакы саха бэйиэт-импровизатора, олоҥхоһут (1870 өлб.).
- 1876 — Нестор Каландаришвили, революционер, анархист, Гражданскай сэрии кэмигэр Илин Сибиир бартыһааннарын салайааччылартан биирдэстэрэ. Карательнай эспэдииссийэни салайан Дьокуускайга кэлэн истэҕинэ Табаҕа аттыгар тоһуурга түбэһиннэрэн өлөрбүттэрэ.
- 1916 — Валентин Павлов (24.04.1974 өлб.) — Дьокуускай куоракка уголовнай розыска үлэлээбит Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа.
- 1950 — Степан Сивцев-Доллу — араас сылларга Саха сыыркатын уонна "Сахафильм" тэрилтэни салайбыт киһи, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа.
- 1956 — Лилия Винокурова, устуоруйа билимин хандьыдаата, Арассыыйа Билимин Академиятын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ.
Өлбүттэр
- 2018 — Андрей Дементьев (1928 төр.), бэйиэт.
Телеграм-ханаалбытыгар суруттаххына биһиги да үөрүөхпүт, бэйэҥ да астыныаҥ ;)
Соторутааҥы ыстатыйалар
Ааҕыҥ, көннөрүҥ
Бу күннэрдээҕи уларыйыылар — ким тугу суруйбутун көрүөххэ сөп.
Бу саҥа ыстатыйалар, онон өссө чочулла илик буолуохтарын сөп. Алҕастаах буоллахтарына харса суох көннөрүҥ.
|
|
Бүгүҥҥү ойуу
Ицукусима святилищатын торията уостуу бириэмэтигэр
Үчүгэй (сэргэммит) ыстатыйа
Кыталык (Grus leucogeranus) — сэдэх көтөр, туруйа көрүҥэр киирэр.
 Кыталыктар (Grus leucogeranus)
1 м 40 см үрдүк кыталык ыйааһына 6 киилэ буолар. Атыырын ыйааһына тыһытынааҕар ыарахан. Кыталык дьүһүнэ кылбаа маҥан, сирэйэ түүтэ суох, уот кыһыл. Атахтара кытархайдар. Кынатын төбөтө харалаах. Кыталык оҕото төбөтө, кэтэҕэ кытархай кугас, атын түүтэ сырдык кугас. Сымыыттан тахсарыгар хараҕа халлаан күөҕэ өҥнөөх, алта ыйыгар араҕас буолар.
Аан дойду кыталыга үс популяциялаах: илиҥҥи, киин уонна арҕаа. Кыталык илиҥҥи популяцията Саха сиригэр Халыма намталыгар сайылыыр, кыстыыр сирэ — Янцзы өрүс орто тардыыта, Кытай соҕуруулуу-илин өттө.
(өссө…)
Бастыҥ ыстатыйа
Яков Федорович Санников (1844—1908) — өбүгэлэрин үгэстэрин тутуһан нуучча уонна омук полярниктарыгар сүҥкэн улахан үтүөнү-өҥөнү оҥорбут саха атыыһыта. Кини суон сураҕа Муустаах байҕал кытыытынан эрэ буолбакка, бүтүн Россия үрдүнэн биллибит. Булуҥҥа былыр «халлааҥҥа таҥара, биһиэхэ Яков Санников» дииллэр эбит. 1886 сыллаахха доктор Бунге экспедициятыгар көмөлөспүт. 1894 сыллаахха барон Толль Ф.Нансеҥҥа депо тутарыгар көмөлөспүт. Ол өҥөлөрүн иһин икки кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыт (онтон биирин Швеция ыраахтааҕыта Оскар биэрбит).
(өссө…)
Көмүөл күүһэ
Бүгүн бу ыстатыйалары тупсарабыт, тылбаастыыбыт:
Амма улууһа — Бастыҥ ыстатыйаҕа хандьыдаат
Ыстатыйаны уларытыы киинэ курдук көстүүтэ: Көмө:1-кы уруок
Ыҥырыы
Хаһыаттарга, сурунаалларга, атын да сирдэргэ Бикипиэдьийэни ахтыбыт буоллахтарына биһиги үөрэбит. Тоҕото өйдөнөр — ол аата үлэбит си-дьүгээр хаалбатын, дьоҥҥо туһалааҕын бэлиэтэ. Ити бастакытынан. Иккиһинэн — төһөнөн элбэх киһи билэр да, оччонон элбэх киһи кыттар. Онон күннүккүтүгэр (блогкутугар) кэмиттэн кэмигэр ахтар буолуҥ, элбэх дьоҥҥо туһаайан суруйар дуу этэр дуу буоллаххытына эмиэ бикипиэдьийэни кыбытар буолуҥ. Манна оннук ахтыллыбыт түгэннэр испииһэктэрэ баар.
|
|
Уруулуу ситимнэр
Wikimedia Пуондата элбэх омук тылынан тахсар, көҥүл уларытыллар уонна туһаныллар хас да тус-туһунан бырайыактардаах:
|
.
