Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Ыстатыйаны саҕалыырга көмөлөһөр Сирдьит баар. Сигэтин аллара маннык кинигэ ойуутун таһыгар булуоҥ 
.
Сахалыы буукубалар браузергар тахсыбат буоллахтарына маны баттаа
Бикипиэдьийэ — бу элбэх омук тылынан суруллар аһаҕас энциклопедия
Манна ким баҕалаах талбыт ыстатыйатын уларытар эбэтэр саҥа ыстатыйаны суруйар кыахтаах.
Билигин Бикипиэдьийэҕэ 17169 сахалыы, уонна атын 330 омук тылынан өссө 63 мөлүйүөнтэн тахса ыстатыйа баар.
|
- Саргы-дьаалы Сахам тыла,
- Айхал-алгыс Сахам тыла,
- Уруй олук Сахам тыла,
- Кун бэлэҕэ Сахам тыла,
- Эйигин мин ыҥырыаҕым,
- «Ийээ!» диэммин хаһыытыаҕым.
- Тоҕойдору туораан ис,
- Арҕастары ааһан ис,
- Саргы дьайаан Сахам тыла,
- Сарыал санаа — Сахам тыла!
- Саха народнай суруйааччыта
- Бүөтүр Тобуруокап
|
|
|
|
Бырайыак кылгас устуоруйата маннык — бастаан 2006 сыл бүтэһигэр: бу тугуй, тоҕо атын омуктарга баарый, биһиэхэ суоҕуй, — диэн ыйытыылар кэнниттэн: арай?, тоҕо сатаныа суоҕай? — диэн саарабыл кэнниттэн: ээ, чэ холонон көрүөххэ, — диэнтэн тахсыбыт суол.
Кыттар дьон араас идэлээх, араас дойдуга олорор, саастарынан эмиэ тэҥэ суох дьон.
Биһиги санаабытыгар дьон элбэхтик кытыннаҕына, бэрт эбит диэн биһирээтэҕинэ, сүрдээх, кэскиллээх буолар туруктаах бырайыак. Күн-түүн көннөрү дьон көмөтүнэн ис хоһооно да тупса, ыстатыйатын ахсаана да элбии турар.
|
|
Сэтинньи 13 күнэ
- ХНТ
 ХНТ — Көрбөттөр күннэрэ. 1784 сыллаахха Парижка Валентин Гаюи бэйэтин харчытынан көрбөт оҕолорго оскуола арыйбыт уонна көрбөт дьон ааҕар бастакы кинигэлэрин айбыт эбит, ону истэн Арассыыйа ыраахтааҕыта Александр I 1803 с. Гаюины Петербурга ыҥырбыт. Арассыыйаҕа кэлэн бастаан көрбөт оҕолорго оскуола, онтон көрбөт оробуочайдар институттарын арыйбыт, 72 сааһыгар диэри Петербурга олорбут. ВОЗ бу киһи төрөөбүт күнүгэр көрбөттөр күннэрин бэлиэтииргэ уураахтаабыт. Арассыыйаҕа 280 тыһыынча бастакы уонна иккис группалаах көрбөт инбэлииттэр бааллар[1].
- Аан дойдутааҕы Үтүөнү оҥоруу күнэ. Сорох дойдуларга 1998 сыллаахтан бэлиэтииллэр: сибэкки бэлэхтииллэр, Үтүө кэнсиэртэрин туруораллар, аналлаах "үтүө карточкаларын" тарҕаталлар эбит.
- Арассыыйа
 Арассыыйа — Аармыйаҕа судаарыстыба кистэлэҥин харыстыыр сулууспа үөскээбит күнэ (урут шифровальщик күнэ диэн ааттанара).
- Арассыыйа Арассыыйа — Радиационнай, химическэй уонна биологическай көмүскэл (РХБЗ) сэриилэрин күнэ.
- Сэди Хокинс күнэ — комикс сүдьүөтүгэр олоҕурбут көрдөөх-нардаах күнү АХШ-ка бэлиэтиллэр. 1934–1978 сылларга тахса сылдьыбыт комикска Сэди Хокинс диэн сулумах дьахтар ойох тахсыан баҕарарын бу күн биллэрбит уонна эр дьону сырсарын саҕалаабыт эбит.
Түбэлтэлэр
- 1708 — Хотугу сэрии кэмигэр Александр Меншиков салалталаах нуучча сэриилэрэ Иван Мазепа ордуутун Батурин куораты ылбыттар.
- 1805 — Австрия киин куоратыгар Венаҕа Франкфурттан көһөн кэлбит этчит Иоганн Ланер сосисканы айбыт. Сосисканы ким айбыта Вена уонна Франкфурт куораттарын ыккардыларыгар өрдөөҕүттэн ыла кэлбит мөккүөр буолар. Франкфуртка сосискалары Орто үйэлэр саҕаттан оҥороллор эбит, ол эрэн Вена сосискатыгар бастакытын ынах уонна сибиинньэ эттэрэ холбоммуттар. Билигин маннык рецебинэн оҥоһуллубут сосиска ньиэмэс кухнятын биир сүрүн ингредиенэ буолар.
- 1851 — Москуба уонна Санкт-Петербург ыккардыларыгар тимир суол сырыыта аһыллыбыт. Суолу 10 сыл устата туппуттар, тутууга 67 млн солк. бараммыт. Холоон көрдөххө 1842 сыллааҕы Арассыыйа импиэрийэтин бүддьүөтэ 187 млн солк. эбит. Бастакы пуойас 645 километр уһуннаах суолу 21 чаас 45 мүнүүтэнэн ааспыт.
- 1862 — Льюис Кэрролл күннүгэр суруйбут: «Алиса туһунан остуоруйаны суруйан эрэбин, Ороһооспоҕо бүтэрбит киһи дии саныыбын».
- 1917
- Бакуга былааһы Сэбиэт ылбыт.
- Керенскай — Краснов аармыйатын бассабыыктар үлтүрүппүттэр.
- Финляндия бүттүүнүгэр забастовка саҕаламмыт.
- 1918 — Осмаан Импиэрийэтэ Аан дойду бастакы сэриитигэр кыайтарбытын кэннэ кыттыгастыы Британия, Франция уонна Италия сэриилэрэ Истанбулу ылбыттар. Бу туһунан Ататүрк «кэлбиттэрин курдук барыахтара» диэбиттээх эбит. 5 сылынан Ататүрк баһылыктаах турок националистара гректэри сэриигэ кыайан баран Истанбулу төттөрү ылбыттар.
- 1931 — «Дальстрой» тэриллибит — Халыма өрүһүн үөһээ тардыытыгар хаайыылаахтары үлэлэппит, суол уонна бырамыысыланнас тутуутунан дьарыктаммыт трест. «Дальстрой» 1930—1950 сылларга ССРС Хотугулуу-Илиҥҥи өттүн туһаҕа киллэриинэн, чуолаан кыһыл көмүс хостооһунунан, дьарыктаммыта. Саха АССР хотугулуу-илиҥҥи оройуоннара «Дальстрой» территориятыгар киирэр этилэр.
- 1940 — "Адыаччы өрүһүн тардыытыгар кыһыл көмүһу хостуурга" диэн Саха АССР Совнаркома быһаарыы ылыммыт. Адыаччы — Дьааҥы өрүһүн уҥа салаата.
- 1943 — Киевтэээҕи кимэн киирии түмүктэммит.
- 1944 — Бельгия бырабыыталыстыбата Утарсыы тэрилтэлэрин сааларын-саадахтарын былдьыыр туһунан быһаарыныы ылыммыт.
- 1994 — Швеция Европа Сойууһугар референдумнаан киирбит.
- 2001 — Хотугу альянс сэриилэрэ Афганистаан киин куоратыгар Кабулга киирбиттэр.
- 2002 — Кымыс туһунан өрөспүүбүлүкэ сокуонугар илии баттаммыт. Бу сокуон утаҕы оҥорооччуларга субсидия уонна льгота көрөр, оҕону иитэр уонна дьону эмтиир тэрилтэлэргэ утаҕы тарҕатар систиэмэни олохтуур.
- 2006 — Бүлүү улууһун Кыһыл Сыырыгар гаас Саха сиригэр промышленнай хабааннаахтык туттуллубута 50 сылын уонна бөһүөлэк төрүттэммитэ 45 сылын бэлиэтээбиттэр.
- 2008 — Дьокуускайга СГУ-га Саха Өрөспүүбүлүкэтин Норуодунай университетын учредительнай конференцията ыытыллыбыт.
Төрөөбүттэр
- 1920 — Платон Степанов — Ламутскай (25.12.1986 өлб.) — эбээн бэйиэтэ уонна суруйааччыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ. Кэбээйи улууһун Сэбээн Күөл национальнай эбээн орто оскуолата кини аатын сүгэр.
- 1937 — Михаил Николаев — Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы бэрэсидьиэнэ (1992—2002). 2002-2010 сылларга Арассыыйа Федерациятын Федеральнай мунньаҕын Федерация сүбэтин бэрэстээтэлин солбуйааччыта, 2011-2016 сылларга Госдума дьокутаата, 2016 сылтан СӨ Судаарыстыбаннай Сүбэһитэ.
- 1967 — Егор Антонов — Саха Сирин XX үйэтин интеллигенциятын, общественноһын, культууратын үөрэтэр чинчийээччи, устуоруйа билимин хандьыдаата, доцент.
Өлбүттэр
- 1915 — Фёдор Эрисман (1842 төр.), Швейцарияттан төрүттээх Арассыыйаҕа үлэлээбит быраас, гигиенаны билим таһымыгар таһаарааччылартан биирдэстэрэ. Эрисман паартатыгар сэбиэскэй үөрэнээччилэр үөрэммиттэрэ.
Телеграм-ханаалбытыгар суруттаххына биһиги да үөрүөхпүт, бэйэҥ да астыныаҥ ;)
Соторутааҥы ыстатыйалар
Ааҕыҥ, көннөрүҥ
Бу күннэрдээҕи уларыйыылар — ким тугу суруйбутун көрүөххэ сөп.
Бу саҥа ыстатыйалар, онон өссө чочулла илик буолуохтарын сөп. Алҕастаах буоллахтарына харса суох көннөрүҥ.
|
|
Бүгүҥҥү ойуу
Заповедник Петгаттен Де Феанхуп.
Үчүгэй (сэргэммит) ыстатыйа
 Тыаһыт, 1926
Тыаһыт, Николай Николаевич Павлов — репрессияҕа түбэһэн өр сылларга умнууга хаалбыт сэбиэскэй кэмҥээҕи саха суруйааччыта.
1922 сыллаахха Саха уобалаһа Сэбиэскэй автономнай өрөспүүбүлүкэҕэ кубулуйуутугар куораттан төннөн иһэн эмиэ үрүҥнэргэ түбэһэн ытылла сыһар, хата аймаҕа этэрээккэ баар буолан быыһыыр. Онтон үрүҥнэртэн күрээн куоракка киирэн педтехникумҥа ылаллар. Техникум ячейкатын бюротун чилиэнинэн талыллар.
(өссө…)
Бастыҥ ыстатыйа
Яков Федорович Санников (1844—1908) — өбүгэлэрин үгэстэрин тутуһан нуучча уонна омук полярниктарыгар сүҥкэн улахан үтүөнү-өҥөнү оҥорбут саха атыыһыта. Кини суон сураҕа Муустаах байҕал кытыытынан эрэ буолбакка, бүтүн Россия үрдүнэн биллибит. Булуҥҥа былыр «халлааҥҥа таҥара, биһиэхэ Яков Санников» дииллэр эбит. 1886 сыллаахха доктор Бунге экспедициятыгар көмөлөспүт. 1894 сыллаахха барон Толль Ф.Нансеҥҥа депо тутарыгар көмөлөспүт. Ол өҥөлөрүн иһин икки кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыт (онтон биирин Швеция ыраахтааҕыта Оскар биэрбит).
(өссө…)
Көмүөл күүһэ
Бүгүн бу ыстатыйалары тупсарабыт, тылбаастыыбыт:
Ыстатыйаны уларытыы киинэ курдук көстүүтэ: Көмө:1-кы уруок
Ыҥырыы
Хаһыаттарга, сурунаалларга, атын да сирдэргэ Бикипиэдьийэни ахтыбыт буоллахтарына биһиги үөрэбит. Тоҕото өйдөнөр — ол аата үлэбит си-дьүгээр хаалбатын, дьоҥҥо туһалааҕын бэлиэтэ. Ити бастакытынан. Иккиһинэн — төһөнөн элбэх киһи билэр да, оччонон элбэх киһи кыттар. Онон күннүккүтүгэр (блогкутугар) кэмиттэн кэмигэр ахтар буолуҥ, элбэх дьоҥҥо туһаайан суруйар дуу этэр дуу буоллаххытына эмиэ бикипиэдьийэни кыбытар буолуҥ. Манна оннук ахтыллыбыт түгэннэр испииһэктэрэ баар.
|
|
Уруулуу ситимнэр
Wikimedia Пуондата элбэх омук тылынан тахсар, көҥүл уларытыллар уонна туһаныллар хас да тус-туһунан бырайыактардаах:
|
- ↑ https://www.inmoment.ru/holidays/international-day-blind.html
.
_29a.jpg)
